پاسخ اجمالی:

یکی از خرافاتی که در سال‌های اخیر مطرح‌شده و به علت تکرار فراوان و جهان گیر شدنش، بزرگ‌ترین خرافۀ روزگار ما به شمار می‌آید، فرضیه‌ای است که با نام «راز» از آن یاد می‌شود. فرضیۀ راز به‌نوعی «قانون جذب» اشاره دارد و می‌گوید با تصور هر چیز و تقویت احساس مثبت نسبت به آن می‌توانید آن را جذب کنید و اگر وجود نداشته باشد، می‌توانید آن را خلق کنید.

امروزه به قانون جذب ایرادات اساسی گرفته‌شده و قانون جذب به نحو مطلق نه مورد تأیید حکما و متکلّمان اسلامی است و نه مورد تأیید دانشمندان علوم تجربی و نه مورد تأیید روانشناسی علمی است. این فرضیّه صرفاً یک ادّعای بدون دلیل است که نه با براهین فلسفی اثبات می‌شود و نه با روش علوم تجربی.

البته در اینکه افکار مثبت یا منفی و نیز تلقین مثبت یا منفی منشأ اثر است و در روحیه و رفتار انسان تأثیر می‌گذارد، شکی نیست. در تحقیقات وسیعی که انجام‌شده، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که افکار منفی ممکن است، انسان را ازلحاظ جسمی بیمار کند و صدمات روحی و روانی و جسمی بسیاری بر انسان به‌جا گذارد؛ بنابراین اگر کسی به بیماری کرونا و ابتلا به این بیماری فکر کند؛ طبق نقدهایی که بر قانون جذب وارد است، امکان ابتلا به این بیماری به خودی خود و صرفاً با اندیشیدن به این بیماری وجود ندارد؛ بلکه اگر فرد در این زمینه زیاد فکر و خیال بکند چه‌بسا دچار ترس و استرس فزاینده گردد و این باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن فرد شود و مشکلاتی را برای وی به وجود آورد و یا در صورت ابتلا به ویروس کرونا به خاطر ضعف سیستم ایمنی بدن، علائم بیماری در وی ظهور و بروز بیشتری پیدا بکند و روند درمانی و بهبودی طولانی‌تر گردد.

پاسخ تفصیلی:

بر اساس قانون جذب، ذهن و افکار ما همانند یک آهن‌ربا اتفاقات زندگی را به سمت ما جذب می‌کند. قانون جذب می‌گوید: «هر چیز را در ذهنت مجسم کنی، آن را در دست‌هایت خواهی داشت». (1) خلاصۀ این قانون آن است که شما می‌توانید با تصویرسازی ذهنی، وقایع و اتفاقات زندگی را به سمت خودتان جذب بکنید؛ به‌عبارت‌دیگر وقتی ما تصویرسازی می‌کنیم، پدیده را می‌آفرینیم و آن را خلق می‌کنیم درواقع ذهن علت تامه خلق است؛ درواقع رابطۀ علت و معلولی است، چطور حرارت علت جوشش آب است فکر شما هم علت پدید آمدن این پدیدۀ خارجی است. (2)

امروزه به قانون جذب ایرادات اساسی گرفته‌شده و قانون جذب به نحو مطلق نه مورد تأیید حکما و متکلّمان اسلامی است و نه مورد تأیید دانشمندان علوم تجربی و نه مورد تأیید روانشناسی علمی است. این فرضیّه صرفاً یک ادّعای بدون دلیل است که نه با براهین فلسفی اثبات می‌شود و نه با روش علوم تجربی.

در سخنان مدعیان این قانون بارها به تحقیقات علمی اشاره و نقل‌قول‌هایی از پژوهشگران عنوان‌شده است؛ درحالی‌که تقریباًهمۀ آن‌ها جعلی و ساختگی است.

در قانون جذب ادعا می‌شود که ادیان و مذاهبی مانند هندوئیسم، بودیسم، یهودیت، مسیحیت و اسلام و تمدن‌هایی مانند بابلی‌ها و مصریان در نوشته‌ها و حکایت‌های خود به قانون جذب اشاره‌کرده‌اند؛ درحالی‌که این‌گونه نیست؛ همچنین ادعا می‌شود که برخی بزرگان همچون سقراط، افلاطون، فیثاغورث، ویلیام شکسپیر، ویلیام بلیک، گوته، ویکتور هوگو، فرانسیس بیکن و اسحاق نیوتن در نوشته‌های خود به این قانون اشاره‌کرده‌اند؛ درحالی‌که این ادعا نیز کاملاً دروغ و فریب است. (3)

در منطق اسلام، امور زندگانی در این دنیا بر اساس اسباب و مسببات طراحی‌شده است. عالَم دارای نظام منطقی علت و معلولی است و تا زمانی که علل کافی برای تحقق یک پدیده رخ ندهد آن پدیده محقق نخواهد شد؛ امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَاب» (4)؛ «خداوند متعال از اینکه امور را از مجاری غیرعادی تدبیر فرماید، إبا دارد‏». در قانون جذب، علل مادی پدیده‌ها منتفی دانسته و تنها تصویرسازی ذهنی را علت خلق پدیده‌ها معرفی می‌کنند.

از سوی دیگر، خداوند متعال سعی و تلاش افراد را یک ارزش دانسته و آن را عامل رسیدن به موفقیت و شادکامی معرفی می‌کند؛ چنانکه در قرآن کریم آمده است: «وَأَن لَّیْسَ لِلْانسان إِلَّا مَا سَعَى» (5)؛ «و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست». بر اساس قانون جذب، برای رسیدن به موفقیت و یا دست‌یابی به اهداف، تصویرسازی ذهنی کافی است؛ لازم نیست تلاشی بکنیم و یا کار خاص دیگری انجام دهیم؟! درحالی‌که این ادعا مخالف آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی است.

به‌هرحال در اینکه افکار مثبت یا منفی و نیز تلقین مثبت یا منفی، اثربخش است و در روحیه و رفتار انسان تأثیر می‌گذارد، شکی نیست. البته این مسئله ارتباطی با گفته‌های مدعیان قانون جذب ندارد و قانون جذب به صورتی که امروزه در جامعه معرفی‌شده دروغی بیش نیست. (6)

در تحقیقات گسترده، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که افکار منفی می‌تواند انسان را ازلحاظ جسمی بیمار کند و صدمات روانی و جسمی بسیار بر انسان به‌جا گذارد؛ در مقابل افکار مثبت و مثبت اندیشی می‌تواند بانشاط افزایی و انگیزش بخشی بر توان و قدرت انسان بیفزاید و حتی باعث بهبود بیماری‌ها و تسریع در آن گردد. در آموزه‌های دینی نیز به این نکته اشاره‌شده است و امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ما ضَعُفَ بَدَنٌ عمّا قَوِيَت علَيهِ النِّيَّةُ» (7)؛ «هیچ بدنى در انجام آنچه نیتِ بر آن قوى باشد، ناتوان نیست».

با توجه به نکات پیش‌گفته، اگر کسی به بیماری کرونا و ابتلا به این بیماری بیندیشد؛ طبق نقدهایی که به قانون جذب وارد است، امکان ابتلا به این بیماری به خودی خود و صرفاً با اندیشیدن به این بیماری وجود ندارد؛ بلکه این نوع افکار، تنش و اضطراب فرد را افزایش داده و با افزایش افکار منفی برشدت ترس و اضطراب فرد افزوده می‌شود که این وضعیت باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و مشکلاتی را برای فرد به وجود می‌آورد.

تردیدی نیست که برای حفظ سلامتی، تقویت قدرت دفاعی بدن بسیار حیاتی است و افرادی که سیستم ایمنی بدنی ضعیفی دارند، بیش از دیگران در معرض آسیب و بیماری قرار دارند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، افرادی که از سیستم ایمنی قوی برخوردارند در برابر ویروس کرونا مقاوم‌تر بوده و میزان مرگ‌ومیرها و آسیب‌پذیری در این افراد بسیار کم است؛ در مقابل افراد با سیستم ایمنی ضعیف نظیر سالمندان و کسانی که بیمارهایی زمینه‌ای نظیر بیماری‌های عفونی، قلبی ـ عروقی، سرطان، آسم، دیابت، ام‌اس و... دارند آسیب‌پذیری بیشتری دارند؛ چون این نوع بیماری‌ها به‌شدت سیستم ایمنی بدن انسان را تضعیف می‌کند.

از پیامدهای استرس و اضطراب بر سیستم ایمنی بدن می‌توان به کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون و کاهش سطح لنفوسیت‌ها اشاره کرد؛ لنفوسیت‌ها نوعی از گلبول‌های سفید خون است که از بدن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کنند که هرچه سطح لنفوسیت‌ها در بدن کاهش پیدا کند، بدن در برابر ویروس‌ها آسیب‌پذیرتر می‌شود (8) که در صورت ابتلا به ویروس کرونا به خاطر ضعف سیستم ایمنی بدن، علائم بیماری در فرد ظهور و بروز بیشتری پیدا می‌کند و روند درمان و بهبودی طولانی‌تر می‌گردد. همان‌طور که گفته شد گلبول‌های سفید در انسان مأموریت حفاظت از سلامتی و مقابله با دشمنان خارجی را بر عهده ‌دارند؛ ازاین‌رو تقویت قدرت دفاعی بدن برای مقابله با ویروس‌ها و میکروب‌ها ازجمله ویروس کرونا شرط ادامۀ حیات زیستی هر انسانی است.

پی‌نوشت‌ها:

1. برن، روندا، راز، ترجمۀ اسماعیل حسینی. تهران: راشین. ۱۳۸۷، ص 22.
2. همان، ص 30 ـ 57.
3. زرین فر، پوریا، نقد کتاب راز، تهران: نسل آفتاب، 1394، ص 13.
4. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، ‏کافی، قم‏: دار الحدیث، ‏1429 ق، ج 1، ص 488.
5. نجم (53)، آیه 39.
6. مظاهری سیف، حمیدرضا، «نقد و بررسی نظریه راز (قانون جذب)»، فصلنامه مطالعات معنوی، پیش‌شماره دوم، قم: پژوهشکده باقرالعلوم (علیه‌السلام)، پاییز 1390، ص 90.
7. شیخ صدوق، محمد بن على، ‏من لا یحضره الفقیه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى، ‏1413 ق‏، ج 4، ص 400.
8. زالی، زهرا، تأثیر استرس بر سلامت جسم، دزفول: اهورا قلم، 1395، ص 88.

معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:

1. زرین فر، پوریا، نقد کتاب راز، تهران: نسل آفتاب، 1394.
2. شریفی دوست، حمزه، قانون جذب و اسلام (بررسی مستندات دینی قانون جذب)، تهران: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معارف، 1393.
3. مظاهری سیف، حمیدرضا، «نقد و بررسی نظریه راز (قانون جذب)»، فصلنامه مطالعات معنوی، پیش‌شماره دوم، قم: پژوهشکده باقرالعلوم (علیه‌السلام)، پاییز 1390، ص 89 ـ 118.
4. شریفی دوست، حمزه، «قانون جذب»، فصلنامه مطالعات معنوی، شماره سوم، قم: پژوهشکده باقرالعلوم (علیه‌السلام)، بهار 1391، ص 151 ـ 190.
5. توانایی، محمدحسین و راهین تک فلاح، «پژوهشی در مستندات قرآنی و حدیثی قانون جذب (تصویرسازی ذهنی)»، فصلنامه قرآنی کوثر، شماره 43، اصفهان: موسسه قرآنی کوثر، تابستان 1391، ص 32 ـ 52.

پاسخ:

از دست دادن فرزند بسیار دردناک است. ضمن تسلیت به شما برای این ضایعه تلخ و آرزوی رحمت و غفران الهی برای ایشان، نکاتی رو خدمت شما عرض می‌کنم:

1. فقدان و از دست دادن افراد نزدیک بخش جدانشدنی از زندگی هرکسی است. توجه به این واقعیت و قبول فقدان به‌عنوان چیزی که ارزش سوگواری دارد در پذیرش و سازگاری با وضعیت جدید نقش مهمی‌ دارد.

2. سوگواری پنج مرحله دارد که گذشتن از این پنج مرحله مهم است: مرحله اول: شوک، ناباوری و کرختی است که در این مرحله پذیرش فقدان برای فرد سخت است. مرحله بعد: آرزو کردن و جستجو کردن است که فرد ممکن است ازاین‌جهت که نمی‌تواند فرد ازدست‌رفته را برگرداند خشمگین شود. مرحله سوم: درماندگی و آشفتگی است که فرد امید خود را برای بهتر شدن وضعیت و بازگشت به حالت قبلی از دست می‌دهد. مرحله چهارم: کنار گذاشتن امیدهای کاذب و پذیرش فقدان است و مرحله پنجم: این است که فرد خود را با شیوه جدید زندگی که با گذشته متفاوت است تطبیق می‌دهد. (1)

3. فرد سوگواری همچون شما برای عبور کم آسیب از فقدان به وجود آمده باید تکالیفی انجام دهد. اول پذیرش واقعیت فقدان است که باید از کمتر جلوه دادن یا انکار اهمیت فقدان خودداری کرده و از تجربه سوگ فرار نکند و مهم است که زمانی کافی برای خود در نظر بگیرد که با این فقدان کنار بیاید و درنهایت به زندگی ادامه دهد. دوم تجربه کردن ناراحتی و سوگ است که فرد، داغداری خود را بروز می‌دهد. سوم سازگار شدن با زندگی جدید و قبول کردن این مطلب که زندگی ما انسان‌ها چه بخواهیم چه نخواهیم مالامال از درد و رنج است و چاره‌ای جز کنار آمدن و سازگاری با این مهم نیست و تکلیف آخر برگشت به زندگی است که این به معنای فراموش کردن آن شخص ازدست‌رفته نیست بلکه صرفاً آماده شدن برای یک زندگی جدید است.

4. در حوادث این‌چنینی که فردی یکی از عزیزان خود را از دست می‌دهد، برای مدتی قبول آن دشوار است؛ اما به‌تدریج بعد از گذشت مدتی، فرد می‌تواند خود را با مسئله فقدان عزیزش وفق دهد و آن را بپذیرد و معمولاً بعد از گذشت شش ماه از تاریخ رویداد ناخوشایند، فرد به‌خودی‌خود به حالت عادی برمی‌گردد و زندگی معمولی خود را دنبال می‌کند.

5. اگر فرد نتواند فقدان عزیزش را بپذیرد و با آن کنار آید و علائم و نشانه‌هایی دیگری همانند کرختی و درماندگی شدید، ترس و وحشت‌زدگی، ناامیدی و استیصال، افسردگی شدید، محدود شدن طیف عواطف و احساسات، کاهش رغبت یا مشارکت در فعالیت‌های عمومی، مشکلات خواب، عدم تمرکز و... همراه آن باشد (2) و هرروز برشدت و دوام این‌گونه نشانه‌ها افزوده شود در این صورت، احتمال یک اختلال جدی روان‌شناختی همانند اختلال سوگ پایدار یا اختلال افسردگی یا اختلال استرس پس از آسیب، تقویت می‌شود. برای درمان هرکدام از آن‌ها نیازمند مداخله روانشناس بالینی و اعمال روش‌های مختلف درمانی مثل شناخت درمانی، روان‌درمانی، گروه‌درمانی، خانواده‌درمانی، دارودرمانی و درمان‌های دیگر است که این، با مراجعه حضوری امکان‌پذیر است.

6. در موارد خفیفت تر، تقویت ایمان با توسل به اولیای الهی، دعا و یاد خداوند و نیز مطالعه کتاب‌های مذهبی در زمینة فلسفه مصائب و سختی‌ها، آخرت و جهان پس از مرگ، هدف خلقت، فلسفه مرگ وزندگی کارساز خواهد بود، در کنار آن مراجعه حضوری به روانشناس باتجربه می‌تواند کیفیت سازگاری با رویدادهای تلخ زندگی را به شما آموزش دهد و با آموزش فن تن آرامی و تمرینات ریلکسیشن شمارا از اضطراب، استرس و فشار روانی رهایی دهد تا به آرامش برسید.

 7. باید دانست که فقدان عزیزان که با مرگ آنان ایجاد می‌شود همه‌روزه و هرلحظه براثر حوادث گوناگون در جهان تحقق می‌یابد و عملاً شما همدردهای متعددی در پیرامون خود دارید، کافی است نگاهتان را از اطرافیانتان بردارید و شعاع دیدتان را وسیع‌تر کنید و ببینید که چه بسیارند کسانی که وضعیت مشابه شما و شاید هم بدتر از آن رادارند.

8. اگر با این راهکارها مشکلتان بهبود نیافت، توصیه می‌شود از یک روان‌پزشک و یا روانشناس بالینی باتجربه کمک بگیرید.

پی‌نوشت:

1. 1.   کلینکه، کریس. ال. مجموعه کامل مهارت‌های زندگی، ترجمه شهرام محمدخانی، ناشر: رسانه تخصصی، ص 301-302.
2. American Psychiatric Association, DSM-5 (DIAGNOSTIC AND STATISTICAL MANUAL OF MENTAL DISORDERS), 2013, p 164 & p 199 & p 284.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. لیهی، رابرت؛ نسخه افسردگی را بپیچید؛ ترجمه مهدی اکبری، تهران، ناشر: ابن‌سینا، 1397
2. لیهی، رابرت؛ نسخه اضطراب را بپیچید؛ ترجمه مهدی اکبری، فیروزه ضرغامی، تهران، ناشر: ابن‌سینا، 1397
3. ریچ، فیل؛ مشاوره سوگ "راهنمای برنامه‌ریزی تمرین در منزل"، ترجمه هورا رهبری و بدری سادات بهرامی، تهران، ناشر: دانژه، 1389
4. وردن، ویلیام؛ مشاوره و درمان سوگ: کتاب مرجع برای روان شناسان بالینی، روان‌پزشکان و مشاوران، ترجمه احمدرضا کیانی، ناشر: کتاب ارجمند، 1396

کلمات کلیدی

خودسرانشی، احساس گناه، مرگ عزیزان، سوگ، بیماری، کرونا

پاسخ:

برخی از مردم که در بافت یک رابطه عاطفی قرار دارند، بر این باورند که رابطه خوب، رابطه‌ای بدون تعارض است، درحالی‌که این مسئله افسانه‌ای بیش نیست. چه بپذیریم و چه نپذیریم باید دانست اصل وجود تعارض در زندگی زناشویی، امری اجتناب‌ناپذیر است. تجربه ناسازگاری و تعارض یکی از ویژگی‌های انسان بودن یا یکی از لازمه‌های هستی داشتن است. به‌طورکلی تعارضات خانوادگی به سه دسته تقسیم می‌شوند: تعارض میان والدین (همسران)، تعارض میان والدین و فرزند (فرزندان) و تعارض میان دیگر اعضای خانواده. (1)

هر چه ارتباط و مجاورت افراد بیشتر باشد، احتمال بروز تعارض افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین ممکن است در ایامی که افراد تعطیلات طولانی را باهم سپری می‌کنند، مشکلات و تعارضات اوج بگیرد مخصوصاً در خانواده‌هایی که قبل از این نیز دچار تعارض بوده‌اند.

درهرصورت بهترین راه برای کنترل موقت اوضاع و کاهش تعارضات، برنامه‌ریزی برای دور شدن از زمینه‌های اختلاف یا همان ماشه چکان‌ها و راه‌اندازها (2) است. به‌عنوان‌مثال ورود کودک 3 ساله به اتاق برادر 13 ساله و به هم ریختن وسایلش، موجبات ناراحتی برادر بزرگ‌تر را فراهم می‌آورد، او در این شرایط نمی‌تواند رفتار خود را کنترل کند و معمولاً به دنبال این اتفاق، موجی از درگیری در خانواده به راه می‌افتد. ماشه چکان این اختلاف، ورود کودک سه‌ساله به اتاق است. پس تدارک تمهیداتی برای برطرف کردن این اتفاق می‌تواند زمینه درگیری را از بین ببرد. برای نمونه می‌توانیم به نحو دیگری کودک را سرگرم کنیم و یا این‌که درب اتاق همیشه بسته بماند. نمونه دیگر، اختلاف بین پدر و دختر نوجوان بر سر تماشای اخبار ساعت 21 و دیدن سریال یا فیلم سینمایی است. اگر پدر بتواند به‌جای اخبار ساعت 21، اخبار دیگری را جایگزین کند و یا اینکه دختر، تکرار سریال یا فیلم سینمایی را در ساعت دیگری تماشا کند، تعارض حل می‌شود.

والدین (همسران) در این روزها باید برنامه زندگی را طوری بچینند که قلمرو اعضا، حفظ‌شده و زمینه بروز حساسیت‌های آن‌ها فراهم نشود. می‌توان گفت که هر فردی، در روان خود نقاط مین‌گذاری شده‌ای دارد که پا گذاشتن روی آن‌ها به انفجاری هیجانی و رفتاری منجر خواهد شد. پس بهتر است تا افراد، حتی‌الامکان به منطقه خطر فرد مقابل نزدیک نشوند.

• با توجه به امکان به وجود آمدن اختلال در سیستم اقتصادی خانواده و کاهش درآمد بعضی از خانواده‌ها، لازم است همه افراد خانواده این شرایط را درک کرده و با پدر یا سرپرست خانواده جهت مدیریت اقتصادی همراهی کنند. مخصوصاً خانم با همدلی بیشتر با همسرش و به‌کارگیری مهارت‌های شوهرداری می‌تواند سهم مهمی در کاهش فشار روانی و استرس ناشی از بی‌کاری و نداشتن درآمد شوهرش داشته باشد.
• لیستی از فعالیت‌های لازم و لیستی از فعالیت‌های موردعلاقه برای خود تهیه کنید و سعی کنید در خانواده، به یک جدول زمان‌بندی مشترک خانوادگی دست پیدا کنید. هدف از پایبندی به برنامه‌های فردی حفظ قلمروها و مرزهای اعضای خانواده است. در خانواده هرکسی باید برای خودش مرزی داشته باشد؛ یعنی درعین‌حال حالی که متعلق به «ما» ی خانواده است، «من» خود را نیز حفظ کند. اگر افراد خانواده حریم و مرزهای خشک و بسته داشته باشند، ما با یک خانواده ازهم‌گسسته روبرو هستیم، چیزی شبیه به همخانگی و اگر حریم افراد پراکنده و نامشخص باشد، ما با یک خانواده درهم‌تنیده مواجه هستیم که افراد بسیار به هم چسبیده و وابسته هستند. حالت مطلوب این است که مرزهای بین اعضای خانواده و مرزهای بین والدین و فرزندان، مشخص و شفاف باشند. در چنین خانواده‌ای احساس «من بودن» توأم بااحساس «ما بودن» محقق می‌شود. (3)
• ساعت خواب‌وبیداری و غذا خوردن را با در نظر گرفتن شرایط جدید و توافق اعضای خانواده تنظیم کنید و برای حفظ آرامش خانواده لازم است هر فرد در طول شبانه‌روز بخش قابل‌توجهی از زمان را به کارهای شخصی مشغول بوده و کاری به دیگر اعضاء خانواده نداشته باشد. برای رسیدن به این منظور از پیشنهادها زیر ایده بگیرید و با خلاقیت، اعضای خانواده را مشغول نمایید:

• برای بازی‌های جمعی و خانوادگی برنامه‌ریزی کنید (برای انتخاب بازی‌های قدیمی و جدید موردعلاقه در اینترنت جستجو کنید)
• آلبوم‌های قدیمی و خانوادگی را باهم ورق زده و خاطرات را زنده کنید و به خاطره گویی بپردازید.
• شادباشید و محیط خانه را هر طوری که هست شاد کنید. برای هم لطیفه بگویید و باهم بخندید.
• شروع به خاطره‌نویسی کنید. خاطره یک سفر، یک رویداد مهم در زندگی یا حتی امور روزانه و حالت‌ها و هیجان‌ها (نوشتن به تخلیه روانی کمک می‌کند)
• حل جدول، دومینو یا بازی‌های فکری که ذهنتان را درگیر می‌کند انجام دهید.
• لیستی از رومان‌های معروف و یا کتاب‌های موردعلاقه‌تان را تهیه کنید و در ساعات طولانی حضور در خانه از مطالعه‌شان لذت ببرید.
• اگر کارهای هنری بلدید حتماً به آن بپردازید: نقاشی، بافتنی، قلاب‌بافی، خیاطی و...
• سایت‌های مفید را مرور کنید و اطلاعات عمومی یا اطلاعات مرتبط با کار یا رشته خود را کسب کنید.
• اگر سایت، صفحه شخصی، کانال، گروه و... دارید به مدیریت و نظم دهی به آن بپردازید.
• مدتی را در روز به ریلکسیشن و آرام‌سازی بپردازید.
• ورزش‌های خانگی انجام داده و بدنتان را سرزنده و فعال نگه‌دارید.
• بیشتر خودتان آشپزی کنید و کمتر از بیرون غذا سفارش دهید. درست کنید. دسر، کیک، شیرینی، غذاهای موردعلاقه خانواده یا غذاهایی که وقت‌گیر هستند و مدت‌هاست دوست دارید درست کنید ولی فرصتش را نداشتید، درست کنید.

در پایان به این نکته توجه داشته باشید برای شما که ضوابط پیشگیرانه را رعایت می‌کنید دوران قرنطینه می‌تواند از خاطره‌انگیزترین و ناب‌ترین و متفاوت‌ترین دوران زندگی باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1. فاطمه دائمی، نفیسه مهدوی، سعید کیان پور، جعفر حسنی، بررسی یک دهه پژوهش درزمینهٔ مداخله در تعارض‌های خانوادگی و زناشویی؛ دو فصلنامه آسیب‌شناسی، مشاوره و غنی‌سازی خانواده، انجمن مشاوره ‌ایران، ش 2، سال دوم، پاییز و زمستان، 1395
2.  trigger
3. کیانوش زهراکار، فروغ جعفری، مشاوره خانواده (مفاهیم، تاریخچه، فرآیند و نظریه‌ها)، تهران، ارسباران، 1395.

پاسخ:

مشخص است که شیوع بیماری کرونا، باعث نگرانی شدید و افکار ناامیدکننده و تکراری در شما شده است. داشتن چنین افکار و خیالاتی و مرور مرتب آن‌ها می‌تواند استرس زیادی در شما ایجاد کند و حتی در صورت عدم ابتلا به بیماری، از چند جهت آسیب ببینید. برای حل مشکل خود به این نکات دقت کنید:

1. استرس ناشی از این افکار می‌تواند سیستم ایمنی بدنتان را تضعیف کند و آسیب‌پذیری شمارا در مقابل بیماری‌های مختلف ازجمله بیماری کرونا افزایش دهد. این در حالی است که افراد خوش‌بین و امیدوار در برابر بیماری‌ها ازجمله بیماری کرونا، از قدرت دفاعی بیشتری برخوردارند و سیستم ایمنی بدنشان مقابله مؤثرتری با بیماری دارد.

2. سعی کنید در زمان حال زندگی کنید و قدر داشته‌هایتان را بدانید و گرمابخش جمع خانواده باشید. اکنون‌که به این بیماری مبتلا نیستید، امیدوار باشید که با توکل بر خدا و با رعایت نکات بهداشتی به این بیماری مبتلا نخواهید شد. پس با اجتناب از پیش‌بینی منفی، فاجعه سازی و افکار منفی که همانند یک ویروس عمل می‌کنند، شادی، نشاط، انگیزه و انرژی را به زندگی خود تزریق کنید.

3. برای مقابله با این افکار در زمان هجوم آن‌ها خود را مشغول به انجام کارهای مختلفی کنید تا ذهنتان از این افکار خالی شود.

4. روابط اجتماعی خود را از طریق تماس‌های تلفنی و مجازی حفظ کنید و گسترش دهید. داشتن رفتارهای حامیانه و دریافت چنین رفتارهایی از افراد دیگر می‌تواند نقش بسیار مثبتی در افزایش روحیه شما و کاهش چنین افکاری داشته باشد.

5. با استفاده از تکنیک‌های خودآرامسازی مثل ریلکسیشن و تمرکز روی حرکات و آرامش بعد از حرکات، یا تنفس عمیق دیافراگمی و تمرکز روی تنفستان برای چند دقیقه، خود را آرام کنید. (1)

6. تمرکز خود را روی مسائل قابل حل ببرید. به این معنا که شما نمی‌توانید غیر از رعایت بهداشت و کم کردن استرس کار دیگری برای مقابله با شیوع بیماری انجام دهید؛ بنابراین به‌جای تمرکز روی این بیماری و افکار درباره مسائلی که تسلطی روی آن ندارید اهدافی برای خود ترسیم کنید، برایشان برنامه‌ریزی کنید یا اهداف قبلی‌تان را با برنامه‌ریزی در این روزها پیگیری کنید.

7. برای افزایش احساسات مثبت، حتماً لیستی از فعالیت‌های لذت‌بخش و شادی‌آفرینی که امکان اجرای آن به همراه اعضای خانواده در خانه وجود دارد را تهیه کنید و به کار ببندید.

8. در صورت عدم موفقیت در مقابله با افکار منفی و ادامه فشارهای روانی حتماً در وهله اول از مشاوره‌های تلفنی و در صورت ادامه مشکل به‌صورت حضوری به روانشناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید.

پی‌نوشت:

1. . ر.ک: راهنمای آموزش آرام‌سازی روانی، نوشته: داگلاس برنستین و تامس بورکووک، ترجمه دکتر صاحبی، انتشارت دانشگاه فردوسی مشهد. همچنین: لیهی، رابرت؛ درمان نگرانی: هفت گام برای غلبه بر نگرانی؛ ترجمه زهرا اندوز و حسن حمیدپور، تهران، ناشر: ارجمند، 1395.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

لیهی، رابرت؛ درمان نگرانی: هفت گام برای غلبه بر نگرانی؛ ترجمه زهرا اندوز و حسن حمیدپور، تهران، ناشر: ارجمند، 1395

کلمات کلیدی

 اضطراب، افکار مزاحم، نگرانی، بیماری، کرونا

پاسخ:

یکی از نگرانی‌هایی که در زمان انجام مراقبت‌های بهداشتی برای جلوگیری از سرایت بیماری وجود دارد این است که آیا مراقبت‌های سخت‌گیرانه بهداشتی، امکان ابتلای به اختلال وسواس را افزایش می‌دهد یا خیر؟ پاسخ به این سؤال را با سه نکته مقدماتی آغاز می‌کنیم:

نکته اول: افراد وسواسی از طریق «دقت عقلی» [دقت فلسفی - ریاضی] به دنبال رعایت نکات بهداشتی‌اند، اما افراد عادی با «دقت عقلایی» نکات بهداشتی را مراعات می‌کنند. تفاوت این دو در این است که در دقت عقلی، کمترین احتمالات ممکن نیز در نظر گرفته می‌شود و رسیدن به اطمینان در چنین حالتی گاه غیرممکن می‌شود، این وضعیت باعث افزایش افکار مزاحم در فرد شده و اضطراب بیش‌ازحد فرد وسواسی را در پی دارد؛ اما در دقت عقلایی به احتمالات کم، بهاداده نمی‌شود، بلکه به اجرای دستورالعملِ کلی ارائه‌شده از سوی متخصصان بسنده می‌شود و ذهن از بررسی احتمالات کم‌اهمیت در امان می‌ماند.

نکته دوم: توجه به تفاوت رفتار وسواس با مراقبت‌های سخت‌گیرانه بهداشتی، بخشی از نگرانی را برطرف می‌کند. درواقع فرد مبتلابه اختلال وسواس از غیرمنطقی بودن وسواس‌هایش آگاهی دارد و این وسواس‌های فکری و عملی را خود- ناهمخوان یا به‌عبارت‌دیگر رفتاری ناخواسته می‌یابد و از وسواسی بودنش ناراحت و ناراضی است اما نمی‌تواند آن را از خود دور کند.

نکته سوم: این است که زمینه‌های ارثی در شکل­گیری مسئله وسواس نقش دارد. پس اگر نزدیکان درجه اول فرد مبتلابه وسواس نیستند جای خوش‌بینی وجود دارد که فرد دچار وسواس نشود.

با توجه به نکات فوق، تفاوت رفتار عادی و نرمال با وسواس گونه در رعایت نکات بهداشتی در این است که افراد بهنجار، با «دقت عقلایی» تنها برحسب نیازی که متخصصان بهداشتی اعلام می‌کنند، نکات بهداشتی را رعایت کرده و اجبار ذهنی بر انجام تمام و کمال نکات بهداشتی برای اطمینان بیشتر، احساس نمی‌کنند؛ اما افراد وسواسی به خاطر «دقت عقلی» کوچک‌ترین احتمالات را در نظر می‌گیرند و در نظر گرفتن این احتمالات، افکار مزاحم زیادی ایجاد می‌کند که فرد را با اضطراب بالایی مواجه می‌کند و تا مطابق با قواعد و اصول خاصی که فرد وسواسی را به اطمینان بیشتر می‌رساند بهداشت رعایت نشود، آرام نمی‌گیرد و بیش از یک ساعت در روز ازنظر ذهنی و عملی مشغول موضوعات وسواسی می‌شود و البته این حالت مشکلات فردی و اجتماعی عدیده‌ای ایجاد می‌کند.

ممکن است افرادی باوجود زمینه ارثی یا شرایط محیطی در معرض وسواس باشند اما تابه‌حال به وسواس مبتلا نشده یا باوجود سابقه وسواس، درمان شده باشند، این افراد در این شرایط، بیشتر در معرض افکار مزاحم و اضطراب ناشی از آن خواهند بود. لذا این افراد برای مقابله باحالت‌های وسواسی لازم است گام‌های ذیل را بردارند: از «دقت عقلی» دوری کرده و به «دقت عقلایی» و نادیده گرفتن احتمالات کم‌اهمیت، بسنده کنند، از رفتارهای وسواسی که به‌صورت موقت و کاذب باعث کاهش اضطرابش می‌شود خودداری کرده و به‌جای آن اضطراب خود را از طریق خودآرام سازی با تنفس عمیق دیافراگمی و ریلکسیشن و تکنیک‌های توجه برگردانی کاهش دهند و درنهایت اگر نتوانستند با اضطراب و حالت‌های وسواسی کنار آیند حتماً به روانشناس دارای تخصص در درمان وسواس مراجعه کنند.

پی‌نوشت:

1. ego-dystonic
2. اسدي، مسعود و دیگران، فراتحليل اثربخشي درمان شناختي- رفتاري در درمان بيماران مبتلابه اختلال وسواس، مجله علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي شهيد صدوقي يزد، دوره 20، شماره 3، 1391، ص 396-405.
3. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویراست پنجم، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: نشر روان، 1394، ص 351.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. آبراموویتز، جاناتان. اس؛ چیرگی بر اختلال وسواسی - اجباری در 10 گام: کتاب کاری برای بازیافتن زندگی‌تان؛ ترجمه فاطمه قدیری، تهران، ناشر: کتاب ارجمند، 1394
2. لیهی، رابرت؛ درمان نگرانی: هفت گام برای غلبه بر نگرانی؛ ترجمه زهرا اندوز و حسن حمیدپور، تهران، ناشر: ارجمند، 1395

کلمات کلیدی

مراعات بهنجار، مراعات وسواس گونه، نکات بهداشتی، دقت عقلی، دقت عقلایی

پاسخ:

بر اساس توصیه مقامات بهداشتی و دستورالعمل‌های پیشگیرانه صادرشده، لازم است ارتباطات اجتماعی به‌صورت حضوری ازجمله مهمانی‌های خانوادگی، به حداقل ممکن برسد؛ اما ممکن است بعضی از مردم به دلیل عدم آگاهی یا عدم توجه به ضوابط اعلام‌شده، به‌صورت ناخوانده به مهمانی بروند و موجبات نگرانی میزبان را به جهت سرایت و شیوع بیماری فراهم آورند. در این‌گونه موارد لازم است ضمن توجه به‌ جایگاه فرد مقابل، در یک گفتگوی محترمانه، ضوابط را به او یادآوری کرده و بیان کنیم که رعایت دستورالعمل‌ها به نفع طرفین و البته تمام افراد جامعه است.

ازآنجاکه در فرهنگ اسلامی ایرانی ما، والدین از جایگاه والایی برخوردارند لذا در این‌گونه موارد لازم است زن و شوهر پیش از هر چیز به یک راهبرد مشترک در مواجهه با این مسئله دست پیدا کنند و بعد از طراحی رفتار موردنظر، با هماهنگی هم آن را اجرا کنند.

البته رسیدن زوج‌ها به توافق مشترک در این‌گونه موارد، به تفاهم قبلی آن‌ها در زندگی و نوع تعامل گذشته آن‌ها و کیفیت رابطه زناشویی و سطح مهارت آن‌ها در زمینه‌های ارتباط مؤثر، مذاکره و حل مسئله بستگی دارد. بعضی از زوج‌ها می‌توانند این مسئله را خیلی راحت و به بهترین صورت حل کنند و همین مسئله برای برخی از زوج‌ها ممکن است موجب بروز تنش‌ها و درگیری‌های جدی شود. خوشبختانه مهارت‌های زندگی تا حدود زیادی اکتسابی هستند و ما با یادگیری مهارت‌های اساسی زناشویی می‌توانیم سطح تعارضات زناشویی را کاهش داده و احساس رضایت بیشتری را تجربه کنیم. (درزمینهٔ مهارت‌های زندگی زناشویی می‌توانید بامطالعه کتاب‌های پیشنهادی زیر و شرکت در کارگاه‌های آموزشی، اطلاعات و مهارت خود را افزایش دهید)

پس با همسرتان دراین‌باره صحبت کنید و به او بگویید که من مادر تو را، مادر خودم می‌دانم و مانند گذشته از آمدن او خوشحال می‌شوم و استقبال می‌کنم ولی از طرفی نگران بیماری هستم. همان‌طور که می‌دانی این بیماری برای بزرگ‌ترها خطرناک‌تر است و من علاوه بر اینکه برای بچه‌ها نگران هستم می‌ترسم که شاید ما ناقل بیماری باشیم و برای مادر خطری ایجاد شود. از طرفی دوست ندارم او ناراحت شود و از طرفی نگرانش هستم. در مورد مادر خودم نیز همین نگرانی و ترس را دارم. به نظر شما چه‌کاری بهتر است؟ هر طور که خودت صلاح میدانی عمل کن.

 آنچه مهم است این است که مسؤولیت حل این مسئله به عهده همسر شماست، چراکه مادر اوست که می‌خواهد به منزلش بیاید. پس توصیه می‌کنیم در این زمینه تصمیم‌گیری را به شوهرتان واگذار کنید. در یک گفتگوی همدلانه که سرشار از درک متقابل باشد، مسئله بدون لجبازی و به‌راحتی حل می‌شود. شما می‌توانید از راه‌حل‌های زیر ایده بگیرید:

• آقا با مادرش صحبت می‌کند و خیلی محترمانه او را توجیه می‌کند که خروج از منزل در این شرایط برای او خطرناک است و بهتر است فعلاً با برقراری تماس تصویری با نوه‌ها، دل‌تنگی‌هایش را کاهش دهد.
• ممکن است تصمیم بگیرید خودتان ضمن رعایت نکات بهداشتی و دستورالعمل‌ها بچه‌ها را به منزل مادر شوهر ببرید و بعد از چند دقیقه تازه شدن دیدار به خانه برگردید. در این صورت بهتر می‌توانید زمان و چگونگی ملاقات را مدیریت کنید.
• ممکن است تصمیم بگیرید ضمن رعایت نکات بهداشتی، پذیرای مادر شوهر بوده و در این مدت از دیده‌بوسی و ارتباط نزدیک پرهیز کنید.

درهرصورت از نگرانی‌های افراطی و بیمارگونه پرهیز نمایید و توجه داشته باشید که آمدن مادر همسرتان به منزل شما لزوماً به معنای انتقال بیماری نیست. شما می‌توانید با رعایت نکات بهداشتی، احتمال سرایت را به حداقل برسانید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. -خطیب، سید مهدی؛ مهارت‌های زندگی، قم، انتشارات دارالحدیث، پژوهشگاه قرآن و حدیث، 1398
2. -پسندیده، عباس؛ رضایت زناشویی، انتشارات دارالحدیث، 1395
3. -مک کی، متیو؛ فانینگ، پاتریک؛ مهارت‌های زناشویی، ترجمه محمدعلی رحیمی، انتشارات کتاب ارجمند، 1398
4. -میلر، شراد؛ میلر، فیلیپس؛ بهاری، فرشاد؛ آموزش مهارت‌های ارتباط زناشویی؛ انتشارات رشد،1397
5. -مک گراو، فیلیپ سی؛ چگونه رابطه زناشویی خود را نجات دهید؛ انتشارات نسل نواندیش،1391

کلمات کلیدی

مهارت‌های زناشویی، مهارت‌های ارتباطی، حل مسئله، رعایت نکات بهداشتی

پاسخ:

کنترل بیماری‌های مسری فراگیر (مانند کرونا) نیازمند مشارکت فرد فرد مردم است و درصورتی‌که بعضی از افراد نسبت به رعایت نکات بهداشتی بی‌توجه باشند، تمام جامعه را به خطر می‌اندازند. به همین جهت رسانه‌ها چاره‌ای ندارند جز اینکه سطح هشدارها و نگرانی‌ها را بالابرده تا شاید این افراد نیز خطر را احساس کرده و با رعایت بهداشت، از سرایت بیماری به دیگران جلوگیری کنند؛ بنابراین بخش زیادی از تأکیدها و هشدارهای رسانه‌های عمومی، برای جلب همکاری و مشارکت افراد بی‌توجه یا کم‌توجه است و افرادی که رعایت می‌کنند، مخاطب آن‌ها نیستند.

بنابراین اگر شما ازجمله افرادی هستید که دستورالعمل‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای را رعایت می‌کنید، لازم نیست بیش‌ازاندازه نگران باشید و در تذکر دادن به بچه‌ها و افرادی که در قرنطینه خانگی هستند افراط کنید. چراکه گاهی تذکرات جنبه وسواس به خود می‌گیرد که قطعاً آسیب‌زاست. رعایت بهداشت و توصیه‌های پیشگیرانه امری بایسته و ضروری است، اما لازم است تذکر به کودکان بدون دقت‌های بیش‌ازاندازه و وسواس گونه، صورت گیرد.

پس اگر احساس کردید این رعایت کردن‌ها، حالت‌های اضطرابی و وسواسی را در شما برمی‌انگیزد، لازم است آن را تعدیل کنید؛ چراکه افراط در رعایت بهداشت و انجام آیین‌های وسواسی، بیشتر موجب بیماری می‌شود.

مهم‌ترین مسئله در کاهش آسیب‌دیدگی فرزندان و جلوگیری از اختلالات روانی این است که والدین و بزرگ‌ترها، تذکرات بهداشتی را به‌دوراز افراط و بدون حالت‌های اضطرابی و وسواسی انجام دهند و در برابر تمایلات وسواس گونه، جدا مقاومت کنند.

البته مراقبت و یادآوری‌های مکرر در مواقع بحرانی، برای آموزش کودکان لازم است اما لازم است این یادآوری‌ها با آرامش و خونسردی و در قالب قصه، بازی، نقاشی، کُلاژ (تکه چسبانی) و مانند آن صورت گیرد. توجه داشته باشید که برای آموزش مراقبت از خود، رعایت بهداشت و موضوع قرنطینه، نباید کودکان را دچار ترس و استرس بیش‌ازاندازه نمود. چراکه ترس و استرس طولانی‌مدت، باعث کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن می‌شود. پس ترس و نگرانی زیاد، نتیجه عکس داده و یادگیری و یادآوری کودک را در رعایت نکات بهداشتی دچار اختلال می‌کند و او را در معرض خطرات بیشتری قرار می‌دهد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

جان بزرگی، مسعود؛ نوری، ناهید؛ آموزش اخلاق، رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان، تهران، ناشر: ارجمند، 1393

تاریخ نشر: 05 آبان، 1393

کلمات کلیدی

مراعات و مراقبت افراطی، اختلالات روانی، اضطراب، وسواس بی‌اختیاری، هشدارهای بهداشتی.

پاسخ:

آثار روان‌شناختی و بهداشت روانی در بلایای طبیعی، موضوعی است که از اهمیت خاص برخوردار بوده و متأسفانه کمتر به آن پرداخته‌شده است. بلایا اتفاقات معمول و روزمره نیستند. آن‌ها از هر نوعی که باشند، طبیعی یا ساخته انسان، زندگی و فعالیت‌های هر جامعه‌ای را مختل می‌کنند؛ لکن برخی از این وقایع مانند شیوع جهانی یک بیماری به‌شدت واگیردار مانند کرونا مسئله‌ای نسبتاً جدید و متفاوت است. در بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله یک حالت غیرمنتظره و شوکه کننده وجود دارد به‌صورتی­که عده‌ای غافلگیر شده و قربانی می‌شوند و جامعه هدف برای خدمات بهداشت روان، بازماندگان هستند؛ اما در بیماری‌های مسری عمومی، می‌توان گفت قربانیان، عموم مردمی هستند که در اضطراب سرایت بیماری قرار داشته و ازاین‌جهت بهداشت روان آن‌ها تهدید می‌شود.

 توصیه‌های زیر به راهکارهای شناختی، هیجانی و رفتاری برای حفظ و ارتقای سطح بهداشت روان در جامعه‌ی مبتلا شده می‌پردازد.

• تحلیل درستی از هشدارها داشته باشیم؛ علیرغم رعایت بهداشت از سوی بخش قابل‌توجهی از افراد جامعه، اما همواره افرادی هستند که نسبت به توصیه‌های بهداشتی بی‌تفاوت هستند و سبب انتقال بیماری و گسترش آن می‌شوند. ازاین‌رو رسانه‌ها چاره‌ای جز تأکید بر عمق خطر و بالابردن سطح هشدارها ندارند و این مسئله باعث بروز نگرانی‌های مضاعف در سطح جامعه می‌شود. پس باید توجه داشت کسانی که توصیه‌های بهداشتی و دستورالعمل‌های قرنطینه‌ای را رعایت می‌کنند مخاطب هشدارهای مضاعف نیستند و نباید تحت تأثیر تأکیدها، دچار استرس فزاینده شوند.

• آیا با قانون احتمالات و فرمول‌های آماری آشنا هستید؟ چقدر احتمال دارد این بیماری به سراغ من بیاید؟ به‌عنوان‌مثال در یک جامعه هشتادمیلیونی، اگر هشت‌صد نفر در اثر ابتلا به بیماری فوت کنند، احتمال ابتلای هر فرد در این جامعه یک‌صد هزارم درصد هست که با رعایت بهداشت و قرنطینه، درصد احتمال از این هم کمتر می‌شود؛ یعنی احتمال اینکه بیماری به سراغ یک نفر بیاید بسیار اندک است. پس توجه داشته باشید که جامعه پزشکی و رسانه‌ها بنا بر مصالح عموم و رسالتی که در جلوگیری از شیوع بیماری به عهده‌دارند، لازم است سطح هشدار را بالا ببرند؛ اما افرادی که ضوابط پیشگیرانه را رعایت کرده و می‌کنند لازم است با توجه به قانون احتمالات، آرامش خود را حفظ کنند و کسانی که به ضوابط پیشگیرانه و رعایت قرنطینه بی‌توجه هستند لازم است هشدارها را جدی گرفته و خود را در معرض خطر جدی ببینند.
• از بین رسانه‌ها، رسانه‌های رسمی را ترجیح داده و از فضای مجازی به‌صورت هدفمند استفاده کنید. در این ایام گردش آزاد در خبرهای مرتبط با بیماری توصیه نمی‌شود.
• سبک جدیدی در زندگی را تجربه کنید: در شرایط قرنطینه‌ای که بسیار به‌ندرت پیش می‌آید، افرادی که با انعطاف‌پذیری و چابکی، سبک زندگی خود را به نحو مقتضی تغییر می‌دهند و دوران بهتری را تجربه می‌کنند. پس ساعت خواب‌وبیداری و غذا خوردن خود را با شرایط جدید تنظیم کرده و فهرستی از فعالیت‌های لازم و فهرستی از فعالیت‌های موردعلاقه برای خود تهیه کنید؛ سعی کنید در خانواده، به یک جدول زمان‌بندی مشترک خانوادگی دست پیدا کنید. پس هرکدام از ما دو جدول خواهیم داشت؛ یک جدول خانوادگی و یک جدول فردی که لازم است این دو جدول هماهنگ باشند. هدف از پایبندی به برنامه‌های فردی، حفظ قلمروها و مرزهای فرد با دیگر اعضای خانواده است؛ یعنی برای حفظ آرامش خانواده لازم است هر فرد در طول شبانه‌روز بخش قابل‌توجهی از زمان را به کارهای شخصی مشغول بوده و کاری به دیگر اعضاء خانواده نداشته باشد.
• ارتباط معنوی خود را با خداوند متعال تقویت کنید.

 در پایان به این نکته توجه داشته باشید برای شما که ضوابط پیشگیرانه را رعایت می‌کنید دوران قرنطینه می‌تواند از خاطره‌انگیزترین و ناب‌ترین دوران زندگی باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

کولیوند، پیرحسین؛ دادفر، محبوبه؛ حمایت‌های روانی اجتماعی در بلایا (برای بزرگ‌سالان)، تهران، ناشر: میرماه، 1394

کاظمی، هادی؛ دادفر، محبوبه؛ حمایت‌های روانی اجتماعی در بلایا (ویژه کودکان)، تهران، ناشر: میرماه، 1394

جمالی، آرش؛ جمالی، سارا؛ مبانی آمادگی عمومی جامعه برای مقابله با تروریسم بیولوژیک، شیمیایی، رادیولوژیک و بخشی از بلایای طبیعی و نقش ...، تهران، ناشر: دانش مردم، 1384

کلمات کلیدی

بهداشت روانی، خانواده، بلایای طبیعی، کرونا، هشدارهای پزشکی، قرنطینه خانگی

پاسخ:

مرگ واقعیتی است که ترس از آن ممکن است عمومی ‌باشد، اما افراد در ابراز واکنش‌های احساسی نسبت به آن متفاوت هستند. اما اضطراب مرگ (1)، ترسی مداوم، غیرطبیعی و مرضی از مرگ یا مردن است. این مفهوم به مرگ هراسی (ترس از مرگ) و مرده هراسی (ترس از مرده) نیز اطلاق می‌شود (2).

یکی از اشکال اضطراب مرگ و واکنش‌های افراد نسبت به مرگ، وسواس مرگ (3) است. وسواس مرگ، اشتغالات ذهنی، تکانه‌ها و عقاید مقاوم مربوط به مرگ را شامل می‌شود و در سه بعد نشخوار مرگ (4)، سلطه مرگ (5)، عقاید تکراری مربوط به مرگ قابل‌بررسی است. می‌توان گفت بعضی از مردم در مورد موضوع مرگ دل‌مشغولی دارند. وسواس مرگ تهدیدی برای سلامت روان، به‌ویژه در افراد جوان‌تر، به شمار می‌رود، چراکه ترس از مرگ در این گروه سنی بسیار قوی‌تر از بزرگ‌سالان است (6).

افزایش اضطراب ناشی از اخبار ناگوار و مخصوصاً شایعات در منابع بسیاری ذکرشده است. تردیدی نیست که اخبار بیماری و مرگ افراد و گسترش آن، می‌تواند اضطراب مرگ را افزایش دهد؛ اما درباره میزان تأثیرگذاری قرارگیری افراطی در معرض نکات بهداشتی برافزایش اضطراب مرگ و وسواس مرگ باید گفت، گرچه نمی‌توان بدون تحقیقات میدانی در این مورد به‌طور قطعی سخن گفت، اما می‌توان چنین فرضیه‌ای را در نظر گرفت که هر چه تمرکز ذهن نسبت به پیام‌های بهداشتی افراط گونه باشد، افکار مرتبط با بیماری و مرگ با مضامین جلوگیری از بیماری و مرگ ناشی از آن نیز بیشتر در ذهن حضور می‌یابند. همچنین خطاهای شناختی منجر به حالات اضطرابی و وسواسی مانند فاجعه سازی (7) درباره امکان وجود آلودگی، تعمیم مبالغه‌آمیز (8) درباره گسترش آلودگی، تفکر همه‌یاهیچ (9) درباره ابتلای به بیماری و نتیجه آن و ... نیز می‌تواند دل‌مشغولی افراد را نسبت به مرگ افزایش دهد. طبق نظریه شناختی درباره نحوه ارتباط فکر و احساس، چنین افکار منفی می‌تواند احساسات منفی در پی داشته باشد و اضطراب، خصوصاً اضطراب مرگ را افزایش دهد و با افزایش افکار و باورهای مرتبط با آلودگی، بیماری و مرگ به‌صورت تکراری در ذهن، وسواس مرگ را موجب شود.

برای مقابله با چنین وضعیتی لازم است افراد از پیگیری اخبار ناگوار خصوصاً از کانال‌های غیر معتبر و همچنین از پیگیری پیام‌های بهداشتی تکراری خودداری نمایند؛ ضمن جستجو و پیگیری اخبار مثبت و خوشایند دیگری که همواره وجود دارند و نیز با مشغول شدن به کارهای دیگر ازجمله پیگیری اهداف، تمرکز روی مسائلی که توسط فرد قابل‌حل است، انجام فعالیت‌های معنوی، داشتن تفریحات سالم، ورزش، به‌کارگیری شوخ‌طبعی و بهره بردن از رفتارهای حمایتی و روابط اجتماعی مقدور، از تمرکز افراطی بر این پیام‌های بهداشتی و اخبار ناگوار جلوگیری کنند.

پی‌نوشت‌ها:

1. death anxiety
2. بهرامی، نسیم و دیگران، اضطراب مرگ و ارتباط آن باکیفیت زندگی زنان مبتلابه سرطان، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریه پرستاری ایران)، تیر 1392، ش 82، دوره 26، ص 51-61.
3. death obsession
4. death rumination
5. death dominance
6. محمد زاده، علی، بررسی رابطه بین وسواس مرگ با روش‌های مقابله مذهبی، عمل به باورهای دینی و سبک‌های دل‌بستگی به خدا، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران، سال بیست و یکم، شماره 3، پاییز 1394، ص 243 -236.
7. catastrophic thinking
8. over-generalization
9. all-or-nothing thinking

کلمات کلیدی

اضطراب مرگ، وسواس مرگ، پیام‌های بهداشتی، اضطراب، وسواس فکری–عملی، اخبار ناگوار

پاسخ:

استرس یا فشار روانی می‌تواند هم از جهت روانی و هم جسمی برای افراد مشکل‌ساز شود و زمینه ابتلا به انواع اختلالات و بیماری‌ها را فراهم کند. چون سؤال اختصاصاً درباره بیماری‌های جسمی و عفونی است در ابتدا توضیح کوتاهی درباره تأثیر استرس بر ترشح هورمون‌ها داده‌شده و سپس به سؤال پاسخ داده می‌شود.

استرسی که ناشی از احساس تهدید در محیط است، سبب افزایش تولید و آزادسازی هورمون‌های آدرِنالین (اپی نفرین) و کورتیزول -که هورمون‌های استرس نام دارند- می‌شود. آدرِنالین که به‌وسیله بخش مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شود، بیشتر روی دستگاه سمپاتیک تأثیر می‌گذارد و فرد را برای جنگ‌وگریز آماده می‌کند، فشارخون را بالا می‌برد و ...، اما هورمون کورتیزول که به‌وسیله بخش خارجی غده فوق کلیوی ترشح می‌شود ذخایر انرژی را فعال می‌کند و موجب افزایش انگیختگی، گوش‌به‌زنگی، توجه متمرکز و محدود کردن پاسخ‌های ایمنی می‌گردد. این حالت‌ها درواقع فرد را برای مقابله با تهدید درک شده آماده می‌کند. (1)

اثری که افزایش ترشح هورمون کورتیزول بر سرکوب سیستم ایمنی بدن، با کاهش تعداد ائوزنوفیل­ها (2) و لنفوسیت‌ها (3) (که جزو گلبول‌های سفید خون هستند) دارد (4)، می‌تواند بدن را در مقابله با عوامل تهدیدی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها آسیب‌پذیر کند. درحالی‌که فعال بودن سیستم ایمنی می‌تواند از ابتلای به بسیاری از بیماری به‌واسطه حذف عامل بیماری‌زا به‌وسیله گلبول‌های سفید و سایر بخش‌های سیستم ایمنی بدن، بکاهد. ازاین‌رو احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند بیماری کرونا که در انواع مختلفش باعث عفونی شدن سیستم تنفسی می‌شود، افزایش پیدا می‌کند.

بنابراین استرس یا همان فشار روانی با سرکوب سیستم ایمنی، باعث می‌شود افراد بیشتر در معرض بیماری‌های عفونی ازجمله کرونا (5) (کووید-19) قرار گیرند. لازم است افراد با توکل و امید به خداوند و با به‌کارگیری رفتارهای حمایتی، شوخ‌طبعی (6)، فنون خودآرام سازی، فنون توجه برگردانی(7)، مشغول شدن به اهداف خود و ...، از شدت فشارهای روانی بکاهند و آرامش بیشتری داشته باشند تا کمتر در معرض آسیب قرار گیرند.

پی‌نوشت‌ها:

1. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cortisol&oldid=591568368#cite_ref-Marieb_2-0
2. eosinophils
3. lymphocytes
4. Palacios R, Sugawara I (1982). "Hydrocortisone abrogates proliferation of T cells in autologous mixed lymphocyte reaction by rendering the interleukin-2 Producer T cells unresponsive to interleukin-1 and unable to synthesize the T-cell growth factor". Scand. Journal of Immunology. 
5. coronavirus
6. sense of humor
7. distraction

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. نوری، زهرا؛ غفاری، عذرا؛ حقی، اسماعیل؛ روان و سیستم ایمنی بدن، اردبیل، مرکز علمی کاربردی هلال‌احمر استان اردبیل، 1398
2. کالینج، ویلیام؛ طب ذهن – بدن، حسین پور نوبری، نسرین، تهران، انتشارات اشک، 1388
3. جان بزرگی، مسعود؛ نوری، ناهید؛ شیوه‌های درمانگری، اضطراب و تنیدگی (استرس)، تهران، ناشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1394

کلمات کلیدی

استرس، فشار روانی، اضطراب، بیماری‌های جسمی، کرونا