پرسش 1:
سجده واثرآن شرح سلام ابتدا متن زير را بخوانيد --------------------------------------------------- يكى از نشانه هاى بندگى و تقرب به خداوند باقي ماندن اثر سجده بر مواضع سجود مخصوصا پيشانى است . كه امير المومنين عليه السلام مى فرمود: انى لا كره للرجال ان تكون جبهته جلحاء ليس فيها شى من اثر السجود وبسط راحته انه يستحب للمصلى ان يكون ببعض مساجده شى من اثر السجود فانه لا يا من ان يموت فى موضع لا يعرف فيحضره المسلم فلا يدرى على ما يدفنه ؛ خوش ندارم كه پيشانى خالى از اثر سجده باشد. آنگاه امام صادق دست خود را گشود فرمود: مستحب است نمازگزار در بعضى از مواضع سجده اش آثارى از سجده باشد زيرا ممكن است در محلى از دنيا برود كه او را نشناسند. مسلمانى اگر كفالت دفنش را بكند نمى داند چگونه او را دفن نمايد(1) (به آداب اسلام يا به صورت ديگر چون اثرى از سجده بر پيشانى او نيست ). در قرآن كريم پيروان حضرت محمد صلى الله عليه و آله مورد ستايش خدا قرار مى گيرند با همين علامت به اين آيه توجه كنيد: محمد رسول الله و الذين معه اشداء على الكفار رحماء بينهم تراهم ركعا سجدا يبتغون فضلا من الله و رضوانا سيماهم فى
پاسخ:
@@
پرسشگر گرامي باسلام و تشکر از ارتباطتان با اين مرکز.
آن چه گفته شده ،درست است و منافاتي با روايات نقل شده ندارد. منظور روايات اين است که مومن اهل نماز و تهجد باشد . به نماز واجب اکتفا نکند و اثر عبوديت در ظاهر او نيز نمايان باشد .اما لازم است انسان به طور عمد در آشکار شدن اثر سجده بر پيشاني خود ، خودداري کند.زيرا ممکن است شيطان آدمي را فريب دهد. انگيزه خود نمايي را در او تقويت کند يا چه بسا در جامعه در معرض اتهام قرار گيرد يا انگشت نما شود ، همان طوري که همکارتان با نامه و تعريض، غير مستقيم خودنمايي و تظاهر را به شما نسبت داده است . آري سجده طولاني داشتن در اسلام پسنديده است. امام سجاد و ساير امامان (عليهم السلام) به اين فضيلت، موصوف بودند كه پيشاني آنان نشانه سجده داشت . اما هيچ دستوري از بزرگان دين نداريم که اگر پيشاني شما بر اثر سجده خاکي شد، آن را پاک نکنيد . ممکن است نيت ريا نداشته باشيد اما مردم براي اين عمل ، شائبه اي از ريا مي بينند و بر اين اساس داوري مي کنند. در اين صورت بايد براي هر بيننده اي توجيه کنيد و از نيت خود خبر دهيد که اين عمل ممکن نيست.
در مورد برخورد با آن دختر بهتر است عکس العمل نشان ندهيد و يادداشت را حمل بر سوء تفاهم بگذاريد و عمل خود را تصحيح کنيد.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
از روايات برمي‌آيد که ارواح مؤمنان در عالم برزخ به وسيلة اعمال نيک بازماندگان شاد مي‌شوند. امام صادق(ع) مي‌فرمايد:
«ميت به خاطر طلب رحمت و استغفار بازماندگان خوشحال مي‌شود، همان گونه که افراد زنده با هدايا خوشحال مي‌شوند».(1)
هديه به آنان مي‌تواند هر کار خيري باشد:
ختم قرآن، يا خواندن سوره‌اي و هدبه کردن ثوابش به آن ها ، رفتن بر سر قبور آنان و خواندن فاتحه، يا انفاق و کمک به مستمندان به نيت آن ها. انجام کارهاي خير و عام‌المنفعه، ‌خواه مالي باشد يا بدني، رفتن به زيارت يا انجام حج و عمره به نيابت از آنان و...
هيچ عملي ارزشمندتر و مفيد تر به حال متوفا از اين نيست که بازماندگان بدهکاري هاي فرد فوت شده را بپردازند . بدهکاري مي تواند حق الله يا حق الناس باشد . پس بايد بررسي کنند و ببينند از حق الله مثل نماز ، روزه ، حج، خمس و زکات چه برگردن دارد ، براي خواندن ، گرفتن ، انجام دادن و پرداخت آن اقدام کنند. اگر به کسي بدهکار بوده يا حق کسي را ضايع کرده ، يا ضرر و زياني به جان يا مال کسي وارد کرده ، از صاحبانش رضايت بگيرد يا خسارت آن ها را بپردازد . به عنوان رد مظالم از طرف متوفا مالي را به صورت نقد يا جنس در راه خدا خيرات کند .
خيرات و انفاقات و صدقات مستحبي - که در ذيل به برخي ديگر اشاره مي شود - در رتبه بعدي قرار دارند .(2)
در روايت آمده است که «سخت‌ترين شب‌ها، شب اوّل قبر است که مي‌توانيد با پرداخت صدقه به مردگان خود ترحم کنيد. اگر مالي براي صدقه نداشتيد، دو رکعت نماز بخوانيد و به روح او هديه کنيد که خداوند از آن لحظه، هزار فرشته به سوي قبرش مي‌فرستد که با هر فرشته‌اي، لباسي است . قبر او را از تنگي و فشار رهانيده و وسعت مي‌بخشد».
رسول گرامي اسلام (ص) فرمود: "صدقه حرارت قبرها را از بين مي برد".(3)
براي اموات بهترين دعا اين است كه انسان براي آنان از خداي مهربان طلب عفو و مغفرت كند . بخواهد خداوند رحمت و بخشش و نعمت هايش را بر آنان نازل فرمايد. دعاي 24 صحيفه سجاديه در مورد دعا براي پدر و مادر است.اين آيه دعاي خوبي است:
"ربنا اغفر لي و لوالديّ و للمؤمنين يوم يقوم الحساب".(4)
از روايتي كه از حضرت صادق(ع) نقل شده، استفاده مي‏شود ثواب هايي كه درعالم برزخ به مؤمن مي‏رسد، تا قيامت ادامه خواهد داشت. حضرت فرمود:
"هر كس نزد قبر مؤمني هفت مرتبه سوره انا انزلنا را بخواند، خداوند فرشته‏اي مي‏فرستد كه پيش قبر ميت، خدا را عبادت كند . خداوند ثواب عبادت فرشته را براي ميت و كسي كه انا انزلنا را خوانده مي‏نويسد، تا زماني كه خداوند وي را به واسطه اين عمل وارد بهشت كند".
بعد فرمود: "بعد از سوره حمد، هفت مرتبه انا انزلنا و هريك از قل اعوذ برب الفلق، قل اعوذ برب الناس، قل هو الله احد، و آيةالكرسي را سه مرتبه بخواند".(5)
يكي از صحابه از حضرت رسول نقل كرده : براي مردگان خود هديه بفرستيد، گفتم: هديه مردگان چيست؟ فرمود: صدقه و دعا. ارواح مؤمنان هرجمعه به آسمان دنيا مقابل خانه هاي خود مي آيند و فرياد مي كنند: اي خانواده من، پدر ، فرزندان و خويشان من، بر ما مهرباني كنيد. آن چه در دست ما بود، عذاب و حساب آن ها بر ما است . نفعش براي غير ما. اي خويشان ما، به درهمي يا قرص ناني يا جامه اي ما را كمك كنيد تا خداوند شما را از جامه هاي بهشت بپوشاند.(6)
اگر حضور بر سر قبر مردگان و رفتن به زيارت اهل قبور ممکن نيست يا با زحمت و مشکل همراه است ، لازم نيست به زيارت قبر مردگان برويد، بلكه در هر كجا براي آنان صدقه بدهيد . دعا و فاتحه بخوانيد ،به آن ها مي رسد. در روايتي آمده است:
"هر صدقه اي كه براي مرده داده مي شود، فرشته اي آن را مي گيرد و در طبقي از نور... مي گذارد . بر لب قبر مي ايستد و با صداي بلند مي گويد: اي اهل قبور، درود بر شما، بگيريد اين هديه را كه بستگان تان براي شما فرستاده اند." البته رفتن سر قبر بهتر است، چون اثرات ديگري غير از فاتحه دارد.(7)
اگر به احاديث ذكر شده دقت شود، متوجه خواهيم شد كه مرده ها چشم به راه و چشم انتظار هديه، دعا و... فرزندان و خانواده خود هستند.
سعد بن عباد مي گويد: "يكي از افراد بني ساعده در سفر بود كه مادرش از دنيا رفت، به رسول خدا (ص) عرض كرد: در غياب من، مادرم از دنيا رفته، اگر برايش چيزي صدقه بدهم، نفعش عايد وي مي گردد؟ حضرت فرمود: بلي. گفت : شما را به شهادت مي گيرم كه محوطه درخت خرمايم را كه به ثمر نشسته براي او صدقه قرار دادم.(8)
رفتن به زيارت قبور غير از فوايدي كه براي اموات دارد، براي زندگان نيز مؤثر است . زيرا انسان را به ياد آخرت مي اندازد. هدايا و ثواب هايي كه براي اموات مي فرستند، براي زندگان نيز مؤثر است و براي خودشان ثواب دارد. كسي كه سوره حمد يا آيت الكرسي يا صدقه يا نماز براي اموات مي خواند، اول ثوابش به خود زنده مي رسد، بعد براي ميّت.
پي‌نوشت‌ها:
1. محجة البيضاء، ج 8، ص 292.
2. سفينة البحار، ج 2، ص 47.
3. ميزان الحكمه، ماده صدقه، شماره 10342.
4. ابراهيم (14)آيه 41.
5. كامل الزيارات، ص 222.
6 . محدث قمي، مفاتيح الجنان ، بخش زيارت قبور مؤمنين.
7. همان.
8 . مجموعه ورام، ج2 ، ص 110 .

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
عزيز گرامي ! در آغاز لازم است به نکاتي قابل تأمل توجه کنيد .
1- افراط و تفريط در هر کاري ، نه تنها انسان را به نتيجه دلخواه نمي رساند ، بلکه گاه نتيجه عکس مي دهد .اين حکم کلي در مورد عبادات هم صادق است . اگر ميزان عبادت ها با ظرفيت انسان متناسب نباشد ، چه بسا باعث دلزدگي از کل عبادات شود . بنابراين به جا است که انسان در امور عبادي خود نيز مديريتي واقع گرا داشته باشد .
2- در امورعبادي اولويت را به انجام واجبات و ترک محرمات داده ، سعي کنيد به طورتدريجي به آنچه که ملاک اسلام است، نزديک شويد .
3- در مستحبات اصلا به خود فشار نياوريد . سختگير نباشيد و به اندازه حالي که داريد ، مستحبات را انجام دهيد . در صورتي که انگيزه اي براي عمل مستحبي نداريد، به خود فشار نياوريد . از بعضي روايات استفاده مي شود كه هميشه حالات روح را بايد ملاحظه كرد. از هر گونه اكراه و اجبار و تحميل اجتناب ورزيد. امام علي(ع) با تأكيد بر اين مطلب ، دليل را چنين مي فرمايد: "إنّ القلب إذا أكره عمي؛ دل اگر مورد اجبار قرار گيرد، نابينا مي شود".(1)يعني شوق و رغبتش مي رود ، کسالت و بي حالي عارضش مي شود .
ايشان در جايي ديگر مي فرمايد : "دل گاهي ميل دارد و گاهي ميل ندارد (اقبال و ادبار). هر گاه حال خوشي داشتيد، نافله را هم بخوانيد. هر گاه مي بينيد ميل نداريد، به واجبات اكتفا كنيد".(2)
4- . از نماز ها يا دعاهاي طولاني مدت که خستگي و کسالت روحي براي شما دارد ، جدا بپرهيزيد . در اسلام بيش از کميت برکيفيت عمل تاکيد شده است.
5- به تدريج بكوشيد همراه با تنظيم وقت براي عبادات ، معرفت و شناخت خود را از مسايل عقيدتي مانند خداشناسي ، پيامبر و امام شناسي و معاد شناسي بالا ببريد . تا ظرفيت تحمل شما افزوده شود و بتوانيد از عبادت لذت ببريد .
6- درباره فلسفه احکام و عبادات و اسرار باطني و حقايق پنهان آن مطالعه نماييد. مثل کتاب اسرار عبادات آيت الله جوادي آملي = پرواز در ملکوت امام خميني = معراج السعادة نراقي ،فصل اسرار وضو و نماز و حج . زيرا وقتي عبادت همراه با شناخت و معرفت باشد ، حالت نشاط و شادابي در انجام آن ها حفظ خواهد شد .
7- اهل سير و سلوک معتقدند که روح انسان همانند جسم هم به تغذيه نياز دارد و هم به ورزش نياز . تقيّد و پايبندي به انجام واجبات دراولين لحظات وجوبش مثل خواندن نمازهاي واجب در اول وقت، و ترک گناهان کوچک و بزرگ است ،ولي ورزش روح آن است که بايد متناسب با ميزان معرفت و آگاهي از احکام ظاهري و اسرار باطني و ظرفيت و توانايي هاي روح به گفتن برخي ذکر ها و انجام برخي مستحبات و ترک بعضي مکروهات پرداخت . همان گونه که اگر يک وزنه بردارتازه کار، وزنه بزرگي را بر دارد ، يا کسي که تاکنون کوهنوردي نکرده ، بخواهد مسير طولاني و پر فراز و نشيب و سنگلاخي را بپيمايد ، نه تنها براي سلامت جسمش مفيد نيست ، بلکه ضرر مأيوس کننده و بازدارنده از ادامه ورزش را همراه دارد ، ورزش روحي نيز همين وضعيت را دارد .از اين رو اهل سير و سلوک گفتن بعضي ذکرها و خواندن برخي نمازهاي مستحبي را براي بعضي افراد تجويز نمي کنند. .به همين خاطر است که در بعضي کتاب ها نوشته شده که در حرم ائمه عليهم السلام زياد نمانيد ، پيش از آن که خسته شويد، از حرم خارج شويد تا دوباره با اشتياق بدان جا برگرديد.
پرسشگر گرامي ! دعا بر دو قسم است:
قسم اوّل: گاه انسان به زبان خود، خدا را مي‏خواند و از او حاجت طلب مي‏كند. در اين گونه دعا خواندن دعا به صورت دستورات وارده شرط نيست؛ هر كسي مي‏تواند به زبان خود خدا را بخواند و با او مناجات كند. خداوند نيز به تمام آن چه بنده مي خواهد، به هر زبان و به هر شکل باشد، احاطه دارد.
قسم دوم: دعاهايي است كه به زبان عربي و به كيفيّت خاص نقل شده است؛ مانند دعاي ايام خاص و با فضيلت.
اگر بخواهيم فضيلت اين گونه دعاها را به صورت كامل درك كنيم ، بايد آن ها را به زبان عربي و به همان صورت که گفته شده بخوانيم؛ البتّه اگر معناي آن ها را بفهميم، دعا كامل‏تر است. چون مضامين عرفاني و ملكوتي آيات الهي و ادعيه از طرف معصومان، انس خاصي با فطرت معنوي هر انسان حقيقت طلبي دارد. هنگامي كه ادا مي شوند, با روح و روان آدمي همراه مي شوند.گويا ملكوت دعاها و الفاظ با سرشت و خميره بشر آميخته است . علاوه بر آن که در بسياري از موارد ادعيه ماثوره راه و روش دعا کردن و چگونگي بيان خواسته ها و مهم تر اينکه چه چيز هايي را از خدا خواستن به ما ياد مي دهند . البته در بعضي موارد طولاني شدن دعا ها يا زيارت ها به جهت مضامين آن ها و در واقع جنبه آموزشي دارد مثل زيارت جامعه کبيره يا دعاي جوشن کبير . روشن است که هر کس بايد به اندازه ظرفيت خود به آن ها بپردازد و از آن ها بهره برداري کند

پي نوشت ها:
1. نهج البلاغه، قصار 304.
2. همان، قصار 184.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
مستحب است نماز گزار بعد از سلام نماز ، سه مرتبه تکبير بگويد . هنگام گفتن تکبيرها دست ها را تا بنا گوش مانند تکبير اول نماز بالا ببرد . زدن دست ها بر پا دليل شرعي ندارد. (1)
پي نوشت :
1 . عروه الوثقي، ج 2 ،ص 616 ،م 18 و آيت الله مکارم شيرازي ، مفاتيح نوين ، ص 972 .

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
حاج شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان اين دعا را به نقل از محدث نوري در کتاب صحيفه ثانيه علويه نوشته و گفته که محدث نوري نوشته: ارباب طلسمات و تسخيرات آثار عجيبي براي اين دعا ذکر کرده اند، بعد محدث نوري گفته چون اعتماد بر قول اين افراد نداشتم، آن آثار را ذکر نکردم.
ما هم در جستجويي که در روايات داشتيم، نه تنها درباره آثار اين دعا بلکه درباره اصل اين دعا هم در کتب معتبره به مطلبي دست پيدا نکرديم.
البته عالمان در باره سند دعاها و آداب و مستحبات تسامح دارند . خداوند متعال هم به طور عام فرموده «ادعوني استجب لکم» ، بنابراين خواندن اين دعا و ديگر دعاهايي که سند معتبر به معصوم ندارد تا زماني که مشتمل بر مطلبي مخالف دين و قرآن نباشد، جايز دانسته اند.
باز هم تاکيد مي شود که اين دعا سندي قابل اعتماد به معصوم ندارد . قابل قياس با دعاهاي معتبر نيست، ولي خواندن آن ممنوع نمي باشد.
البته عمل به دستور عمل هاي ارباب طلسمات و تسخيرات جايز نيست. نبايد سبب رواج خرافات شود . اگر تلاوت آن را به عنوان مصداق طلب حاجت و دعا جايز دانسته ايم، از آن رو است که دعا لازم نيست ماثور و از امام معصوم رسيده باشد ،بلکه هر فرد مي تواند به زبان خود يا به زباني که به زيبايي خدا را خوانده، با خدا نجوا کند . اين دعا هم يک نجواي زيباست . جايز است با آن خدا را بخواند .