پرسش 1:

آداب عقيقه کردن چيست ؟ در صورتي که امکان انجام آن وجود نداشته باشد آيا مراکزي وجود دارد که با پرداخت هزينه آن اين کار را با اطمينان خاطر انجام دهند؟شرح :
پاسخ:
1) @@با سلام و تشكر از ارتباط تان با اين مركز :
مستحب است كه پدر و مادر براي اولادي كه متولد مي شود، چه دختر باشد يا پسر عقيقه كنند، اما آداب و نکاتي که راجع به عقيقه وجود دارد :
1 - عقيقه بايد گوسفند ، بز يا شتر باشد و حيوان ديگري مثل مرغ و امثال آن كفايت نمى كند. اگر شتر عقيقه کند، بايد پنج يا شش ساله باشد . بهتر است شش سال يا بيش تر داشته باشد . اگر بز باشد ، يک ساله يا بيش تر باشد . اگر گوسفند باشد ، شش يا هفت ماهه باشد .بهتر است گوسفند لاغر نباشد و فربه باشد. هم چنين بهتر است گوسفند کور، و بسيار لنگ نباشد که راه رفتن براي او دشوار باشد. نيز مغز و شاخ گوسفند هم نشکسته باشد و اخته هم نشده باشد.
2- مشهور ميان علما آن است که : مستحب است براى پسر حيوان نر و براى دختر حيوان ماده عقيقه كنند. چنانچه حيوان غيرهم جنس هم باشد ،صحيح است.
3- در استحباب عقيقه فرقى بين نوزاد اول و دوم و غيره نيست . بهتر است در روز هفتم نوزاد عقيقه نمايد و تا زماني که به سن بلوغ نرسيده، بر پدر مستحب است براي فرزند عقيقه کند . اگر پدر و مادر عقيقه نكردند ، بعد از بالغ شدن بر خود شخص مستحب است كه عقيقه كند . در روايات آمده است كه در سلامت شخص تأثير فراوان دارد.
4 - كسانى كه قدرت مالى ندارند ،مستحب است هر زمانى كه قدرت پيدا كردند براى نوزاد خود عقيقه كنند.
5- مستحب است که گوشت عقيقه را بپزند و به مؤمنان اطعام نمايند و گوشت آن را خام تصدق نکنند. اگر چه خام هم بدهد ،خوب است ،ولي بهتر است که حد اقل آن را با آب و نمک بپزند و به مؤمنان بدهند و در حق نوزاد دعا نمايند. نيز مستحب است استخوان هاي حيوان عقيقه شده را نشکند ،بلکه از بند ها جدا کند .
6- مكروه است كه مادر و پدر و خواهر و برادر نوزاد (عائله پدر نوزاد) از عقيقه بخورند . كراهت، نسبت به مادر بيش تر است. بهتر است که عيال پدر و مادر هم که در خانه ايشان مي باشند، از آن گوشت و طعام نخورند.
7- از ماليدن خون عقيقه بر سر طفل خود داري شود.
8- مستحب است در هنگام کشتن گوسفند عقيقه دعا بخواند. از امام صادق عليه السلام روايت شده: وقت ذبح عقيقه اين دعا را بخواند:
« بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِيقَةٌ عَنْ فُلَانٍ(به جاي فلان اسم نوزاد را بگويد) لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ ».
در روايت ديگري وارد شده که اين دعا را بخواند :ْ «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ إِيمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَ الْعِصْمَةَ لِأَمْرِهِ وَ الشُّكْرَ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةَ بِفَضْلِهِ عَلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ »پس اگر نوزاد پسر باشد بگويد: اللَّهُمَّ إِنَّكَ وَهَبْتَ لَنَا ذَكَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْكَ مَا أَعْطَيْتَ وَ كُلُّ مَا صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَى سُنَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ وَ رَسُولِكَ وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّيْطَانَ الرَّجِيمَ لَكَ سُفِكَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِيكَ لَكَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِين‏ اللَّهُمَّ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ و شعرها بشعره و جلدها بجلده اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لفلان بن فلان( اسم نوزادو پدر ش را بگويد)» (1)
پس از تماس با دفتر برخي از مراجع عظام مراکزي که با پرداخت هزينه آن اين کار را با اطمينان خاطر انجام بدهند ،سراغ ندارند. مي توانيد با توجه به احكام آن خودتان انجام دهيد يا به دفتر امام جمعه يا کميته امداد شهرتان يا عالم مورد وثوق محل تان مراجعه کنيد .
پي نوشت :
1- مرحوم علامه محمد باقر مجلسي، حليه المتقين ، باب چهارم ، فصل نهم و حاشيه مفاتيح الجنان .

پرسش: چرا بغل کردن و يا بوسيدن نامحرم بدون هيچ قصدي و فقط جهت ابراز محبت گناه محسوب مي شود؟
پاسخ: با سلام و تشكر از ارتباطتان با اين مركز
لمس کردن بدن دختر نامحرم به منزله زنا نيست، ولي رابطه نامشروع مي باشد و گناه است. حد مجزات دنيوي آن74ضربه شلاق و در صورت عدم توبه در آخرت نيز عذاب دارد. حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمود: هر کس با نگاه به نامحرم چشمش را پر کند ، خداوند در قيامت چشمش را با آتش پر مي کند، مگر توبه کند.
هر کس با نامحرم دست بدهد، به غضب الهي گرفتار شده است.
هر کس بدن نامحرمي را (با شهوت)لمس کند و خود را به او بچسباند، در قيامت به آتش انداخته مي شود.(1)
پي نوشت:
1.وسائل الشيعه ،ج 20 ،ص192.

پرسش 1:
كدام بهتر است؟ شرح
آيا اگر پسري گناه بكند و با دختر دوست نباشد يا اگر باشد ؟
پاسخ:
با سلام خدمت شما برادر گرامي..
نامه شما کمي تعجب مرا برانگيخت ،چرا که هر کسي مي‌تواند با بازي با جملات ،هر حرامي را حلال و هر حلالي را حرام جلوه دهد.

تعيين تکليف براي حلال و حرام يا بهتر بودن يا نبودن امور از حيطة اختيارات ما خارج است .به هيچ وجه کار عاقلانه و منطقي به نظر نمي‌رسد. اگر هم سخن از مقايسه باشد ، سخن از بد و بدتر بودن است ، نه خوب و بهتر بودن.
قبول نماييد که با اين منطق سنگ روي سنگ بند نمي‌شود . نوعي آنارشيسم اخلاقي جامعه ما را فرا مي‌گيرد، چه بپذيريد چه نپذيريد از منظر شارع مقدس يعني خدا زنا اقسامي دارد که زناي دست و زناي لب از جمله آنان مي‌باشد. استمنا و نماز نخواندن گناه کبيره است ،ولي زناي دست و زناي لب هم گناه است.
البته تفاوت از اين جهت وجود دارد که استمنا و نماز نخواندن ،گناهان شخصي و فردي محسوب مي‌گردد ،ولي زناي دست و لب متأسفانه موجبات سقوط اخلاقي و معنوي يک دختر پاک و معصوم را فراهم مي‌آورد.
خيلي با هم به بهانه ازدواج يا واقعاً به قصد ازدواج با هم دوست مي شوند ، اما چند درصد دوستي ها و روابط به ازدواج ختم مي شود؟ دختران و پسراني كه با هم دوست مي شوند‌، چند تا دوست تا قبل از ازدواج دارند؟ آيا با همه آنها ازدواج مي كنند؟ چند درصد خانوادها با اين نوع ازدواج ها موافق اند (اگر ازدواجي هم باشد؟) چند در صد اين ازدواج ها به خير و خوبي ختم مي شود و طلاق صورت نمي گيرد؟
تازه از همه اينها گذشته ازدواج در آينده نمي تواند گناه الآن را توجيه كند.
در مشاوره‌هاي حضوري خود با افراد زيادي مواجه هستم که در صدد تطهير رفتار نادرست خود (مثل اعتياد به مشروب ) از طريق بزرگنمايي و فخر فروشي به عدم اعتياد خود (حتى به سيگار) هستند . با به رخ کشيدن و افتخار به عدم استعمال مواد مخدر يا دخانيات همه مشکلات ريز و درشت خود را ناچيز مي‌انگارند.
تجربه چندين ساله من و همکارانم در امر مشاروه باليني نشان مي‌دهد که ذهنيت ازدواج پاک با پيشينه ناپاک امري ناشدني است . در آينده‌اي نزديک همين رابطه به اصطلاح سالم سايه‌هايي از ترديد و سوء ظن به همسر و... را در شما فراهم مي‌آورد، سايه‌هايي که هر آن مثل خوره روح و ذهن شما را مي‌خورد.
شيطان وظيفه‌اي جز خوب جلوه دادن به كارهاي نادرست اعمال ندارد. بر حذر باشيد كه در شما نفوذ كند . البته از منظر روان‌شناختي نيز اين گونه توجيهات كه گفتيد ، براي از مسير خارج کردن يک دختر (به بهانه ازدواج در آينده نامعلوم) نشانگر فعال شدن مکانيزم‌هاي دفاعي است. شايسته است كه بيشتر تأمل و دقت كنيد.
ادامه اين روند گناه‌آلود علاوه بر بي‌اثرسازي نماز (نمازي که ما را از فحشا و از جمله زناي دست و لب باز ندارد ، نماز کامل نيست) و ديگر امور مثبت ، موانع بسياري را بر سر راه ازدواج شما و يا همان دختر فرضي فراهم مي‌آورد. موانعي که در آينده‌اي نه چندان دور موفقيت در ازدواج شما را (چه با اين دختر چه دختر ديگر) به مخاطره مي‌اندازد . موجبات سد توفيق الهي در زندگي شما مي‌گردد.
اسلام در اين گونه موارد دو راه را پيشنهاد مي‌دهد:
1) خويشتن‌داري کامل!
2) ازدواج دائم يا موقت.
چه بهتر که با خواستگاري رسمي از خانواده ايشان (توسط والدين محترمان) با جاري نمودن صيغه محرميت (تا فرا رسيدن زمان ازدواج دائم) به اين ارتباط خود جنبة شرعي و خدا پسندانه ببخشيد يا در غير اين صورت از انجام برخي امور صرف نظر نماييد.

پرسش 1:
با توجه به سفارش اهل بيت به کم خوري و عمل به آن چگونه از نيروي بدني خوبي برخوردار بوده اند مانند امام علي ؟

پاسخ:
سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما ؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
فرهنگ غذايي اسلام غني‌ترين دستور غذايي را براي بشر رهنمون کرده است.
يکي از بهترين دستورهاي خداوند در قرآن و پيشوايان اسلام مربوط به مقدار خوراک مي‌باشد.
خدا مي‌فرمايد: «کلوا واشربوا ولا تسرفوا».(1)
مشاهده مي‌کنيم که در اين آيه دستور به خوردن و آشاميدن داده است ولي در آخر آيه با نهي کردن از اسراف و زياده‌روي در خوردن، از پرخوري نهي نموده است و يا در جاي ديگر مي‌فرمايد:
«کلوا مِن طيّبات ما رزقانکم؛(2) از نعمت‌هاي پاکيزه بخوريد».
پيشوايان اسلام نهي از خوردن نفرمودند و خود از نعمت‌هاي خداوند بهره‌مند مي‌شدند، اما دستور بهداشتي مبني بر کم‌خوري را در رژيم غذايي انسان بيان داشتند.
کم‌خوري غير از نخوردن و پرخوري است.
نخوردن مايه ضعف و ناتواني جسمي است همان گونه که پرخوري نيز موجب مريضي‌هاي بسياري است.
اينکه پيشوايان معصوم ما توصيه به کم‌خوري دارند و فرموده اند قبل از سير شدن دست از غذا بکشيد ، جهت فوايد بسيار آن مي‌باشد.
اميرالمؤمنين مي‌فرمايد:
«من قلّ طعامه قلّت آلامه؛ هر که خوراکش کم باشد، دردهايش کمتر است».(3)
با آنکه حضرت مي‌فرمايد کم‌خوري ماية گرامي داشتن بيشتر خويش است و سلامت را بيشتر استمرار مي‌بخشد.(4)
فوايد بسيار کم‌خوري امروزه بر همگان روشن شده و نتيجه تحقيقات دانشمندان در مورد انسان‌ها قابل ملاحظه است، نظير آن که مي‌گويند کم‌خوري موجب طول عمر مي‌شود يا آن که موجب مي‌شود مغز بهتر کار کند و حافظه را تقويت مي‌کند .
بنابر اين توانايي و قدرت انسان بستگي به حجم غدا ندارد تا هرچه خوراکش بيشتر باشد، توانايي او بيشتر باشد. چه بسا انسان‌هاي کم‌خوراک و لاغر داراي بدن ورزيده و قدرت بسيار باشند.
امير المؤمنين عليه السلام بيشتر غذاهاي ساده مي‌خوردند. با توجه به روايات شدت سادگي خوراک حضرت مربوط به دوران حکومت حضرت است ،نظير آن که مي‌فرمود:
اگر مى خواستم ، مى دانستم چگونه عسل پالوده و مغز گندم، و بافته ابريشم را به كار برم. ليكن هرگز هواى من بر من چيره نخواهد گرديد، و حرص مرا به گزيدن خوراك ها نخواهد كشيد. چه بود كه در حجاز يا يمامه كسى حسرت گرده‏ نانى برد، يا هرگز شكمى سير نخورد، و من سير بخوابم و پيرامونم شكم هايى باشد از گرسنگى به پشت دوخته، و جگرهايى سوخته. يا چنان باشم كه گوينده سروده: درد تو اين بس كه شب سير بخوابى و گرداگردت جگرهايى بود در آرزوى پوست بزغاله؟
آيا بدين بسنده كنم كه مرا اميرمومنان گويند، و در ناخوشايندهاى روزگارشريك آنان نباشم يا در سختى زندگى نمونه‏اى برايشان نشوم؟ مرا نيافريده‏اند، تا خوردني هاى گوارا سرگرمم سازد، چون چارپاى بسته كه به علف پردازد، يا آن كه واگذارده است و خاكروبه‏ها را به هم زند و شكم را از علف هاى آن بينبارد، و از آنچه بر سرش آرند ، غفلت دارد، يا مرا وانهند يا به بازى سر دهند يا ريسمان گمراهى راكشان باشم و يا بيخودانه در سرگرداني ها گردان، و چنان بينم كه گوينده شما بگويد: اگر پسر ابوطالب را خوراك اين است، ناتوانى او را از كشتن هماوردان بنشاند، و از جنگ با دلاور مردان بازماند. بدانيد درختى را كه در بيابان خشك رويد، شاخه اش سخت تر بود، و سبزه‏هاى خوش نما را پوست نازك تر، و رستني هاى صحرايى را آتش‏افروخته‏تر، و خاموشى آن ديرتر(6)
باز اگر به روايات که در مورد غذاي حضرت اميرالمؤنين است، نگاهي بيندازيم، به موارد چون نان ،روغن، خرما، شير، گوشت، سبزي و غيره برخورد مي‌کنيم.(5)
کم‌خوري و غذاي ساده خوردن به اين معنا نيست که نيازهاي بدن تأمين نشود، نان، خرما و شير بيشترين نيازهاي بدن را تأمين مي‌کند.
امير المؤمنين عليه السلام از همه اينها مصرف مي‌نمودند اما نه آنکه همة موارد را در يک سفره و در يك وعده تناول نمايند بلکه هر يک از اين غذاها را در يک وعده غذايي ميل مي‌فرمودند. از پرخوري که امروزه به آن مبتلا هستيم پرهيز داشتند.
قدرت و توانايي بيش از حد حضرت موهبت خدادي بود و اين هم در اثر کم‌خوري‌ها و توجه به فقرا، بي‌نوايان و ايتام بود ،همان گونه که آيات سوره دهر گواه بر آن است .حضرت نيز اين مطلب را هنگام کندن در قلعة خيبر بيان فرمود که به قدرت الهي در قلعه خيبر را کندم و آن را مثل يک سپر روي دست خود قرار دادم.(7)

پي‌نوشت‌ها:
1. اعراف (7) آيه 31.
2. بقره (2) آيه 171.
3. غرر الحکم، ح 4809.
4. همان،‌ح 6819.
5.نهج البلاغه ،سيد جعفر شهيدي، ص 318
6. موسوعة الامام علي، حديث 4568، 4564، 4570؛ بحار، ج 41، ص 148.
7. بحار ،ج21، ص21.

2پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
قبل از هر چيز بزرگي و بزرگواري روح معنوي شما را مي‌ستاييم . اميدواريم با تلاش بيش از پيش و تصميم گيري منطقي مسير زندگي سعادتمندي را پيش رو داشته باشيد.
هر چند حوزه علميه محيط مساعدتري براي كسب فضايل روحاني است، ولي چنان نيست كه در محيط ديگر نتوان بدان رسيد. راه رسيدن به سعادت و خوشبختي که دين مبين اسلام همه را به آن سفارش کرده است ، بيش از هر چيز به عزم و همت و اراده جدي شما و عنايات حق تعالي بستگي دارد، نه به محيط.
بهشت و قرب و رضوان الهي فقط براي کساني نيست که دروس حوزه را مي خوانند. حتي تحصيل رضايت الهي به سواد و علم بستگي ندارد بلکه در گرو ايمان و عمل صالح و انجام واجبات و ترک محرمات است. علم و معرفت چون چراغي براي روشن نمودن راه است. براي كسب معرفت الهي لازم نيست كه حتماً به حوزه وارد شد، يا درس­هاي حوزه را فرا گرفت، بلكه معرفت الهي از راه­هاي متعدد حاصل مي­شود . علم در واقع نوري است كه در قلب انسان روشن مي­شود و راه را به انسان نشان مي­دهد. مي توان با ترسيم اهداف عالي و ارزشمند در علوم به مراتب بالاي کمال انساني دست يافت.اگر قصد خود سازي و غني سازي وجودي خود را داريد، امروزه تمام دروس حوزه از طريق اينترنت ، سي دي ، راديو معارف و... پخش مي شود. مي توانيد از آن ها استفاده کنيد يا به صورت غير حضوري از دروس حوزه استفاده کنيد .
در مورد تحصيل به صورت غير حضوري ،مى توانيد با مراجعه به مدرسه علميه شهرستان خود يا مراجعه مستقيم به بخش پذيرش حوزه علميه قم در مدرسه دارالشفا با شرايط ثبت نام مطلع شويد. هم چنين با تلفن بخش پذيرش مركز مديريت حوزه علميه قم 7740966 و 7740971 کد 0251 تماس حاصل کنيد يا با مراجعه به سايت هاي حوزه در اينترنت ، از شرايط آن آگاه شويد

پرسشگر محترم باسلام و تشكراز ارتباطتان با اين مركز؛
در سفارش هاي لقمان حكيم به فرزند خود به بر قراري رابطه با دوستان خوب تأكيد شده :
"دوست خوب بهتر از تنهايي و گوشه نشيني است. فرزندم! هزار دوست براي خود انتخاب كن .بدان كه هزار دوست كم است . هيچ كس را دشمن خود مساز، زيرا يك دشمن هم زياد است".
هم چنين اميرالمؤمنين(ع) فرمود: "تا مي تواني دوستانت را زياد كن. دوستان به هنگام ياري جستن تكيه گاه وپشتيبان آدمي هستند". (1)
اسلام، اصل معاشرت با مردم و دوستي با همسالان را تأييد كرده حتي بر دوست گيري تأكيد نموده است، تا جايي كه امام علي (ع) مي فرمايد: "كسي كه دوست پاك ضمير خود را براي خدا با وي پيوند دوستي داشته، از دست بدهد، مثل اين است كه شريف ترين اعضاي بدن خود را از دست داده است". (2)
دوستي ها گاهي مبتلا به آفاتي نيز مي شود، يكي از اين آفات ، دوستي هايي است كه از با عدم تدبير و آگاهي همراه مي شود. اين گونه دوستي ها مضرات فراواني رانيز همراه دارد. زيراجوانان در انتخاب دوست. آسان پذير و زود پسند و با يك برخورد عادي مجذوب ديگري مي گردند. چنين دوستي هاي تصادفي و حساب نشده مي تواند ثمرات تلخي داشته باشد.
يكي ديگر از آفات دوستي ،‌افراط در آن است . جوانان به دليل برخورداري از احساسات و عواطف، در دوستي افراط مي كنند. ارتباط امروز را ثابت و ناگسستني مي پندارند، از اين رو به قدري در دوستي زياده روي مي كنند كه گويي يك روح در دو بدن اند، از جمله مثل هم لباس مي پوشند و مانند يكديگر موي و روي خود را مي آرايند، نيز با هم از هر سرّي سخني مي گويند و تحمل جدايي از يكديگر را ندارند، چنان كه در ايام جدايي بيش از حد ابراز مخالفت و دشمني مي كنند اما اسلام اعتدال در دوستي را مطرح كرده، در دوستي و دشمني خواهان ميانه روي است.
امام علي (ع) مي فرمايد: "با دوستت با حفظ جهات و مدارا اظهار دوستي كن. شايد روزي دشمنت شود. همچنين در اظهار دشمني نيز مدارا كن، شايد روزي دوستت گردد". (3)
از بيان فوق آفات دوستي روشن مي شود که عبارتند از: افراط در دوستي، دوستي از روي هوا و هوس و عدم دقت در انتخاب دوست. اسلام دوستي ها و دشمني ها را مي خواهد كه براي خدا باشد و اغراض نفساني در آن دخالت نداشته باشد.
نسبت به وظيفه اي كه در قبال دوستي نسبت به رفقاي خود داريد ،مي توانيد ايشان را از مضرات و آسيب هاي اين گونه از روابط آشنا كنيد .در صورتي كه آن ها بر ادامه دوستي و همنشيني خود با افرادي كه رفاقت با آن ها در آينده موجب ضرر براي انسان مي شود، اصرار ورزيدند، مي توانيد براي حفظ خود از آسيب هاي روابط آن ها ، روابط خود را تا حدي كه از آن مضرات در امان بمانيد ،‌كم تر نماييد زيرا دو رفيق اگر شرائط دوستي را داشته باشند، مي توانند مکمل يکديگر باشند . اگر يكي فاقد شرايط شد ،در حد و اندازه آن رابطه بايد تامل شود.
پي‌نوشت‌ها:
1. بحار، ج 75، ص 90.
2. غررالحكم، ج5، ص 472.
3. نهج البلاغه، قصار260.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
تو پاي در راه نه و هيچ مترس خود راه بگويدت كه چون بايد رفت
اگر آيينه‏ دل از زنگار گناه و شرك و ريا پاك گردد،نورحقيقت حق تعالي در آن تجلي مي‏يابد و نفس مغلوب مي گردد. گام اول براي تحقق اين منظور، بيداري دل از خواب غفلت و توجه کردن به غافل بودن خويش مي‏باشدکه عارفان از آن به «يقظه»تعبير مي کنند ، که اين بيداري الحمد لله در شما پديد آمده است . آن چه که شما را نگران ساخته ،چگونگي حفظ و حراست آن و ضعف قدرت تصميم گيري و ايستادن در برابر خواسته هاي نفس است . عرفا براي کساني که «دل شان»از حالت غفلت خارج شده و به مرحله« آگاهي و بيداري » رسيده اند ، مراحلي را جهت غلبه بر هواي نفس و خود سازي ‌، و وصال به قرب الهي، معرفي كرده‌اند كه اشاره مي کنيم :
1- طلب واراده:
اساسي ترين و مشکل ترين گام در مسير خود سازي جهت غلبه بر نفس « خواستن» و داشتن « عزم و اراده » قوي و استوار است .انسان تشنه و گرسنه تا رمق دارد ، دنبال آب و غذا مي دوَد . چون نقش و اهميت آن را در حيات و هستي خويش مي داند.انسان تشنه کمال و انسانيت ، و گرسنه محبت و قرب الهي نيز مي داند همه حيات و هستي معنوي و بقاي ابدي او، در غلبه بر هواي نفس و حرکت در مسير عبوديت و بندگي خدا نهفته است .
بر اساس آموزه هاي قرآن کريم ، تمام عمر و اعمال انسان بر باد فنا است جز عملي که بر اي ذات پروردگار انجام شده باشد و منتسب به او باشد(1) . تقويت عزم و اراده مرحله اي است که بايد به تدريج و با صبر و حوصله حاصل شود، و حاصل نمي شود مگر با افزايش "خويشتن شناسي" و معرفت نسبت به خدا و صفات جمال وجلال او و آگاهي از نعمت هاي بيکران به ويژه نعمت هاي معنوي و هدايتگري هايي که به انسان ارزاني داشته است.
تا ميوه هاي اين معرفت- که مهم ترين آن نهادينه شدن ذکر خدا در روح و قلب و تقويت اراده و شوق و علاقه لازم به خود سازي است - در انسان پديد نيايد، تا شوق و علاقه به خود سازي در انسان پيدا نشود و آدمي در طلب آن مجاهدت نکند ،درهاي « وصال » و « قرب الهي » به روي او باز نمي گردد.
پس بايد با استمرار مطالعه درجهت شناخت خدا و آگاهي يافتن از حال و کار خود و« هدف خلقت » و مسئوليتي که دراين گنبد دوار دارد، در جستجوي رسيدن به حقيقت باشد.
. کم ترين ثمره آن تصميم بر ترک گناه و حرکت در راستاي رضايت پروردگار است. ذکر خدا در دل هم باعث تقويت بصيرت و بينش فرد مي شود . چراغ نور و حکمت را در درونش روشن مي کند. قدرت تشخيص حق و باطل به او مي بخشد. باعث فزوني قدرت اراده و تصميم گيري مي گردد. در اين صورت او هميشه تابع خواست خداوند بوده و همواره درصدد انجام تكاليف الهي است. هر قدمي كه بر مي‏دارد و هر سخني كه مي‏گويد و هر برنامه‏اي كه دارد ،نخست مي بيند آيا رضاي خداوند در آن هست .
تقيد به نماز اول وقت به ويژه نماز صبح و مداومت به خواندن نماز شب ،تلاوت قرآن و تدبر در آن ،شما را در رسيدن به هدف ومقصد نهايي کمک مي کند.
2 - مشارطه‌:
شرط نمودن و عهد و پيمان بستن با خويشتن براي اطاعت فرمان الهي و پرهيز از گناه‌، که اگر غفلت و تخلفي صورت گرفت ،زود توبه کند و نفس خويش را جريمه نمايد. بهترين وقت آن بعد از نماز صبح است‌.البته در طول روز بايد نفس خويش را به آن شرط و پيمان متذکر شود.
3- مراقبه‌:
به معناي مواظبت و زير نظر گرفتن عملکردها ،رابطه ها ،نگاه ها ،خواسته ها و بالاخره پاكي خويش است. کسي که قلبش آگاه به اين است كه جهان هستي مخلوق خدا و همه عالم محضر اوست ، انسان کجا و در کدامين مکان و زمان مي تواندحضور داشته باشد که خدا آن جا نباشد و يا او را نبيند، فرشتگان الهي در همه جا و همه حال مراقب اعمال او هستند; "و إن‌ّ عليكم لحـَفظين‌;(2) بي‌شك حافظان و مراقباني بر شما گمارده شده است‌."،قدرت اراده و ايمانش در کنترل نفس افزايش مي يابد.
4- محاسبه‌:
هر كسي در پايان هر روز،هفته،ماه،و سال ، به محاسبه كارهاي خويشتن بپردازد، عملكرد خود را در زمينه خوبي‌ها و بدي‌ها، خداپرستي و هواپرستي دقيقاً مورد محاسبه قرار دهد، بداند كه قبل از او خدا او را محاسبه كرده است;
اگر آنچه را در دل داريد، آشكار يا پنهان كنيد، خداوند شما را محاسبه مي‌فرمايد: "و إن تبدواْ مَا في‌َّ أنفسكم‌ْ أوتخفوه‌ُ يحاسبْكم به‌ِ اللَّه‌ (3) ‌"
براي تقويت برنامه خود سازي و پيروي نکردن از خواسته هاي نفس، لازم است از هم‏نشيني با اهل دنيا و دور از معنويت،پرهيز شود،. خداوند درقرآن کريم مي‏فرمايد:
«فاعرض عن من تولي عن ذكرنا ولم يردالا الحيوه الدنيا (4) ؛از كساني كه از ياد ما روي گرداندند و جز زندگي دنيا را نخواستند ،روي بگردان».
براي هر مرحله از تقوا و تهذيب نفس، تکلف ويژه اي است که رعايت آن در هر مرحله‏اي، زمينه ساز درك بيش تر و توفيق افزون‏تر و توجه و تقرب خواهد شد.
«يا ايها الذين آمنوا ان تتقوالله يجعل لكم فرقانا و يكفر عنكم سيئاتكم و يغفر لكم و الله ذوالفضل العظيم ؛ (5) اي اهل ايمان! اگر پرهيزگار بوده و تقواي الهي پيشه كنيد ،خداوند براي شما نيروي تشخيص حق از باطل قرار داده ، بدي‏هاي شما را پوشانده ،شما را بيامرزد و خداوند داراي فضل و رحمت بزرگ است».
تذکرات:
در خودسازي و جهاد با نفس به چند نکته اساسي بايد توجه نمود:
1 - همان گونه که در تربيت و سلامت بدن، رياضت و ورزش لازم است، در خود سازي و تهذيب نفس نيز رياضت و مبارزه و جهاد با نفس ضرورت دارد.
2 - همان گونه که در پرورش اندام، از نرمش و فعاليت‏هاي ساده و اندک آغاز مي‏شود و به تدريج به ورزش‏هاي سنگين‏تر وارد مي‏شوند، در تربيت روح نيز بايد از اندک شروع کرد و به تدريج به مراحل بالاتر رسيد.
3 - همان طور که در ورزش بدني، تداوم و استمرار لازم است، در رياضت نفساني نيز تداوم، شرط رسيدن به مقصد است. قرآن مي‏فرمايد: "به يقين کساني که گفتند: پروردگار ما خداوند يگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مي‏شوند که نترسيد و غمگين مباشيد".(6)
علي(ع) مي‏فرمايد: "قليلٌ مدوم عليه خير من کثير مملول منه؛(7) عمل اندکي که پيوسته باشد، بهتر است از بسياري که تو را خسته و وامانده سازد".
در حديث ديگري امام باقر(ع) مي‏فرمايد: "احب الاعمال الي اللَّه عز وجل ماداوم عليه العبد و ان قل؛ (8) محبوب‏ترين کار نزد خدا، آن است که انسان بر آن مداومت کند ،هر چند اندک و ناچيز باشد".
4 - چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهيز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترک هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترک گناهان و محرمات و تولي و تبري.
5 - مهم‏ترين چيزي که درجميع مراحل بايد رعايت شود، نيت و حضور قلب و اخلاص است. خداوند در قرآن بر اين نکته تأکيد دارد که در مسير دين و پرستش بايستي اخلاص داشته باشيد: "به آن‏ها دستوري داده نشده بود جز اين که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند".(9)
6 - يکي از مشکل‌ترين کارها تهذيب نفس و خود سازي است. به تغبير قرآن: راه فلاح و رستگاري همين‌است. "‌قد افلح من تزکي(10)؛ هر کس خود را تزکيه کرد، رستگار شد" و "‌قد أفلح من زکاها و قد خاب من دسّاها(11)؛‌همانا رستگار شد کسي که خود را تزکيه و زيان کرد کسي که فريب نفس خود را خورد".
‌عالمان علم اخلاق مي‌گويند: براي خودسازي ابتدا بايد رذائل اخلاقي و اخلاق بد را از خود دور کرد، سپس‌ درخت پاکي نشاند. ديو چو بيرون رود ، فرشته در آيد .
با وجود صفاتي مانند حسد و کبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوت راني،‌دسترسي به صفات پسنديده و انجام اعمال خير و غلبه بر هواي نفس، بسيار مشکل خواهد بود.
‌اخلاق بد در وجود انسان به منزله بيماريي است که مفاسدي به دنبال دارد.
‌مرحوم نراقي مي‌گويد: "‌زنهار اي جان برادر! تا حديث بيماري روح را سهل نگيري و معالجه آن را بازيچه ‌نشماري و مفاسد اخلاق را اندک نداني...‌ مسامحه در معالجه آن ها آدمي را به هلاکت دائم و شقاوت ابدي‌ مي‌رساند . صحت روح و اتصاف آن به محاسن اخلاق باعث زندگاني ابدي و حيات حقيقي مي‌شود . بعد از آن‌که ساحت نفس از اخلاق ناپسند پاک و آراسته گردد، مستعد قبول فيض‌هاي الهي مي‌گردد(12)".
پيامبر(ص) فرمود: "‌لا تدخل الملائکه بيتاً فيه کلب؛(13)‌ملائکه داخل خانه‌اي که در آن سگ باشد، ‌نمي‌شوند". پس چگونه ملائکه در خانه دلي داخل شوند، که مملوّ از صفات رذيله و سگان درنده وجود آدمي هستند ؟!
‌7 - عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسنديده، گر چه بر نفس انساني شايد مشکل باشد، ولي‌چاره‌اي از آن نيست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نياز با‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، کمک و دلسوزي نسبت به مستضعفان و بينوايان احترام به بزرگان، امر به‌ معروف و نهي از منکر.
بايد با خواسته هاي نفساني مبارزه کرد اما در اين راستا نبايد کاري کرد که با عزت نفس منافات داشته باشد. رياضتي مورد قبول اسلام است كه اولاً با بدعت توأم نباشد .ثانياً با عزت نفس و كرامت انساني منافات نداشته باشد. قرآن مجيد يكي از رياضت هاي مسيحيان را كه رهبانيت و ترك دنيا به منظور گريز از مسئوليت هاي زندگي است، به شدت نكوهش كرده و آن را بدعتي مي داند كه ريشه وحياني نداشته است.(14)اسلام رهبانيت مسيحيان را با فرمان جهاد از پيش پاي مسلمانان برداشت. پيامبر اكرم(ص) در اين باره مي‌فرمايد: "رهبانيت امت من جهاد در راه خدا است".(15)
يكي از رياضت هايي كه در مكتب تصوف معمول بوده، روش ملامتي است. اين افراد براي اين كه مردم به آنان عقيده پيدا نكنند، تظاهر به بدي مي كنند. استاد مطهري مي‌گويد:
"اين ها مبارزه با نفس است، اما [يك نوع] جهاد با نفسي است كه اسلام آن را اجازه نمي دهد".(16)زيرا با عزت نفس منافات دارد. ترك دنيا و رهبانيت هندوها و پيروان كليسا و يا چله نشيني و عزلت صوفيان و اصحاب خانقاه از رياضت هاي نامشروع محسوب مي‌شود. امام خميني(ره) از قول استادش مرز ميان رياضت باطل و رياضت صحيح را بيان داشته و فرموده اند:
"ميزان در رياضت باطل و رياضت شرعي صحيح، قَدَم نفس و قَدَم حق است. اگر سالك به قدم نفس حركت كرد و رياضت او براي پيدايش قواي نفس و قدرت و سلطنت آن باشد، رياضت باطل [است] و سلوك آن منجر به سوء‌ عاقبت مي‌باشد و دعوي هاي باطله نوعاً از همين اشخاص بروز مي‌كند و اگر سالك به قدم حق سلوك كرد و خداجو شد، رياضت او حق و شرعي است".(17)
اگر منظور از رياضت را مهار نفس و كنترل غرايز دروني و تقويت اراده بدانيم، كدام رياضت بهتر از ترك محرّمات و لذّات نفساني و انجام واجبات است؟ نفس انسان به منزلة اسب سركش و چموشي است كه آدمي را از طريق پيروي از نفس به ورطه سقوط مي‌كشاند. دشمن غدّار كه نفس اماره نام دارد، بسيار نيرومند ظاهر مي گردد كه جز با رياضت رام نمي گردد. از طرفي واجبات الهي توأم با رنج و مشقت است مانند روزه گرفتن در تابستان، وضو با آب سرد در هواي سرد، واجبات مالي مانند خمس و زكات، جهاد و امر به معروف و نهي از منكر، حج و غيره.

پي‌نوشت‏ها:
1. قصص(28) آيه 88.
2. انفطار(82)آيه 10.
3. بقره (2)آيه 284.
4.نجم (53)آيه 29.
5. انفال(8) آيه 29.
6. فصلت (41) آيه 30.
7. صبحي صالح، نهج البلاغه، حکمت 444.
8. محمد رضا مهدوي کني، نقطه‏هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 41.
9. بينه (98) آيه 5.
10. اعلي (87) آيه 14.
11. شمس (91) آيه 9.
12. معراج السعاده، ص 13.
13. بحارالانوار، ج 62، ص 54.
14 . حديد (57) آيه 27.
15 . بحارالانوار، ج67، ص 114.
16. استاد مطهري، انسان کامل، ص 233.
17 . امام خميني، چهل حديث، ص 45.