جبران نان حرام خوردن

پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مرکز
این که به فکر پاک کردن دل و بدن از حرام افتاده اید و به سوی خدا بازگشتید و به دنبال جبران رفتار گذشته خویش هستید، لطف و توفیقی از جانب خداوند است و قابل ستایش است.
در چند بخش، به جواب شما می پردازم:
1. برای پاک کردن بدن از اموال حرامی که با غذا خوردن وارد بدن شده، فرد یک وظیفه اخلاقی و مستحب دارد که خود، نوعی توبه عملی است و آن، همان است که امیر مؤمنان - علیه السلام - در بیان یکی از مراحل توبه واقعی می فرماید: «آنچه گوشت بدنش از حرام روییده، با حزن بر آخرت آبش کند». (1) یکی از راه هایی که با آن می توان حرام را از بدن خود خارج سازیم، روزه گرفتن است.
2. برای رهایی از عقاب و عذاب روز قیامت که به سبب ظلم یا اجحاف به فردی یا تضییع مال او شده، فرد حتماً باید جبران کند. یعنی باید آن مال و یا پول را به صاحبش برگرداند و اگر صاحبش در دسترس نیست باید جستجو کند و اگر به نتیجه نرسید باید آن مال را از طرف صاحبش با اجازه از مرجع تقلید به فقیر صدقه بدهد.
و اگر با حلالیت طلبیدن جبران می شود، حلالیت بطلبید؛ همان طوری که حضرت علی - علیه السلام - در یکی دیگر از مراحل توبه می فرماید: «أَنْ تُؤَدِّيَ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَ تَبِعَة؛ (2) هر واجبى که ضایع کرده، جبران نماید تا این که خدا را در حالی ملاقات کند که هیچ گناهی بر او نباشد».
اگر طلب حلالیت به جهتی مثل در دسترس نبودن طرف مقابل و یا عدم شناخت او و یا وراثش ممکن نیست ،به جای حلالیت طلبیدن، باید برای او دعا و استغفار کنید.
3. برای توبه، پشیمانی قلبی و بازگشت به سوی خدا، کافی است؛ ولی توبه کامل را از همان حدیثی که فرازهایی از آن را نقل کردیم، باید یاد گرفت. متن کامل حدیث و فرمایش حضرت علي - عليه السلام - از این قرار است:
شخصى در حضور حضرت على (ع) گفت: «استغفر للّه». حضرت فرمود: «مادرت به عزایت بنشیند! آیا مى دانى استغفار چیست؟ (چون استغفارش به زبان تنها بود و دلش از حقیقت آن خالى بود.) استغفار، درجه بلند مقامان و صدرنشینان عالم اعلا است. در معناى استغفار، شش چیز لازم است:
1. پشیمانى و حسرت از کردار گذشته؛
2. عزم بر ترک آن براى همیشه؛
3. ادا کردن حقوق مردم، به طورى که هنگام مردن پاک باشد؛
4. هر واجبى که ضایع کرده، جبران نماید؛
5. آنچه را از گوشت بدنش که از حرام روییده، با حزن بر آخرت آبش کند؛
6. زحمت عبادت را به بدن خود بچشاند؛ همچنان که خوشى و شیرینى گناه را چشانیده است.
هرگاه این شش چیز در تو پیدا شود، آن گاه بگو: «استغفر للّه». (3)
پرسشگر گرامی!
برخی کارها در دنیا، آثار تکوینی دارد و بر اساس قانون علت و معلول به وجود می آید. این قانون طبیعت است که هر چیز اثر تکوینی و علی و معلولی خود را داشته باشد و گرنه نظام عالم به هم خورده و نابود می شد.
آثار جسمی و یا روانی سایر گناهان نیز همین است. یعنی ارتکاب هر یک از آنها اثر تکوینی خود را بر اساس قانون علت و معلول خواهد داشت.
لقمه حلال و یا حرام نیز از این قاعده مستثنی نیست و تاثیر خاص خود را دارد اما تأثیر گذاشتن تغذیه در هر جنبه مثبت و منفی به معنای علت تامه نیست تا موجب سلب اختیار از انسان و یا عوامل تاثیرگذار دیگر شود، همان گونه که در موارد بسیار دیگر معتقد به تأثیر هستیم، مثلاً تربیت، محیط، وراثت و ... را در سرنوشت انسان ها دارای تأثیر می دانیم ، اما هیچ کدام به جای اختیار قرار نمی گیرند و علت تامه نیستند.
موفق باشید.

پی نوشت ها:
1. ابن ابى الحديد معتزلى، شرح نهج البلاغة، انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى، قم، چاپ 1404 هجرى قمری، ج 20، ص 56.
2. همان.
3. همان.