پاسخ:
یکی از نیازهای اساسی انسان که عمری به درازی عمر بشر دارد، نیاز به تفریح و سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت به شیوه‌های متنوع و خلاق بوده است. تفریح و سرگرمی، نیاز مستمر و همیشگی بوده و در همه جوامع انسانی به‌تناسب شرایط و امکانات محیطی، همواره به شکل‌های مختلف جاری و ساری بوده است؛ ولی در عصر حاضر تحت تأثیر برخی تحولات بنیادین، اهمیت و جایگاه کنونی یافته و به یکی از مطالبات جدی و صنایع پر زرق و برق، تبدیل شده است. در ادامه ‌به نکاتی در مورد تفریحات خداپسندانه و نظر اسلام در این مورد اشاره می‌کنیم:

1. انسان همچنان که به غذا و نوشیدنى و خواب و استراحت و نظافت نیاز دارد، همین‌طور به تفریح و سرگرمى سالم نیز نیازمند است؛ و هیچ عاقلى نمی‌تواند این نیاز فطرى و طبیعى انسان را انکار نماید. تجربه و گذشت زمان نیز نشان داده است که اگر انسان به کارهاى یکنواخت بدون وقفه ادامه دهد و از سرگرمى و تفریح محروم باشد، بازده کار بر اثر کمبود نشاط تدریجاً افت کرده، پایین می‌آید؛ و امّا برعکس پس از ساعاتى تفریح و سرگرمى آن‌چنان نشاط کار و تلاش در او ایجاد می‌شود که کمیت و کیفیت کار هر دو فزونى پیدا می‌کند، به این جهت باید گفت ساعاتى که صرف تفریح و سرگرمى سالم می‌شود نه‌تنها هدر نمی‌رود، بلکه با رفع خستگى از روح و روان عامل تقویت و پیشرفت ساعات کارى و مطالعاتى انسان می‌شود.

2. در قرآن نیز به مسئله تفریح اشاره شده است و درخواست برادران یوسف از پدر در مورد حضرت یوسف را این‌چنین بیان می‌کند: «او را فردا با ما (به خارج شهر) بفرست تا غذاى کافى بخورد و بازى و تفریح کند و ما حافظ او هستیم». (1) وقتى برادران یوسف مسئله تفریح و گردش در صحرا و خوردن از گیاهان را مطرح کردند. حضرت یعقوب اعتراض نکرد که این عمل شایسته یک جوان موحّد و وابسته به خانواده نبوّت نیست (بلکه از جنبه امنیتى اظهار نگرانى نمود) از این بیان به‌خوبی استفاده می‌شود که به تفریح نظر مثبت داشته، بلکه امر مسلّمى بوده است در جامعه آن روز و امروز شهرنشینى و فضاى بسته خانه‌های شهرها، این نیاز را دوچندان کرده است. در آیات متعددى از قرآن خداوند دستور داده در زمین سیر کنید (2) و در آن گردش کنید ازجمله فرمود: «و میان آن‌ها و شهرهایى که برکت داده بودیم، آبادی‌های آشکارى قرار دادیم و سفر در میان آن‏ها را به‌طور متناسب (بافاصله نزدیک) مقرر داشتیم (و به آنان گفتیم): شب‌ها و روزها در این آبادی‌ها با ایمنى کامل، سفر و گردش کنید». (3)

3. منتهى انسان باید در گردش‏ها و تفریح‏ها به دو نکته توجّه کند: 
الف: تفریح، فقط گردش بدون اندیشه و تفکر و بدون عبرت گیری و پندپذیرى نباشد، انسان‌هایی که در صحراها و کنار دریاها... گردش می‌کنند و یا مسافرت‌هایی در شهرها و آثار باستانى دارند، با تفکّر و اندیشه به آن محل‌های گردشى بنگرند و از این راه به عظمت خالق و صانع آن‌ها پى برند؛ و همین‌طور از سرانجام شاهان و ظالمان و کاخ‌های بجاى مانده از آن‌ها درس عبرت بگیرند. 
ب: تفریح، باعث آلوده شدن انسان به گناهان دیگر نشود، شیطان و هوای نفس و دشمنان تلاش دارند میادین ورزشى و تفریحى: محلی براى آلوده کردن مردم، مخصوصاً جوان‏ها باشد. قرآن هشدار می‌دهد که به بهانه ورزش و تفریح و گردش، شما را نبرند، چنان‌که برادران یوسف به بهانه تفریح او را بردند و به داخل چاه افکندند.
یکى از مفسّران در این زمینه می‌گوید: «همان‌گونه که برادران یوسف از علاقه انسان مخصوصاً نوجوان به گردش و تفریح براى رسیدن به هدفشان سوء استفاده کردند در دنیاى امروز نیز دست‌های مرموز دشمنان حق و عدالت از مسئله ورزش و تفریح براى مسموم ساختن افکار نسل جوان سوء استفاده فراوان می‌کنند باید به هوش بود که ابرقدرت‌های گرگ‌ صفت در پوشش ورزش و تفریح، نقشه‌های شوم خود را میان جوانان به نام ورزش و مسابقات منطقه‌ای یا جهانى پیاده نکنند». (4) همچنین تفریح در روایات نیز به امر تفریح سالم پرداخته‌شده و سفارش شده که ساعتى از زندگى را به لذّت‌های حلال و تفریح‌های سالم اختصاص دهد، على علیه السلام فرمود: «براى مؤمن (در شبانه‌روز) سه وقت است، زمانى براى (نیایش) و مناجات با پروردگارش و زمانى براى تأمین معاش زندگى‏اش و زمانى براى واداشتن نفس به لذّت‏هایى که حلال و مایه زیبایى است. خردمند را نشاید جز آنکه در پى سه چیز حرکت کند: (کسب حلال) براى تأمین زندگى، یا گام نهادن در راه آخرت، یا به دست آوردن لذّت‏هاى (حلال و) غیر حرام». (5) جالب این است که در برخى روایات، این جمله اضافه شده است: «و با این ساعت (تفریح) نیرو می‌گیرید بر انجام وظائف اوقات دیگر». (6) 
در اسلام به مسائل تفریح تا آنجا اهمیت داده شده که یک سلسله مسابقات راحتى با شرط‌بندی اجازه داده، تاریخ نشان داده که قسمتى از این مسابقات در حضور شخص پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و با داورى و نظارت او انجام می‌گرفت، حتى گاه شتر مخصوص خود را براى مسابقه‌ای سوارى در اختیار یاران می‌گذاشت. (7) تیراندازی، شنا، مسافرت، گردش در صحرا، باغات، مزارع کشاورزى و کلّاً در فضاى سبز، مزاح و شوخى با برادران دینى که از نزاکت خارج نباشد از دیگر تفریحات سفارش شده است. آنچه مورد اشاره قرار گرفت نمونه‌هایی از تفریحات سالم بود که در برخی منابع دینى آمده وگرنه تفریحات سالم منحصر به این موارد نیست هر قوم و ملّتى متناسب بافرهنگ خویش از ورزش‌ها و تفریحاتى برخوردارند که اگر خلاف دستورات شرعى نباشند و گناهى در آن انجام نگیرد مورد تأیید اسلام نیز است.

4. دغدغه شما که دوری از لهو و غفلت است ارزشمند است و البته باید توجه داشت که تفریح به تجمل و فخرفروشی نکشد و ورزش‌های لاکچری و تفریحات لاکچری ترویج نشود. مثال‌هایی وجود دارد که نیاز به پول زیاد ندارد یا به‌اصطلاح رایج عرفی لاکچری نیست مانند شنا یا شوخی یا سفرهای درون‌شهری و پیک ‌نیک و... ولی چون تفریحات سالم و حلال زیاد است و در طول زمان‌ها تغییر می‌کند می‌توان گفت تفریحاتی که دارای ویژگی‌های زیر باشد مجاز است:
الف:  در راستای فرآیند تکامل و رشد شخصیت اسلامی و انسانی
ب:  نشاط‌آور.
ج: در چارچوب قوانین شرع (واجب، حرام، مباح، مکروه و مستحب)
د: متعادل (نه افراط، نه تفریط).
و: دارای فواید عقلی، جسمی و روحی.
ه:  جلوگیری از خفت و سبکی عقل (توجه به عقل و تفکر در نظام اسلام) مثل پرهیز از شرب خمر، پرهیز از گوش دادن به موسیقی مبتذل، عدم مصرف مواد مخدر و... .
ی: دوری از آزار و اذیت دیگران (تحقیر، مسخره کردن، همسایه و مردم‌آزاری و ...).

نتیجه
تفریح یک نیاز اصیل و لازم و مفید در همه انسان‌هاست. در آیات و روایت تفریح تأییدشده است منتهای دارای دو شرط است. اول اینکه بدون اندیشه و تعالی و رشد نباشد و دوم اینکه انسان را به گناه و آلودگی و تباهی نکشاند. تفریحات زیادی مانند اسب سواری، تیراندازی، شنا، پیک نیک، شوخی، مسافرت و... وجود دارد. ولی از آنجا که در هر عصری تفریحات جدیدی به میان می‌آید به‌صورت خلاصه می‌توان گفت تفریحاتی که در راستای تکامل روحی  و بدون غفلت و نشاط‌آور و به دور از تباهی  و گناه و آزار و اذیت دیگران باشد مجاز است و دیگر لهو نخواهد بود.

منابع برای مطالعه بیشتر
-جایگاه شادی و نشاط و تفریح سالم جوانان از دیدگاه اسلام، مریم عسکری، صدیقه نبوی زاده.
-موسیقی و تفریح در اسلام، محمدحسین بهشتی.
-تفریحات سالم از دیدگاه اسلام، حسن جهانی فرد لنگرودی.
-زندگی اجتماعی از دیدگاه اسلام، احمد شلبی ترجمه: سید محمود اسداللهی.
-نیازهای جوانان، احمد صادقی اردستانی.

 پی‌نوشت‌ها:
1. سوره یوسف، آیه 12.
2. سوره آل‌عمران، آیه 137؛ سوره انعام، آیه 11؛ سوره نمل، آیه 36.
3. سوره سبأ، آیه 17 - 18.
4. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، 1370، ج 9، ص 336.
5. سید رضى، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق، ص 545، حکمت 390.
6. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج 75، ص 346.
7. همان، ج 100، ص 190.

پاسخ:

این دعا را کلینی در کافی از محمد بن عیسی به سند خودش از امامان به‌عنوان عمل شب‌های قدر و هر فرصتی که دست دهد، نقل کرده (ولی نام امام معینی برده نشده است). سند کافی به این شرح است:
محمد بن عیسی باسناده عن الصالحین (1)
منظور از «صالِحِین» امامان معصوم است.
در کتب دیگر هم به همین سند آمده است.
شاید هم در این عبارت «صالحَین» تثنیه و دلالت‌کننده بر دو باشد و منظور از آن «صادقَین» یعنی امام پنجم و امام ششم باشد. درهرحال منظور معصوم است.

پی‌نوشت:‌
1. کلینی، کافی، تهران، اسلامیه، 1367 ش، ج 4، ص 162.

پاسخ:

ابتدا لازم است که توجه داشته باشيد که 90 اثر براي فردي است که براي فرج امام زمان دعا کند نه اينکه حتماً دعاي فرج را بخواند. اينکه 90 اثر براي دعاکننده براي فرج امام زمان عليه‌السلام در نظر گرفته‌شده را مرحوم آيت‌الله سيد محمدتقي موسوي اصفهاني در کتاب گران‌سنگ مکيال المکارم که خلاصه آثار و فوايد و ويژگي‌هايي را که بر دعا کردن براي تعجيل فرج مترتب است، متون روايي ادعيه و نمازهايي را با عنوان فرج بيان نمودند البته برخي از اين ادعيه براي گشايش کار خود فرد است و برخي ديگر مرتبط با بحث مهدويت هست که به ذکر چند نمونه در ذيل اشاره مي‌گردد:

1. دعايي از پيامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ نقل‌شده که به آن «دعاي فَرَج» نيز گفته مي‌شود: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا مَنْ عَلَا فَقَهَرَ... (1)

2. دعايي که به دعاي فرج امام زمان (عليه‌السلام) شهرت يافته و در آن عبارت فرجاً عاجلاً (2)

آمده است و با «أللٌهُمَ (إلهِي) عَظُمَ البَلاءُ وَبَرِحَ الخَفَاءُ...» آغاز مي‌شود. (3)

3. دعايي از امام صادق (عليه‌السلام) نقل‌شده است با مضامين فرج و گشايش که شيخ طوسي آن را در ضمن يکي از اعمال شبانه‌روز آورده است. (4)

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ الصَّادِقَ الْأَمِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ إِنَّکَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْ‌ءٍ أَنَا فَاعِلُهُ کَتَرَدُّدِي فِي قَبْضِ رُوحِ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ يَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَکْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ‌ لِوَلِيِّکَ‌ الْفَرَجَ‌ وَ الْعَافِيَةَ وَ النَّصْرَ وَ لَا تَسُؤْنِي فِي نَفْسِي‌ وَ لَا فِي أَحَدٍ مِنْ أَحِبَّتِي». (5)

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست. خدايا! به‌راستي‌که حضرت صادق (عليه‌السلام) فرمود که تو فرموده‌اي من در هيچ کاري بسان تردد و دودلي‌اي که درگرفتن روح بنده مؤمن دارم، دودلي ندارم، او از مرگ بدش مي‌آيد و من از بدي رساندن به او بدم مي‌آيد. خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و در فرج و تندرستي و پيروزي ولي تعجيل فرما و به من و هيچ‌کدام از دوستانم بدي مرسان.

4. نماز فرج: نمازي که از امام علي (عليه‌السلام) نقل‌شده که «نماز فرج» نام دارد. (6)

5. دعاي امام زمان: اما دعاي «أللٌهُمَ کُن لِوَلِيٌکَ...» با توجه به معنايي که گفته شد، دعاي فَرَج ناميده نمي‌شود؛ بلکه از دعاهايي است که شيعيان در حق حضرت امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ مي‌نمايند و از اعمال شب 23 ماه مبارک رمضان محسوب مي‌شود. البته، اين دعا را در هرزماني که يادي از آن حضرت شود، مي‌توان خواند. (7)(8) (9)

پي‌نوشت‌ها:

1. ابن طاووس، علي بن موسي، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 90، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411 ق.

2. شيخ حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل‌الشيعه، ج 8، ص 18، مؤسسه آل‌البيت (ع)، قم، چاپ اول، 1409 ق؛ البته در جاي ديگري اين دعا با اندک تفاوتي آمده است که پس از نماز امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ خوانده مي‌شود.

3. عاملي کفعمي، ابراهيم بن علي، ‌المصباح ـ جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية، ‌ص 176، نشر دارالرضي، قم، چاپ دوم، 1405 ق.

4. شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ‌1، ص 58، موسسه فقه الشيعة، بيروت، چاپ اول، 1411 ق.

5. قطب‌الدين راوندي، الدعوات، سلوات الحزين، ص 134، مدرسه امام مهدي، قم، چاپ اول، 1407 ق.

6. طبرسي، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 329، شريف رضي، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

7. شيخ طوسي، محمد بن الحسن، تهذيب الاحکام، محقق و مصحح: خرسان، حسن الموسوي، ج 3، ص 103، دارالکتب الاسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

8. مفاتيح‌الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان، دعاي شب بيست و سوم.

9. برگرفته از: http://wikifeqh.ir/%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%AC