پاسخ:

نمی‌دانیم دعایی که آیت‌الله بهجت می‌خوانده چه بوده، ولی احتمالاً ایشان دعایی را که بنا بر روایت برای یافتن گمشده واردشده، می‌خوانده‌اند. جابر انصاری از رسول خدا نقل می‌کند که به امام علی و حضرت زهرا فرمود: هرگاه بر شما مصیبتی وارد شد یا از جور سلطان ستمگری ترسیدید یا گم‌شده‌ای داشتید، به نیکویی وضو گرفته و دو رکعت نماز بخوانید و دست به آسمان بلند کرده بگویید:
يَا عَالِمَ الْغَيْبِ وَ السَّرَائِرِ يَا مُطَاعُ يَا عَلِيمُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا هَازِمَ الْأَحْزَابِ لِمُحَمَّدٍ يَا كَائِدَ فِرْعَوْنَ لِمُوسَى يَا مُنْجِيَ عِيسَى مِنْ أَيْدِي الظَّلَمَةِ يَا مُخَلِّصَ قَوْمِ نُوحٍ مِنَ الْغَرَقِ يَا رَاحِمَ عَبْدِهِ يَعْقُوبَ يَا كَاشِفَ ضُرِّ أَيُّوبَ يَا مُنْجِيَ ذِي النُّونِ مِنَ الظُّلُمَاتِ يَا فَاعِلَ كُلِّ خَيْرٍ يَا هَادِياً إِلَى كُلِّ خَيْرٍ يَا دَالًّا عَلَى كُلِّ خَيْرٍ يَا آمِراً بِكُلِّ خَيْرٍ يَا خَالِقَ الْخَيْرِ وَ يَا أَهْلَ الْخَيْرِ أَنْتَ اللَّهُ رَغِبْتُ إِلَيْكَ فِيمَا قَدْ عَلِمْتَ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد (1)
ای آگاه به غیب و پنهان‌ها، ای اطاعت شونده، ای آگاه، ای خدا ای خدا ای خدا ای فراری دهنده احزاب (گروه‌های متحد) برای محمد و ای کید و مکر کننده با فرعون برای موسی و ای نجات‌دهنده عیسی از دست ظالمان و ای خلاصی دهنده قوم نوح از غرق شدن در طوفان و ای رحم کننده بر یعقوب و ای برطرف‌کننده گرفتاری از ایوب و ای نجات‌بخش یونس از ظلمات‌های شکم ماهی و قعر دریا و ای انجام دهنده همه خیرها و ای هدایت‌کننده به همه خوبی‌ها و ای دلالت‌کننده بر همه نیکی‌ها و ای خالق همه خوبی‌ها و ای اهل خوبی که خدای یگانه و یکتایی، به تو رو آورده‌ام و نیازم را می‌دانی که تو آگاه بر پنهان‌ها هستی از تو می‌خواهم گه بر محمد و آل او درود بفرستی و ... حاجت خود را می‌گویی.
پی‌نوشت:
1. شیخ طبرسی، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، 1392 ق، ص 341.

پاسخ:

در روايات ما دعاهايي براي ازدواج نقل‌شده است که برخي از اين ادعيه ازاین‌قرار است:

اگر فرد مجردي دوست دارد كه ازدواج كند سه روز روزه بگيرد و در هر شب آن پيش از رفتن به رختخواب 21 بار آيات 74-76 سوره فرقان را بخواند (رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فِيها تَحِيَّةً وَ سَلاماً خالِدِينَ فِيها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاما) و از خداوند بخواهد تا خواسته‌اش را برآورده سازد خداوند امر ازدواج او را آسان مي‌کند. (1)

حضرت اميرالمؤمنين عليه‌السلام فرمودند: هر يک از شما که خواست ازدواج کند بايد ابتدا دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره‌ي فاتحة الکتاب و سوره‌ي يس را بخواند، وقتی‌که از نماز فارغ شد بعد از حمد و ثناي پروردگار، اين‌گونه بگويد:

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي زَوْجَةً صَالِحَةً وَدُوداً وَلُوداً شَکُوراً قَنُوعاً غَيُوراً إِنْ أَحْسَنْتُ شَکَرَتْ وَ إِنْ أَسَأْتُ غَفَرَتْ وَ إِنْ ذَکَرْتُ اللَّهَ تَعَالَى أَعَانَتْ وَ إِنْ نَسِيتُ ذَکَّرَتْ وَ إِنْ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا حَفِظَتْ وَ إِنْ دَخَلْتُ عَلَيْهَا سُرَّتْ وَ إِنْ أَمَرْتُهَا أَطَاعَتْنِي وَ إِنْ أَقْسَمْتُ عَلَيْهَا أَبَرَّتْ قَسَمِي وَ إِنْ غَضِبْتُ عَلَيْهَا أَرْضَتْنِي يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ هَبْ لِي ذَلِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ وَ لَا أَجِدُ إِلَّا مَا قَسَمْتَ لِي. (2)

 همچنین خواندن نماز جعفر طيار که امام رضا عليه‌السلام فرمودند: بعدازاین نماز هر حاجتي طلب کني برآورده مي‌شود. (3)

پی‌نوشت‌ها:

1. نورى، حسين بن محمدتقي، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل البيت عليهم‌السلام، قم‏، چاپ اول‏، 1408 ق‏، ج‏14، ص 217.

2. همان.

3. دستورالعمل اين نماز در ابتداي مفاتيح‌الجنان در اعمال روز جمعه آمده است.

پاسخ:

ابتدا لازم است که توجه داشته باشيد که 90 اثر براي فردي است که براي فرج امام زمان دعا کند نه اينکه حتماً دعاي فرج را بخواند. اينکه 90 اثر براي دعاکننده براي فرج امام زمان عليه‌السلام در نظر گرفته‌شده را مرحوم آيت‌الله سيد محمدتقي موسوي اصفهاني در کتاب گران‌سنگ مکيال المکارم که خلاصه آثار و فوايد و ويژگي‌هايي را که بر دعا کردن براي تعجيل فرج مترتب است، متون روايي ادعيه و نمازهايي را با عنوان فرج بيان نمودند البته برخي از اين ادعيه براي گشايش کار خود فرد است و برخي ديگر مرتبط با بحث مهدويت هست که به ذکر چند نمونه در ذيل اشاره مي‌گردد:

1. دعايي از پيامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ نقل‌شده که به آن «دعاي فَرَج» نيز گفته مي‌شود: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا مَنْ عَلَا فَقَهَرَ... (1)

2. دعايي که به دعاي فرج امام زمان (عليه‌السلام) شهرت يافته و در آن عبارت فرجاً عاجلاً (2)

آمده است و با «أللٌهُمَ (إلهِي) عَظُمَ البَلاءُ وَبَرِحَ الخَفَاءُ...» آغاز مي‌شود. (3)

3. دعايي از امام صادق (عليه‌السلام) نقل‌شده است با مضامين فرج و گشايش که شيخ طوسي آن را در ضمن يکي از اعمال شبانه‌روز آورده است. (4)

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ الصَّادِقَ الْأَمِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ إِنَّکَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْ‌ءٍ أَنَا فَاعِلُهُ کَتَرَدُّدِي فِي قَبْضِ رُوحِ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ يَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَکْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ‌ لِوَلِيِّکَ‌ الْفَرَجَ‌ وَ الْعَافِيَةَ وَ النَّصْرَ وَ لَا تَسُؤْنِي فِي نَفْسِي‌ وَ لَا فِي أَحَدٍ مِنْ أَحِبَّتِي». (5)

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست. خدايا! به‌راستي‌که حضرت صادق (عليه‌السلام) فرمود که تو فرموده‌اي من در هيچ کاري بسان تردد و دودلي‌اي که درگرفتن روح بنده مؤمن دارم، دودلي ندارم، او از مرگ بدش مي‌آيد و من از بدي رساندن به او بدم مي‌آيد. خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و در فرج و تندرستي و پيروزي ولي تعجيل فرما و به من و هيچ‌کدام از دوستانم بدي مرسان.

4. نماز فرج: نمازي که از امام علي (عليه‌السلام) نقل‌شده که «نماز فرج» نام دارد. (6)

5. دعاي امام زمان: اما دعاي «أللٌهُمَ کُن لِوَلِيٌکَ...» با توجه به معنايي که گفته شد، دعاي فَرَج ناميده نمي‌شود؛ بلکه از دعاهايي است که شيعيان در حق حضرت امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ مي‌نمايند و از اعمال شب 23 ماه مبارک رمضان محسوب مي‌شود. البته، اين دعا را در هرزماني که يادي از آن حضرت شود، مي‌توان خواند. (7)(8) (9)

پي‌نوشت‌ها:

1. ابن طاووس، علي بن موسي، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 90، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411 ق.

2. شيخ حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل‌الشيعه، ج 8، ص 18، مؤسسه آل‌البيت (ع)، قم، چاپ اول، 1409 ق؛ البته در جاي ديگري اين دعا با اندک تفاوتي آمده است که پس از نماز امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ خوانده مي‌شود.

3. عاملي کفعمي، ابراهيم بن علي، ‌المصباح ـ جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية، ‌ص 176، نشر دارالرضي، قم، چاپ دوم، 1405 ق.

4. شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ‌1، ص 58، موسسه فقه الشيعة، بيروت، چاپ اول، 1411 ق.

5. قطب‌الدين راوندي، الدعوات، سلوات الحزين، ص 134، مدرسه امام مهدي، قم، چاپ اول، 1407 ق.

6. طبرسي، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 329، شريف رضي، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

7. شيخ طوسي، محمد بن الحسن، تهذيب الاحکام، محقق و مصحح: خرسان، حسن الموسوي، ج 3، ص 103، دارالکتب الاسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

8. مفاتيح‌الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان، دعاي شب بيست و سوم.

9. برگرفته از: http://wikifeqh.ir/%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%AC

هرچند اين روحيه شما ستودني است مقام شهادت آن‌قدر عظيم است که تمام انبياء و اوليا و دوستان خدا آرزوي اين فيض عظيم را داشته و دارند. در دعاهايي که از اهل‌بیت به ما رسيده است اين آرزو و دعا متجلي شده است که به چند نمونه اشاره مي‌شود.

اميرالمؤمنين علي (ع) در جنگ صفين پيش از آنکه قرآن‌ها را بر سرنیزه کنند دعايي فرمود که يکي از فرازهاي آن اين است که: «فَإِذَا كَانَ‏ مَا لَا بُدَّ مِنْهُ‏ الْمَوْتُ‏ فَاجْعَلْ مِيتَتِي قَتْلًا فِي سَبِيلِكَ بِيَدِ شَرِّ خَلْقِكَ وَ اجْعَلْ مَصِيرِي فِي الْأَحْيَاءِ الْمَرْزُوقِينَ عِنْدَكَ فِي دَارِ الْحَيَوَان‏» يعني هرگاه به‌ناچار مرگم در رسد پس آن را شهادت و کشته شدن درراه خود قرار ده. (1)

با توجه به روايت اول بهتر است درخواست شهادت در زمان فرارسیدن مرگ باشد نه تعجيل در امر شهادت که شايد نعمت عمري که خدا قرار داده را بدین‌وسیله ناديده بگيريم.

ماه رمضان ماهي است که تقدير انسان نوشته مي‌شود. در دو دعاي اين ماه اين آرزو مطرح‌شده است.

يکي دعايي است که شيخ کليني در کافي روايت کرده از ابو بصير که حضرت صادق (ع) در ماه رمضان اين دعا را مي‌خواند «اللهم إني بک و منک أطلب حاجتي...» که در ميانه اين دعا آمده است: «أَسْأَ لُكَ أَنْ تَجْعَلَ وَفَاتِي قَتْلًا فِي‏ سَبِيلِكَ‏، تَحْتَ‏ رَايَةِ نَبِيِّكَ مَعَ أَوْلِيَائِك‏» يعني از تو درخواست مي‌کنم که مرگم را شهادت درراه خودت در زير پرچم نبی‌ات و همراه با دوستانت قرار دهي. (2)

و ديگري دعايي است که در هر شب ماه رمضان خوانده مي‌شود «اللهم برحمتک في الصالحين فادخلنا» که در ميانه اين دعا نيز مي‌خوانيم: و قتلا في سبيلک فوفق لنا – و مرا موفق به کشته شدن درراه خودت نمايي. (3)

دعاي ديگري که در اين خصوص سفارش زيادي به خواندن آن شده است دعاي عهد هست که در آن مي‌خوانيم:

«وَ المُستشهدين بين يديه – ما را از شهداي پيش روي امام زمان قرار بده» و حتي اگر از دنيا رفتيم ما را به اين عالم بازگردان تا در رکاب آن حضرت نبرد نموده و شهيد شويم. اين مضمون در چند زيارت و دعاي ديگر مربوط به امام زمان (عج) نيز آمده است. (4)

ولي به هر شکل ممکن است اين اسباب اين توفيق به دلايلي فراهم نشود، ولي اگر کسي واقعاً خواهان آن باشد اين فيض را درک مي‌کند.

رسول خدا (ص) فرموده‌اند: من طلب الشّهادة صادقا أعطها و لو لم تصبه – هر آن‌کس که [بادلی] راستين [از خداوند] شهادت بخواهد، آن را [به او] مي‌دهند، اگرچه شهيد نشود.

پی‌نوشت‌ها:

1. حلى، رضى الدين على بن يوسف بن المطهر (برادر علامه حلى)، العدد القوية لدفع المخاوف اليومية، ص 218، كتابخانه آية الله مرعشى نجفى‏، قم.

2. كلينى، محمد بن يعقوب‏، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏4، ص 74، دار الكتب الإسلامية، تهران.

3. ابن طاووس، على بن موسى‏، إقبال الأعمال (ط - القديمة)، ج‏1، ص 61، دار الكتب الإسلاميه‏، تهران.

4. ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الكبير (لابن المشهدي)، ص 663، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏.

5. ابن أبي جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج‏1، ص 101، دار سيد الشهداء للنشر، قم.

پاسخ:

دعايي كه به «اسماء ادريسي» مشهور و 40 اسم می‌باشد که راوي می‌گوید كه اين دعا را جهت طلبيدن آمرزش همه گناهان بخوان. پس حاجت خود را از مطلب آخرت و دنيا سؤال كن پس به‌درستی كه حاجت تو ان شاء اللَّه برآورده می‌شود.

اين دعا در منابع ذيل نقل‌شده است:

1-کتاب مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، جلد‏2، صفحه 601 نويسنده: شيخ طوسي

2- المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية)، صفحه 604 نويسنده: ابراهيم بن على عاملى‏ کفعمي

3-إقبال الأعمال (ط - القديمة)، جلد‏1، صفحه 80 نويسنده: سيد بن طاووس

4-مهج الدعوات و منهج العبادات، صفحه 305 نويسنده: سيد بن طاووس

5-بحار الأنوار (ط - بيروت)، جلد‏95، صفحه 98 نويسنده: علامه مجلسي

البته سيد بن طاووس و علامه مجلسي از کتاب شيخ طوسي نقل می‌کنند بنابراين فقط دو منبع اول اين دعا را ذکر کرده‌اند.

نکته ديگر این‌که هرچند براي اين 40 دعا سيد بن طاووس خواصي ذکر کرده است، ولي اين دعا به سند معتبري به دست ما نرسيده و از طريق امامان اهل‌بیت كه باب علم نبوي هستند، نقل نشده، بلکه از طريق حسن بصري به دست ما رسيده است.

اين نکته را نيز در نظر داشته باشيم که آثاري هم در اينترنت براي اين دعا آورده‌اند که غالباً مستند نيستند و در نقل سيد هم نيامده و نمی‌توان بر آن‌ها اعتماد كرد. البته خواندن اين دعا به‌قصد رجا و به اميد مطلوبيت اشكال ندارد.

پاسخ:

خداوند به شما سلامتي عنايت فرمايد ضمن توصیه به پیگیری جدی مسائل درمانی با مراجعه به پزشکان متخصص، بعضي از دعاهای که در منابع روايي از معصومين (ع) نقل‌شده است حضورتان تقديم می‌شود.

سوره حمد را هفتاد مرتبه بر آب باران بخوانيد و با تربت سيد الشهداء مخلوط‌کنید ميل کنيد.

اين دعا را سه مرتبه بخوان

الهم اّشفِنِي بِشِفَائِكَ وَ دَاوِنِي بِدَوَائِكَ وَ عَافِنِي مِنْ بَلَائِكَ (1)

 براي سردر ازامام باقر (ع) نقل‌شده است، دست‌برسر بکش و اين دعا را بخوان أَعُوذُ بِاللَّهِ الَّذِي سَكَنَ لَهُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ‏ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‏ هفت مرتبه

و نيز امام صادق نقل‌شده است که دست بر سر بگزاريد هفت مرتبه بخوان.

بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لَا يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْ‏ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‏ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَجِيرُ بِكَ بِمَا اسْتَجَارَ بِهِ مُحَمَّدٌ ص لِنَفْسِه

امام رضا (ع) از امام باقر (ع) نقل می‌کند که به شيعيان ما براي رفع سردرد اين جملات را تعليم کنيد يا طاهي يا ذر يا طمنة يا طناب

 از امام موسي بن جعفر نقل‌شده که شخصي از سردرد شکايت کرد و گفت خواب را از چشمم گرفته، حضرت اين دعا را تعليم فرمودند: أَعُوذُ بِاللَّهِ وَ أُعِيذُ نَفْسِي مِنْ جَمِيعِ مَا اعْتَرَانِي بِاسْمِ اللَّهِ الْعَظِيمِ وَ كَلِمَاتِهِ التَّامَّاتِ الَّتِي لَا يُجَاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ أُعِيذُ نَفْسِي بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيَارِ اللَّهُمَّ بِحَقِّهِمْ عَلَيْكَ إِلَّا أَجَرْتَنِي مِنْ شَكَاتِي هَذِهِ

توسل به امام موسي بن جعفر سفارش شده است اللهم اني اسئلک بحق وليِک موسي بَن جعفر عليه السلام الا عافيتَنِي به في جميعِ جوارحي ما َظُهُر منها وما بَطَنَ يا جوادُ يا کريمُ (در کتاب مفاتيح دعاي توسل ديگراين جمله نقل‌شده مراجعه نماييد) و صدقه و استغفار هم خيلي مفيد است.

موفق باشد.

پی‌نوشت:

1. بحار الأنوار، ط - بيروت، ج‏92، ص 53.

پاسخ:

خداوند براي دستيابي به وسعت رزق، دودسته عوامل (مادي و معنوي) را تأثيرگذار قرار داده، هیچ‌یک از عوامل جايگزين ديگري نمي‌شود، مثلاً كار و تلاش، تدبير و برنامه‌ريزي، ارزيابي و آينده‌نگري، نظم و انضباط، موقعيت سنجي، ملاحظة امكانات مادي، توانايي جسماني، استعدادهاي عقلاني و رواني، از اصول اوليه پيشرفت و توسعه است.

بر اساس آیه شریفه «ليس للإنسان إلاّ ما سعي» هر ميزان از اين اصول بهره گرفتيم و تلاش كرديم، در مسير پيشرفت و توسعه قرار خواهيم گرفت. (1)

در كنار آن اصول تأثيرگذار، عوامل ديگري تحت عنوان عوامل معنوي، جهت وسعت رزق در معارف اسلامي آمده است كه به برخي اشاره مي‌شود:

1 ـ صدقه و انفاق مال به فقرا و ارائه هر نوع خدمات به نيازمندان. (2)

2 ـ صلة ارحام، اميرالمؤمنين مي‌فرمايد: صلة الأرحام تثمر الأموال وتُنسي في الآجال؛ (3) صله‌رحم مال را زياد مي‌كند و عمر را طولاني مي‌نمايد.

3 ـ سحرخيزي، پيامبر اكرم (ص) فرمود: سحرخيزي كاري بسيار مبارك است كه باعث افزايش همه نعمت‌ها به‌ویژه رزق و روزي خواهد شد. (4)

4 ـ خوش‌اخلاقی، علي (ع) فرمود: «بحسن الأخلاق تدرّ الأرزاق؛ (5) اخلاق نيكو سبب فزوني و سرازير شدن رزق و روزي مي‌گردد».

5 ـ رفق و مدارا و محبت كردن به ديگران، علي (ع) فرمود: من استعمل الرفق، استدرّ الرزق؛ (6) هر كس نرمي و ملايمت با مردم را در پيش گيرد،‌روزيش زياد مي‌شود.

6 ـ پرهيز از سخت‌گيري و رعايت آسان‌گيري بر اطرافيان باز حضرت مي‌فرمايد: التسهّل يدرّ الرزق. (7)

7 ـ پرداخت زكات امور مالي واجب مثل فطريه و خمس. (8)

8 ـ نيّت نيك و پاك و خالص كردن كارها براي خدا.

حضرت علي (ع) مي‌فرمايد:‌«مَنْ حَسُنت نيّته زاد الله في رزقه؛ (9) هر كس نيتش را نيكو گرداند خداوند روزيش را زياد مي‌كند»؛ و در بيان ديگر مي‌فرمايد:‌«رزق و روزي هر كس به‌قدر نيت اوست. (10)

9 ـ پيوسته با وضو و طهارت بودن. پيامبر اكرم به مردي فرمود: أَدِمِ الطهارةِ يَدُم عليك الرزق؛ (11) پيوسته با وضو و طهارت باش تا روزي‌ات زياد شود.

10 ـ مداومت بر خواندن زيارت عاشورا (12) و زيارت امام حسين (ع) از نزديك و حضور در ضريح مطهر حضرت. (13)

11 ـ توكل به خدا و پيوسته احساس نياز كردن به او و نداشتن توقع از ديگران. (14)

12 ـ استغفار، حضرت علي (ع) مي‌فرمايد: خدا استغفار را سبب جلب روزي (15) و فزوني رزق (16) قرار داده.

13 ـ صبح زود پي كار رفتن. (17)

14 ـ تقواپيشگي و نيكوكاري، امام باقر (ع) مي‌فرمايد: نيكوكاري و صدقه، زدايندة فقر و افزايش دهند عمر است و آن دو انسان را از نود گونه مرگ بد، بيمه مي‌كنند. (18)

قرآن كريم مي‌فرمايد: هر كس تقواي الهي پيشه كند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم نمايد و او را از جايي كه گمان ندارد و فكرش را نمي‌كند، روزي مي‌دهد.

15 ـ خوش‌زباني و احترام‌آميز با ديگران سخن گفتن. (19)

16 ـ تلاوت قرآن كريم، به‌خصوص در هنگام صبح سوره يس و شب سوره واقعه و سوره قدر در همه اوقات.

پي‌نوشت‌ها:

1. نجم (53)، آيه 39 «براي انسان جز حاصل تلاش او نيست».

2. بحار، ج 75، ص 68؛ نهج‌البلاغه، كلمات قصار، ش 137؛ سفينة البحار، ج 1، ص 520.

3. معجم الفاظ غرر، ص 412؛ خطبه 110 نهج‌البلاغه.

4. سفينه البحار، ج 1، ص 520.

5. معجم الفاظ غرر، ص 417. احاديث به اين مضمون زياد است، ازجمله: «مَنْ كرمت خُلقه اتّسع رزقه، كسي كه كرامت و بزرگواري اخلاقي داشته باشد، رزق و روزيش وسيع مي‌گردد». همان.

6 -10. همان.

11. مستدرك الوسائل، ج 3، ص 421.

12. مفاتیح‌الجنان،‌فضيلت زيارت عاشورا.

13. شيخ طوسي، التهذيب، ج 6، ص 43.

14. علامه طباطبايي، الميزان، ج 19، ص 371.

15. بحار، ج 100، ص 21.

16. نهج‌البلاغه، خطبه 143.

17. بحارالانوار، ص 41.

18. طلاق (65) آيه 2 و 3.

19. سفينه البحار، ج 1، ص 520.

پاسخ:

در اين رابطه مرور چند مطلب ضروري است:

اول آنکه بايد توجه داشت که دعا نيز داراي شرايط، آداب و موانعي است. به‌عنوان‌مثال يک چراغ نفت‌سوز در صورتي نور می‌دهد که هم داراي سوخت باشد و هم مانعي براي خاموش شدن آن مثل وزش باد نباشد (بقول اصولي حوزه‌های علميه مقتضي موجود و مانع هم مفقود باشد)

همچنين يقين به اجابت دعا يكي از آداب دعا كردن هست، يعني يكي از آداب دعا آن است كه دعاکننده به اجابت آن يقين داشته باشد و با شك و ترديد خدا را نخواند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «إذا دعوت فظن أنّ حاجتك بالباب؛ هرگاه دعا كردي، گمان كن كه حاجتت نزد تو حاضر است. (1)

خواهر ارجمند به نظر می‌رسد اين مطلب در نظر شما مقداري کم‌رنگ شده است که با تجدیدنظر و توجهات خاصه به محضر امام عصر (عج) آن را تقويت نماييد. چراکه شک و ترديد زمینه‌ساز تضعيف يقين انسان شده و درنتیجه پاي ارادت انسان به معبود خويش می‌لنگد.

نکته ديگر این است که همان‌گونه که خود شما بيان کرديد، سعي داشته‌اید با توسلات و ادعيه، شرايط و آداب دعا را رعايت نماييد و لکن به نظر خودتان آيا به موانع استجابت دعا نيز توجه نموده‌اید؟ چراکه ظرفيت نگاه ما به اشياء و دانسته‌های علمی‌مان محدود است و خدای حکيم از باب حکمت خويش و گستره علمي نامحدودش استجابت دعاي ما را در حال حاضر به مصلحت نمی‌داند چون برخي مواقع علاوه بر اينکه فلان کار نفعي براي بنده‌اش ندارد حتي ضرر نيز دارد.

با توجه به اين نکات بايد اذعان کرد که خداوند متعال که خود را اجابت‌کننده خوانده و فرموده است: «اُدعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ؛ مرا بخوانيد تا (دعاي) شمارا بپذيرم. (2)

؛ اما بايد توجه هم داشت كه اين استجابت و پذيرش دعا لزوماً به معناي رسيدن ما به خواسته‌های خودمان نيست و چه‌بسا بسياري از خواسته‌های مشروع بندگان، حتي بهترين بندگان خداوند به اجابت موردنظر نمی‌رسد.

سوم آنکه به تعبير قرآن کريم همه ما انسان‌ها در معرض امتحانات گوناگون الهي قرار داريم چنانکه آيه شريفه می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في‏ كَبَد» كه ما انسان را در رنج آفريديم (و زندگى او پر از رنج هاست)! (3)

چه تعبير جالبي صاحب تفسير تسنيم حضرت علامه جوادي آملي دارند که بيان داشتند: خداوند نه آن‌کسی را که ثروت داد عزيز شمرد و نه آنکه را فقير کرده است خوار نموده است بلکه خالق حکيم، ثروتمند را با امکاناتش و فقير را با فقرش آزمود. اين زندگي هفتادسال يا هشتاد سال، جاي امتحان است. ما هشتاد سال داريم کنکور مي‌دهيم، هيچ لحظه‌اي انسان از آزمايش الهي بيرون نيست. انسان وقتي يک کنکور مي‌دهد براي یک سال يا سه چهار سال راحت است. ما هشتاد سال هم کنکور بدهیم براي هشتاد ميليارد ميليارد ميليارد ميليارد و ابد! اين هشتاد سال کنکور براي ابد، زمان کمي است. چراکه ما اگر يک مدت محدودي داشتيم بعد از مرگ مي‌گفتيم به‌اندازه بايد تلاش و کوشش بکنيم، اما اگر ما يک موجود ابدي هستيم، ابد نه زمان برمي‌دارد نه زمين. ما يک چنين عالمي در پيش داريم. (4)

خواهر گرامي چقدر بزرگان ما حکيمانه سخن گفته‌اند «هر که در اين بزم مقرب‌تر است جام بلا بيشترش می‌دهند» چنانکه حضرت ايوب (ع) نيز مشکلات و امتحانات سنگین‌تری را تحمل نمودند درحالی‌که ايشان معصوم و هيچ خطايي هم نداشتند. لذا وظيفه و رسالت شما و امثال شما صبر و بردبارى و تلاش دائمى است و نمی‌توان انتظار داشت یک‌مرتبه افراد به همه‌چیز برسند، بلکه بايد سعى كنيم قدم‌به‌قدم پيش رويم تا نتيجه موردنظر حاصل گردد.

پرسشگر محترم با توجه به آنچه ذكر شد روشن می‌شود كه به‌یقین اين امر صحيح نيست كه گمان كنيم اگر از خداوند درخواستي داشتيم حتماً بايد آن حاجت را همان‌گونه كه خواستيم به ما عنايت بفرمايند و اگر به همان نتيجه نرسيديم پس بايد از خدا و بندگي او دست بكشيم، زيرا مبنا و معيار در اين امر و همه امور رعايت مصالح و ضرورت‌های خود ما و مجموعه عالم و قضا و تقدير الهي است نه آنچه ما مصلحت و خوب و مطلوب می‌پنداریم.

چنانکه دربياني نوراني از مولاي متقيان (ع) نيز آمده است:...گاه، در اجابت دعا تأخير مى‏شود تا پاداش درخواست‌کننده بيشتر و جزاى آرزومند كامل‏تر شود، گاهى درخواست مى‏كنى امّا پاسخ داده نمى‏شود، زيرا بهتر ازآنچه خواستى به‌زودی يا در وقت مشخص، به تو خواهد بخشيد، يا به جهت اعطاء بهتر ازآنچه خواستى، دعا به اجابت نمى‏رسد، زيرا چه‌بسا خواسته‏هايى دارى كه اگر داده شود مايه هلاكت دين تو خواهد بود. (5)

در پايان و نتيجه اين بحث بايد گفت:

معناي درست استجابت دعا اين است كه: هيچ دعايي بی‌اثر نيست. هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد. هر دعاي مقبولي یقیناً به استجابت می‌رسد، اما گونه‌های استجابت مختلف است.

امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرماید: دعاي مؤمن يكي از سه فايده را دارد: براي او ذخيره می‌گردد، يا در دنيا برآورده می‌شود، يا بلايي را كه می‌خواست به او برسد، از وي می‌گرداند.

البته زمان نيز در اجابت دعا خيلي مؤثراست به چند مورد آن اشاره می‌شود:

... امام باقر عليه السّلام فرمود: به‌راستی، خداى گرامى و بزرگ در ميان بندگان مؤمن خويش دعاكنندگان را دوست دارد؛ پس بر شما باد كه از سحرگاه تا هنگام برآمدن آفتاب دعا كنيد؛ زيرا آن هنگام درهاى آسمان گشوده شوند و بادهاى رحمت بوزند و روزى آفريدگان تقسيم گردد و حاجت‏هاى بزرگ برآورده شود. (6)

همچنين امیرالمؤمنین (ع) فرمودند كه گشاده مى‏شود درهاى آسمان در پنج وقت: نزد آمدن باران و وقت كارزار با كافران و وقت اذان و وقت خواندن قرآن و وقت پيشين يا وقت بيرون آمدن آفتاب. (7)

مطمئناً توجه و عمل به این‌گونه موارد علاوه برتقويت روحيه معنوي شما، اميد شمارا به آینده‌ای روشن چند برابر خواهد نمود.

ضمناً به ادعيه گشايش رزق و روزي موجود در کتاب مفاتیح‌الجنان مرحوم شيخ عباس قمي (ره) نيز مراجعه نماييد.

اميد است در پرتو عمل به دستورات دين و راهنمايان ديني در محضر امام و مولاي خود حضرت بقیه‌الله الأعظم (عج) سربلند باشيم.

پی‌نوشت‌ها:

1. ثقة الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ه.ش، ج 2، ص 473.

2. غافر (40)، آيه 60.

3. بلد (90)، آيه 4.

4. سايت اسرا نيوز، حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادي آملي، جلسه درس اخلاق معظم له، اسفندماه 95.

5. سيد رضي، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتي، نشر مشرقين، قم 1379 ش، ص 531.

6. شيخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه حسن‌زاده، انتشارات ارمغان طوبى‏، تهران، 1382 ش، ص 371.

7. شعيري، محمد بن محمد، كاشف الأستار- ترجمه جامع الأخبار، کتاب‌فروشی اسلاميه، چاپ تهران، ص 122.

پاسخ:

پرسشگر گرامي دعاي خاصي در مورد رسيدن شما به جواني که دوستش داريد، وجود ندارد، البته می‌توانید از دعاهاي عمومي مانند دعا بعد از نمازهاي واجب استفاده کنيد و هم‌چنین می‌توانید از نذرهاي متعدد مالي و غیرمالی استفاده کنيد و حتماً مؤثر است، ولي خواهر محترم براي این‌که به مقصود خود برسيد و ازدواجي موفق داشته باشد ما براي شما دو توصيه داريم و توجه تان را به دو نکته جلب می‌کنیم:

1. بدون ترديد يکي از پیش‌نیازهای ضروري ازدواج، آشنايي دو طرف از ویژگی‌های شخصيتي و اخلاقي، خانوادگي، اقتصادي و اجتماعي يکديگر است و هردو بايد با دقت و حساسيت زياد و با استفاده از راه‌های مختلف تحقيق و بررسي، به اطمينان کافي دست يابند. از طريق همين آگاهی‌های واقع‌بینانه، از نقاط ضعف و قوت يکديگر اطلاع پیداکرده و ميزان تناسب و همفکري يکديگر را دريابند.

حال سؤال اينجاست که شما چقدر ايشان را می‌شناسید؟ و آيا تحقيق و مشورت کرده‌اید؟ چقدر در مورد ايشان می‌دانید؟ چرا ايشان را دوست داريد؟ و آيا اين دوست داشتن براي ازدواج کافي است يا بايد شناخت بيشتري پيدا کنيد؟

ازنظر ما حتماً شناخت بيشتري لازم است.

ولي سؤال اين است که با چه روش و مکانيزمي می‌توان به اين شناخت بيشتر رسيد؟ آيا با ابراز علاقه مستقيم؟ و يا با طرح رابطه دوستي و ايجاد رابطه عاطفي و اظهار محبت؟ و يا بايد تدبيري خردمندانه انديشيد.

تجربه موارد نظير هم و مشابه و بررسي شواهد جاري و تأمل در حاکي از آن است که بيشتر ابراز علاقه‌هایی که با بر زبان جاري ساختن قصد ازدواج و بر پايه محبت طرفين و يا يکي از آن‌ها شکل می‌گیرد، انگيزه ديگري غير آنچه بر زبان جاري می‌سازند دارد و درواقع قصد ازدواج صرفاً پوشش به‌ظاهر مقبولي است که فرد بدین‌وسیله می‌خواهد آن را دليل موجه و معقولانه‌ای براي ارتباط عاطفي قرار دهد.

با توجه به اين مطلب روشن شد طرح مستقيم علاقه‌مندی به فردي که او را دوست داريد و لو به‌قصد ازدواج صحيح نمی‌باشد.

علاوه بر آن‌که شکل‌گیری و ايجاد ارتباط این‌چنینی، چون در پوشش و لفافه هدف مقدس و ارزشمند قرار می‌گیرد و بوي خردمندي می‌دهد سبب می‌شود فرد را از حقايق دور کند و چشم او را بر واقعیت‌ها ببندد. در اين صورت تحقيق و بررسي واقع‌بینانه کاهش می‌یابد. زيرا وقتي علاقه و محبت چيزي در قلب فرد جاي گرفت، او را نسبت به واقعيات کور و کر می‌کند و ديگر نمی‌تواند نقاط منفي و ضعف آن را ببيند و حتي بشنود و آن چه می‌بیند و می‌شنود، در نظرش زيبا و جذاب و جلوه‌گر می‌شود و حتي نقاط ضعف را نقاط قوت تلقي می‌کند.

2. خواستگاري به‌طورمعمول از سوي مرد يا خانواده او صورت می‌گیرد و آيات قرآن نيز مسئله خواستگاري را به مرد نسبت می‌دهد. فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ (1) با زنان طيب و پاکيزه ازدواج کنيد، ولي اين بدان معنا نيست که زني نتواند از مردي خواستگاري کند. از داستان حضرت شعيب (ع) و موسي (ع) در قرآن استفاده می‌شود که خواستگاري از سوي خانواده دختر (و نه صرفاً دختر) نيز صورت می‌پذیرد و از اين کار منعي نشده است. ولي يک نکته را بايد توجه داشت و آن این‌که اگر کسي چنين اقدامي کرد، بايد خود را براي شنيدن پاسخ منفي طرف مقابل نيز آماده کند؛ خصوصاً که دختران در اين زمينه حساس‏ترند و درصورتی‌که اقدام به خواستگاري کنند و با پاسخ مناسبي روبه‏رو نشوند، ممکن است ازنظر روحي بسيار ناراحت گردند. به همين خاطر ارائه پيشنهاد ازدواج از طرف دختر پسنديده نيست.

استاد مطهري می‌نویسد: «این‌که از قدیم‌الایام مردان به‌عنوان خواستگاري نزد زنان می‌رفته‌اند و از آن‌ها تقاضاي همسري می‌کرده‌اند، از بزرگ‌ترین عوامل حفظ حيثيت و احترام زن بوده است...خلاف حيثيت و احترام زن است که به دنبال مرد برود... براي زن که می‌خواهد محبوب، معشوق و موردتوجه و علاقه باشد و از قلب مرد سر درآورد تا بر سراسر وجود او حکومت کند، قابل‌تحمل و موافق غريزه نيست که مردي را به همسري خود دعوت کند و احياناً جواب رد بشنود و سراغ مرد ديگري رود. (1)

با توجه به اين دو نکته، اگر دختري قصد داشت با پسري ازدواج کند و از او خواستگاري کند، راهش چيست؟

خواهر گرامي؛ به شما توصيه می‌کنیم در امر مهم و حياتي ازدواج، قبل از آن‌که علاقه‌مندی‌تان به فرد مذکور را بيش از اين در ذهن خود بپرورانيد، به تحقيق و بررسي درباره او و تطابق ملاک‌هایتان با ايشان بپردازيد. اگر بعد از تحقيق و مشورت به اين نتيجه رسيديد که فرد مذکور قابلیت‌ها و صلاحیت‌های همسر مناسب را دارا هستند، به علاقه خويش به ايشان بينديشيد.

بعدازآن اگر قصد ازدواج با او داشتيد، بهترين راه و مؤثرترین راه براي اين کار خانواده است. اين موضوع را با خانواده خودتان (نه با شخص ديگر، چراکه خانواده‌ها هم دلسوز فرزندشان هستند، هم اينکه تجربه‌ی لازم را بهتر از هر فرد ديگري دارند) مخصوصاً مادرتان مطرح کنيد. از او بخواهيد که ايشان با کمک واسطه‌ها مثل افراد متدين و مذهبي در محل زندگي، محل تحصيل و يا فاميل و ...اين موضوع را با خانواده پسر به‌طور غیرمستقیم مطرح کنند و ضمن معرفي شما به ايشان، در صورت تمايل طرف مقابل، زمينه خواستگاري را فراهم نمايند.

اما اگر بعد از تحقيق و مشورت، به اين نتيجه رسيديد به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانید با يکديگر ازدواج کنيد و شرايط فراهم نشد، بايد فکر و علاقه به ايشان را از خود بيرون کنيد. زيرا اگرچه محبت داشتن يک امر قلبي و نفساني- و گاهي خارج از اختيار انسان - است و تا زماني که منجر به کار حرام مانند نگاه يا سخن گفتن غیرشرعی و ديگر محرّمات نشود، اشکالي ندارد؛ اما درهرصورت زمینه‌ساز غافل شدن از ياد خداوند است. در اين صورت براي فراموش کردن ايشان، بايد چند چيز را دقيقاً و حتماً بدون سهل‏انگاري عمل نماييد؛ که انتخاب گزینه‌های ديگر براي همسري يکي از آن‌هاست. در صورت لزوم در مکاتبات بعدي به ساير موارد اشاره می‌شود.

پی‌نوشت‌ها:

1. نساء (4)، آيه 3.

2. شهيد مطهري، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تهران، ص 15.

پاسخ:

هميشه در نظر داشته باشيد نيرويي مافوق همه نيروها و قدرت‌ها وجود دارد و آن وجود خداوند متعال و مهربان است که همه امور بر اساس حکمت و مشيت او اتفاق می‌افتد. البته تلاش ما نيز ستودني است؛ اما بايد ياد بگيريم تا در کنار درخواست، آرزو، دعا و افکار مثبت به خواست او راضي بوده و از مصلحت خواهي او خرسند و بابت تمامي داشته‌هایمان شکر گذار باشيم.

براي داشتن يک زندگي احساسي سالم، لازم است که به همه احساساتمان احترام بگذاريم و به آن‌ها فرصت ابراز بدهيم. وقتي غم و ناراحتي به سراغ ما می‌آید، بايد به خودمان اجازه بدهيم که آن را به‌طور کامل حس کنيم. این کار باعث می‌شود بفهميم که غم و غصه واکنشي بسيار طبيعي و عادي به فقدان‌های زندگي است، نشان‌دهنده ايراد و اشکال ما.

البته خدمتتان عرض کنيم که:

ناراحتی‌های شديد و طولانی‌مدت می‌تواند نشانه افسردگي باشد. افراد افسرده معمولاً احساس تنهايي و نااميدي می‌کنند و خودشان را به خاطر چنين احساساتي سرزنش می‌کنند.

براي تجربه زندگي شادتر توصيه می‌کنیم در آن تغييرات و تحولاتي ايجاد کنيد و براي رسيدن به آن تلاش کنيد و سعي کنيد از آن لذت ببريد اجازه ندهيد غم و اندوه بر زندگي شما تأثیر بگذارد شادماني و نشاط را به زندگي خود برگردانيد.

عمر گران‌مايه آدمي مانند طوفاني سهمگين مي‌آيد و مي‌رود و ما هنوز اندر خم اين حقيقت تلخ هستيم که چه بايد کنيم؟! هدف‌مان چيست؟! آينده‌مان به کجا خواهد رسيد؟! چگونه مي‌توانيم لحظه‌هاي شاد و به‌یادماندنی، لحظه‌هايي سرشار از عشق واقعي و محبت حقيقي براي خود و اطرافيان خويش خلق نماييم؟!

** دو جمله طلايي کاربردي براي شاد بودن:

1- شاد بودن و شادماني کردن، تنها از داشتن لحظه‌هاي واقعي در زندگي سرچشمه مي‌گيرد!

2-شادي خريدني نيست! بلکه يک نوع مهارت و استعداد است!

اين دو جمله را حتماً به خاطرتان بسپاريد!

يادتان باشد که يکي از «مهارت‌هاي زندگي» که بايستي درباره آن نکاتي را بدانيد چگونگي شاد زيستن است که خود مهارت مهمي است.

** براي اينکه کمتر از دست اين بدشانسي فرضي رنج بکشيد بهتر است در مقابله با مسائل، طبق الگوي حل مسئله زير عمل نمایید:

1. مشکلات خود را دقيق تعريف کنيد و ازنظر اولويت، يکي که مهم‌ترین است را مشخص کنيد.

2. تمام راه‌هایی را که در جهت حل مشکل به فکرتان می‌آید يادداشت نمایید.

3. با دوستان، آشنايان و متخصصين (کساني که اولاً تجربه و علم‌دارند، ثانیاً مورد اعتماد و اطمينان هستند) مشورت کنيد و راه‌حل‌های آن‌ها را نيز يادداشت کنيد.

4. ميزان توانایی‌ها و امکانات خود و ديگراني که حاضر هستند به شما کمک کنند را ليست کنيد.

5. محدودیت‌ها، ضعف‌ها و احتمال شکست هر يک از راه‌هایی را که يادداشت کرديد، جلوي آن‌ها بنويسيد.

6. از بين همه راه‌ها، راهي که با توجه به توان و امکانات شما، بيشترين احتمال موفقيت، بهترين راه دسترسي و کمترين معايب و مشکلات را دارد، انتخاب کنيد.

7. مراحل پيمودن اين راه را مشخص کنيد و زمان‌بندی لازم براي هر مرحله را در نظر بگيريد. همچنين اقداماتي را که در هر مرحله نياز است که انجام دهيد مشخص نموده و آماده انجام آن شويد.

8. وقتي در مسير حل مشکل خود، تلاش می‌کنید يا در پي هدفي هستيد، بيشتر روي تلاش و مسيري که حرکت می‌کنید، تمرکز کنيد و به خاطر پيمودن راه، خود را تشويق کنيد. لطفاً موفقيت خود را باهدفتان ارزيابي نکنيد. بلکه موفقيت خود را با تلاشتان اندازه‌گیری کنيد. مثلاً اگر براي آزمون کنکور مطالعه می‌کنید، ميزان ساعات تلاش، برنامه‌ریزی و پيوستگي زحمات شما قابل‌تقدیر است و بايد خود را به ميزان اين تلاش‌ها تقويت و تشويق کنيد، نه با نتيجه کنکور و رتبه قبولي خود در کنکور.

9. درراه موفقيت، مرتب ميزان پيشرفت برنامه را بسنجيد و نقاط ضعف آن را برطرف کنيد. انعطاف‌پذیری برنامه اگر در جهت انجام بهتر آن باشد، گام بلندي به‌سوی هدف خواهد بود.

اگر طبق فرايند حل مسئله عمل کنيد، به‌زودی متوجه می‌شوید اکثر آن چيزي را که تحت عنوان شانس بد، تعبير و تفسير می‌کردید، همان تنبلي، بی‌برنامگی، عدم مشورت، عدم دقت، عدم تلاش، استمرار نداشتن، لذت طلبي افراطي و بلندپروازی‌های آدم‌ها بوده است.

موفق باشيد.