جواد محدثی: سابقه «غدیر» و «عیدگرفتن» این روز مقدس، به زمان پیامبراكرم(ص) مى‏ رسد. در دوران ائمه دیگر نیز این سنت دینى ادامه داشته و امینان وحى الهى، همچون امام صادق(ع) و امام رضا (ع) آن را آشكار ساخته و یادش را گرامى و زنده نگه مى‏ داشتند. پیش از آنان نیز، امیرالمومنین (ع) احیاگر این عید بود. رمز عید بودن «غدیر» نیز، كمال دین و اتمام نعمت در سایه تداوم خط رسالت در شكل و قالب امامت بود. به فرمان پیامبر خدا(ص)مسلمانان مأمور شدند «ولایت» را به صاحب ولایت تبریك گویند و با آن حضرت بیعت كنند. رسول خدا نیز براین نعمت الهى شادمانى كرد و فرمود: «الحمدلله الذى فضلنا على جمیع العالمین.» آیه قرآن كه به صراحت، این روز را روز اكمال دین و خشنودى پروردگار از این واقعه و این تعیین وصى دانسته، رمز دیگرى از عید بودن غدیرخم است. فرخندگى این روز و عظمت این مراسم و عید بودن غدیر، در آن روز و لحظه برهمگان روشن بود. این نكته را حتى «طارق بن شهاب» مسیحى كه در مجلس عمربن خطاب حضور داشت، فهمیده بود كه گفت: اگر این آیه(الیوم اكملت لكم دینكم...)(مائده / 3) در میان ما نازل شده بود، روز نزول آیه را عید مى‏ گرفتیم. هیچ یك از حاضران نیز حرف او را رد نكردند. خود عمر نیز سخنى گفت كه به نوعى پذیرش حرف او بود. (1) عید گرفتن غدیر غدیر، تنها نه به عنوان «روزى تاریخى» ، بلكه به عنوان یك «عید اسلامى» مطرح است. عید بودن آن نیز، مراسم و سنت هاى خاصى را مى‏ طلبد و نه تنها باید آن را عید دانست، بلكه باید آن را عید گرفت و به شادمانى پرداخت و به عنوان تعظیم شعائر دینى، آن را بزرگ داشت و برشكوه آن افزود، تا ارزش هاى نهفته در این روز عظیم، همواره زنده بماند و سیره معصومین (علیهم السلام)احیا گردد. همه این ویژگی ها براى این روز بزرگ، موقعیتى والا و ارزشمند پدید آورد، آنچنان كه رسول خدا(ص) و ائمه هدى و مومنانى كه پیرو آنان بودند، از موقعیت این روز شادمان بودند. مقصود ما از «عیدگرفتن» این روز نیز همین است. خود حضرت رسول نیز به این نكته اشاره و تصریح فرموده است، از جمله در روایتى كه مى‏ فرماید: «روز غدیرخم، برترین اعیاد امت من است، روزى است كه خداى متعال مرا فرمان داد تا برادرم على بن ابى طالب را به عنوان پرچمى هدایتگر براى امتم تعیین كنم كه پس از من به وسیله او راهنمایى شوند، و آن، روزى است كه خداوند در آن روز، دین را كامل ساخت و نعمت را بر اُمّتم به كمال و تمام رساند و اسلام را به عنوان دین، برایشان پسندید.» كلام دیگر پیامبر(ص) كه فرموده بود: «به من تهنیت بگویید، به من تهنیت بگویید.» (2) نیز نشان دهنده همین عید بودن روز غدیر در كلام حضرت رسول است. خود امیرالمومنین(ع) در ادامه خط پیامبر، این روز را عید گرفت و در سالى كه روز جمعه با روز غدیر مصادف شده بود، در ضمن خطبه عید فرمود: «خداوند متعال براى شما مومنان، امروز دو عید بزرگ و شكوهمند را مقارن قرار داده است كه كمال هر كدام به دیگرى است، تا نیكى واحسان خویش را در باره شما كامل سازد و شما را به راه رشد برساند و شما را دنباله رو كسانى قرار دهد كه بانور هدایتش روشنایى گرفته‏ اند و شما را به راه نیكوى خویش ببرد و به نحو كامل از شما پذیرایى كند. پس جمعه را محل گردهمایى شما قرار داده و به آن فراخوانده است، تا گذشته را پاك سازد و آلودگی هاى جمعه تا جمعه را بشوید، نیز براى یادآورى مؤمنان و بیان خشیت تقوا پیشگان مقرر ساخته است و پاداشى چند برابر پاداش هاى مطیعان در روزهاى دیگر قرار داده و كمال این عید، فرمانبردارى از امرالهى و پرهیز از نهى او و گردن نهادن به طاعت اوست. پس توحید خدا، جز با اعتراف به نبوّت پیامبر(ص) پذیرفته نیست و دین، جز با قبول ولایت به امر الهى قبول نمى‏ شود و اسباب طاعت خدا جز با چنگ زدن به دستگیره‏ هاى خدا و اهل ولایت، سامان نمى‏پذیرد. خداوند در روز غدیر، برپیامبرش چیزى نازل كرد كه بیانگر اراده‏ اش در باره خالصان و برگزیدگان است و او را فرمان داد كه پیام را ابلاغ كند و از بیماردلان و منافقان هراس نداشته باشد و حفاظت او را عهده دار باشد... . (تا آنجا كه فرمود:) رحمت خدا برشماباد! پس از پایان این تجمّع، به خانه‏ هایتان برگردید و به خانواده خود، وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیكى كنید و خداوند را بر نعمتى كه ارزانى‏ تان كرده، سپاس گویید. باهم باشید، تا خداوند هم متحدّتان سازد، به یكدیگر نیكى كنید، تا خداوند هم اُلفت شما را پایدار كند، از نعمت الهى به یكدیگر هدیه دهید، آن گونه كه خداوند برشما منّت نهاده و پاداش آن را در این روز، چندین برابر عیدهاى گذشته و آینده قرار داده است. نیكى دراین روز، ثروت را مى‏افزاید و عمر را طولانى مى‏ كند. ابراز عاطفه و محبت به هم در این روز، موجب رحمت و لطف خدا مى‏ شود. تا مى‏ توانید، در این روز از وجودتان خرج خانواده و برادرانتان كنید و در برخوردها و ملاقات ها ابراز شادمانى و سرور كنید...» (3) آیین عید غدیر و ائمه ائمه اهل‏بیت(علیهم السلام)، این روز را شناخته و شناسانده و آن را عید نامیدند و همه مسلمانان را به عید گرفتن آن دستور دادند و فضیلت آن روز و ثواب نیكوكارى در آن را بیان كردند. فرات بن احنف مى‏ گوید: به امام صادق(ع) عرض كردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان عیدى برتر از عید فطر و قربان و جمعه و روز عرفه دارند؟ فرمود: آرى! با فضیلت ترین، بزرگ ترین و شریف ترین روز عید نزد خداوند، روزى است كه خدا دین را در آن كامل ساخت و برپیامبرش محمد (ص) این آیه را نازل فرمود: (الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا)گفتم: آن كدام روز بود؟ فرمود: هرگاه یكى از پیامبران بنى‏ اسرائیل مى‏ خواست جانشین خود را تعیین كند و انجام مى‏ داد، آن روز را عید قرار مى‏ دادند. آن روز، روزى است كه پیامبر اكرم(ص) على(ع) را به عنوان هادى امّت نصب كرد و این آیه نازل شد و دین كامل گشت و نعمت خدا بر مومنان، تمام شد. گفتم: آن روز، كدام روز از سال است؟ فرمود: روزها جلو و عقب مى‏ افتد، گاهى شنبه است، گاهى یك شنبه، گاهى دوشنبه، تا... آخر هفته. گفتم: در آن روز، چه كارى سزاوار است كه انجام دهیم؟ فرمود: آن روز، روز عبادت و نماز و شكر و حمد خداوند و شادمانى است، به خاطر منّتى كه خدا بر شما نهاد و ولایت ما را قرار داد . دوست دارم كه آن روز را روزه بگیرید. (4) حسن بن راشد از امام صادق(ع) روایت مى‏ كند كه: به آن حضرت عرض كردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان را جز عید فطر و قربان، عیدى است؟ فرمود: آرى اى حسن! بزرگ تر و شریف‏ تر از آن دو. پرسیدم: چه روزى است؟ فرمود: روزى كه امیرالمومنین(ع) به عنوان نشانه راهنما براى مردم منصوب شد. گفتم: فداى شما! در آن روز چه كارى سزاوار است كه انجام دهیم؟ فرمود : روزه مى‏ گیرى و برپیامبر و دودمانش درود مى‏ فرستى و از آنان كه در حقّشان ستم كردند، به درگاه خدا تبرّى مى‏ جویى. همانا پیامبران الهى به اوصیاء خویش دستور مى‏ دادند روزى را كه جانشین تعیین شده، «عید» بگیرند. پرسیدم: پاداش كسى كه آن روز را روزه بگیرد چیست؟ فرمود: برابر با روزه شصت ماه است. (5) عبدالرحمان بن سالم نیز از پدرش روایت كرده كه: از حضرت صادق(ع) پرسیدم: آیا مسلمانان غیر از جمعه، قربان و فطر، عیدى دارند؟ فرمود: آرى، عیدى محترم‏ تر. گفتم: چه روز؟ فرمود : روزى كه حضرت رسول(ص)، امیرالمؤمنین(ع) را به امامت منصوب كرد و فرمود: «من كنت مولاه فهذا على مولاه» . عرض كردم: آن روز، چه روزى است؟ فرمود: به روزش چه كاردارى؟ سال در گردش است، ولى آن روز، هیجدهم ذى‏ حجّه است. پرسیدم: در آن روز شایسته است چه كارى انجام شود؟ فرمود: در آن روز، با روزه و عبادت و یادكردن محمد و آل محمد، خداوند را یاد مى‏ كنید . همانا پیامبراكرم(ص) توصیه فرمود كه مردم این روز را عید بگیرند. پیامبران همه چنین مى‏ كردند و به جانشینان خود وصیّت مى‏ كردند كه روز تعیین جانشین را عید بگیرند. (6) امام صادق(ع) نیز روزه غدیرخم را برابر با صد حج و عمره مقبول نزد خداوند مى‏ دانست و آن را «عید بزرگ خدا» مى‏ شمرد. در «خصال» صدوق از مفضل بن عمر روایت شده كه: به حضرت صادق(ع) عرض كردم: مسلمانان چند عید دارند؟ فرمود: چهارعید. گفتم: عید فطر و قربان و جمعه را مى‏ دانم. فرمود: برتر از آنها روز هیجدهم ذى‏ حجّه است. روزى كه پیامبر خدا(ص)،(دست)حضرت امیر(ع) را بلند كرد و او را حجّت بر مردم قرار داد. پرسیدم: دراین روز، چه باید بكنیم؟ فرمود: با آنكه هرلحظه باید خدا را شكر كرد، ولى دراین روز، به شكرانه نعمت الهى باید روزه گرفت. انبیاى دیگر نیز این گونه به اوصیاى خود سفارش مى‏ كردند كه روز معرفى وصى را روزه بدارند و عید بگیرند . در حدیث دیگرى در «مصباح» شیخ طوسى» (7) امام صادق(ع) آن روز را روزى عظیم و مورد احترام معرفى كرده است كه خداوند حرمت آن را برمؤمنان گرامى داشته و دینشان را كامل ساخته و نعمت را برآنان تمام نموده است و در این روز، با آنان عهد و میثاق خویش را تجدید كرده است. امام، غدیرخم را روز عید و شادمانى و سرور و روز روزه شكرانه دانسته كه روزه‏ اش معادل شصت ماه از ماه هاى حرام (محرم، رجب، ذى قعده و ذى حجه) است. در حدیثى دیگر است كه، حضرت صادق(ع) در حضور جمعى از هواداران و شیعیانش فرمود: آیا روزى را كه خداوند، با آن روز، اسلام را استوار ساخت و فروغ دین را آشكار كرد و آن را براى ما و دوستان و شیعیانمان عید قرار داد، مى‏ شناسید؟ گفتند: خدا و رسول و فرزند پیامبر داناتر است، آیا روز فطر است؟ فرمود: نه. گفتند: روز قربان است؟ فرمود: نه، هرچند این دو روز، بسیار مهم و بزرگند، اما روز «فروغ دین» از اینها برتر است، یعنى روز هیجدهم ذى حجه... . فیاض بن محمدبن عمر طوسى در سال 259(در حالى كه خودش 90 سال داشت.) گفته است كه حضرت رضا(ع) را در روز غدیر ملاقات كردم، درحالى كه در محضر او جمعى از یاران خاص وى بودند و امام(ع) آنان را براى افطار نگاه داشته بود و به خانه‏ هاى آنان نیز طعام و خلعت و هدایا، حتى كفش و انگشتر فرستاده بود و وضع آنان و اطرافیان خود را دگرگون ساخته بود و پیوسته فضیلت و سابقه این روز بزرگ را یاد مى‏ فرمود. محمدبن علاء همدانى و یحیى بن جریح بغدادى مى‏ گویند: ما به قصد دیدار احمدبن اسحاق قمى (از اصحاب امام عسكرى(ع» در شهر قم به درخانه‏ اش رفته، در زدیم. دختركى آمد. از او در باره احمد بن اسحاق پرسیدیم. گفت: او مشغول عید خودش است، امروز عید است. گفتیم: سبحان الله! عید شیعیان چهارتاست: عیدقربان، فطر، غدیر و جمعه. (8) این نیز نشان دهنده سیره عملى بزرگان شیعه، نسبت به این روز فرخنده است. امید است كه جامعه شیعى، با اهتمام ورزیدن به عید ولایت و رهبرى، رشد خودشان را نشان دهند و با تكریم این حبل المتین استوار شیعه، دین خویش را نسبت به بنیادهاى اعتقادى ادا كنند.

پى‏ نوشت ها:

1ـبه نقل از علامه امینى در جلد 3 الغدیر

2ـشرف المصطفى، ابو سعید خرگوشى

3ـمصباح المتهجد، صفحه 524

4ـتفسیر فرات بن ابراهیم كوفى، در سوره مائده

5ـكافى، ج 1، ص 303

6ـهمان، ص 204

7ـهمان، ص 513

8ـالغدیر، ج 3، به نقل از مختصر بصائر الدرجات مأخذ: مجله كوثر شماره 37

احمد مبلغى: غدیر دریایى از معارف است. فقه، فرهنگ، كلام، اخلاق و تفسیر، همه را دارد؛ ولى دریغ كه گوهرهایش تا كنون استخراج نشده است، هر چند دستان سخاوتمند امواج غدیر گاه دانه‏ هاى گرانبهایى را به ساحل‏ نشینانش ارزانى داشته است. در این نوشتار بر آنیم نگاهى به فقه غدیر افكنیم، پیش از ورود به بحث توجه به چند نكته ضرورى مى‏ نماید: .1 مراد از فقه غدیر اعمال مستحب این روز است. روایات سى و شش عمل را در این روز مستحب برشمرده‏ اند كه ما آنها را به ترتیب حروف الفبا ارائه مى‏ كنیم. .2 این تعداد حكم براى یك روز نشان از اهمّیت، حساسیت و عظمت آن دارد. در اسلام براى هیچ روزى، هر چند بسیار مهم و مقدس، این تعداد حكم ارائه نشده است. در برخى از روزهاى مهم مانند فطر و قربان، عرفه و مباهله اعمال متعددى مستحب شمرده شده، ولى اگر همه آنها را به یكدیگر ضمیمه كنیم، با مستحبات غدیر برابرى نمى‏ كنند. .3 دومین ویژگى فقه غدیر جامعیت است. در هر زمینه‏ اى عملى وارد شده، اعمالى جامع و بى كم و كاست؛ از عمل عبادى تا برنامه سیاسى همایش و طرح اقتصادى ایجاد مساوات همه در فقه غدیر گرد آمده است. گستردگى و غناى این اعمال چنان است كه مى‏ توان گفت در آینه فقه كامل غدیر كمال دین تجلى یافته است. .4 سومین ویژگى فقه غدیر این است كه براى اعمال آن فضیلت هاى منحصر به فرد قرار داده‏ اند؛ كه در جاى دیگر به چشم نمى‏ خورد و این حتى از فضیلت هاى ماه رمضان نیز بیشتر است. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى مى‏ گوید: «فضیلتى كه براى روز غدیر وارد شده نسبت به فضیلت هاى ماه رمضان زیادتر است.» (1) در خلال اعمال غدیر به برخى از این فضیلت ها اشاره خواهد شد. .5 چرا این حجم از اعمال را، با آن همه فضیلت، براى روز غدیر قرار داده‏ اند؟ امام صادق (ع) در پاسخ بدین پرسش مى‏ فرماید: «اعظاما لیومك؛ (2) تا با این اعمال روز غدیر را بزرگ بدارى». این سخن امام ششم(ع) دو حقیقت را آشكار مى‏ سازد: یكى اینكه باید روز غدیر را بزرگ داشت و دیگر اینكه بزرگداشت غدیر با انجام دادن اعمال ویژه این روز تحقّق مى‏ یابد. الفـ: افطارى دادن در میان اعمل روز غدیر افطارى دادن به مؤمن جایگاهى والا دارد. بر اساس روایات در این عمل فضیلتى بزرگ نهفته است. امام على(ع) مى‏ فرماید: من أفطر مؤمنا فى لیلة فكأنما افطر فئاما... (3) كسى كه مؤمن روزه‏ دارى رادر غدیر افطار دهد، مانند این است كه ده فئام را افطار داده است. فردى پرسید: اى امیرمؤمنان(ع) «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: صد هزار پیامبر(ص) و صدیق و شهید. آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضیلت كسى كه جمعى از مؤمنین و مؤمنات را تكفل كند. شبیه به این روایت، حدیثى از امام صادق(ع) نیز نقل شده است. (4) بر اساس برخى از روایات امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت . (5) بـ: برادر شدن روز ولایت روز برادرى است و روز برادرى روز ولایت است؛ این دو با یكدیگر پیوندى ناگسستنى دارند و حلقه وصلشان ایمان است؛ زیرا از سویى ایمان با ولایت پا مى‏ گیرد و از سوى دیگر اهل ایمان برادر یكدیگرند. (انما المؤمنون اخوة) (6) به همین دلیل عقد برادرى یكى از آداب روز غدیر شمرده شده است. این عقد به صورت زیر است : یكى از دو نفر دست راست خود را بر دست راست دیگرى مى‏ گذارد و مى‏ گوید: و اخیتك فى الله و صافیتك فى الله و صافحتك فى الله و عادهت الله و ملائكته و رسله و انبیائه و الائمة المعصومین(ع) على أنى إن كنت من اهل الجنة و الشفاعة و أذن لى بأن أدخل الجنة لا ادخلها الا و أنت معى. با تو در راه خدا برادر مى‏ شوم؛ با تو در راه خدا راه صفا و صمیمیت در پیش مى‏ گیرم؛ با تو در راه خدا دست مى‏ دهم و با خدا، ملائكه، كتاب ها، فرستادگان و پیامبرانش و ائمه معصومین(ع) عهد مى‏ بندم كه اگر از اهل بهشت و شفاعت شده، اجازه ورود به بهشت یافتم، داخل آن نشوم مگر آنكه تو با من همراه شوى. آنگاه دیگرى مى‏ گوید: قبلت؛ یعنى، قبول كردم. سپس مى‏ گوید: اسقطت عنك جمیع حقوق الاخوة ما خلا الشفاعة و الدعاء و الزیارة؛ جز شفاعت و دعا و زیارت، همه حقوق برادرى را ساقط كردم. (7) بی رازى جستن امام صادق(ع) فرمود: تبرى إلى الله عز و جل ممن ظلمهم حقهم؛ (8) در روز غدیر از كسانى كه به اهل بیت(ع) ستم كردند بیزارى مى‏ جویى. پـ: پوشیدن لباس پاكیزه و نو امام صادق(ع) فرمود: یحب ... أن یلبس المؤمن انظف ثیابه و افخرها؛ (9) در روز غدیر لازم است مؤمن پاكیزه‏ ترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى این عمل را از مستحبات مؤكّد غدیر مى‏ شمرد. (10) تـ: تبریك و تهنیت تبریك و تهنیت از برجسته‏ ترین آداب هر عیدى است. در اسلام نیز سنت تبریك و تهنیت در عید غدیر جایگاهى ویژه یافته است. پیامبر(ص) بر تبریك گفتن در این تأكید مى‏ ورزید و به مردم مى‏ فرمود: هَنّئُونى هنئونى؛ (11) به من تهنیت بگویید، به من تهنیت بگویید. امام صادق(ع) شیوه تهنیت گفتن در روز غدیر را چنین آموزش داده است: وقتى یكدیگر را ملاقات كردید، بگویید: الحمدلله الذى اكرمنا بهذا الیوم و جعلنا من الموفین بعهده الینا و میثاقه الذى واثقنا به من ولایة ولاة امره و القوام بقسطه و لم یجعلنا من الجاحدین و المكذبین بیوم الدین. (12) سپاس خداى را كه ما را به این روز گواهى داشت و ما را از مؤمنان و كسانى قرار داد كه به پیمان و میثاقى كه در باره والیان امرش و بر پا دارندگان قسط و عدالتش از ما گرفته است وفا كردیم و ما را از انكاركنندگان و تكذیب‏ كنندگان رستاخیز قرار نداد. امام رضا(ع) فرمود كه، هنگام برخورد با یكدیگر بگویید: الحمدلله الذى جعلنا من المتمسكین بولایة امیرالمؤمنین(ع) (13) سپاس خداى را كه ما را از تمسك‏ كنندان به ولایت امیرمؤمنان(ع) قرار داده است. تبسّم امام رضا(ع) فرمود: ... و هو یوم التبسّم فى وجوه الناس من اهل الایمان فمن تبسم فى وجه اخیه یوم الغدیر نظر الله الیه یوم القیامة بالرحمة و قضى له الف حاجة و بنى له فى الجنة قصرا من در بیضاء و نضر وجهه ... (14) روز غدیر روز تبسّم به روى مؤمنین است. كسى كه در این روز به روى برادر مؤمنش تبسم كند، خداوند، در روز قیامت، نظر رحمت به او مى‏ افكند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصرى از در سفید برایش بنا مى‏ كند و صورتش را زیبا مى‏ سازد. توسعه زندگى در روز غدیر، باید چهره زندگى عوض شود. همه باید بكوشند برنامه عادى زندگى خود را بر هم زده و آن را با رفتارهایى سخاوتمندانه‏ تر و نشاط انگیزتر بیارآیند تا همگان در همه جا طعم شیرین عید را بچشند و رایحه دل‏ انگیز آن را استشمام كنند. یقینا در صدر توسعه دادن زندگى توسعه مالى قرار دارد. امام رضا(ع) فرمود: هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبدالله و وسع على عیاله و نفسه و اخوانه... . (15) روز غدیر روزى است كه خداى متعال در مال كسى كه خدا را عبادت كند و بر خانواده، خویشتن و برادران ایمانى‏ اش توسعه دهد فزونى پدید مى‏ آورد. جـ: جشن گرفتن امام رضا(ع) در عید غدیر احوال كسان و اطرافیان خود را تغییر داد و وضع تازه‏ اى در آنان ایجاد كرد. (16) حـ: حمد كردن پیامبر(ص) فرمود: یكى از سنت ها این است كه مؤمن، در روز غدیر، صد بار بگوید: الحمدلله الذى جعل كمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین على بن‏ ابیطالب(ع). (17) د: دعا معصومان(ع) پیروانشان را به دعا در روز غدیر سفارش كرده‏ اند. دعاهاى ویژه این روز عبارت است از: 1ـ دعایى كه با این جمله آغاز شده است: اللهم انك دعوتنا إلى سبیل طاعتك... (18) . 2ـ دعایى كه در آغاز این عبارت دیده مى‏ شود: اللهم انى اسئلك بحق محمد نبیك و على ولیك و الشأن و القدر الذى خصصتهما دون خلقك.. . (19) . این دعا در مفاتیح‏ الجنان ذكر شده است. (20) 3ـ دعایى كه با این جمله آغاز شده است: اللهم بنورك اهتدیت و بفضلك استغنیت ... . به بحارالانوار، ج 95، ص 318 مراجعه شود. دید و بازدید دید و بازدید یكى از آداب روزهاى عید و شادى است. این سنت مردم را شاداب تر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشه‏ دارتر مى‏ كند. اسلام همین سنت را براى عید غدیر در نظر گرفته و آن را مورد تأكید قرار داده است. امام رضا(ع) فرمود: من زار مؤمنا ادخل الله قبره سبعین نورا و وسع فى قبره، و یزور قبره كل یوم سبعون الف ملك یبشرونه بالجنة. (21) كسى كه در روز غدیر به دیدار مؤمنى برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسیع مى‏ سازد؛ هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زیارت كرده، به او بشارت بهشت مى‏ دهند . شایسته است این سنت در روز غدیر، كه بزرگترین عیدهاست، اجرا شود تا علاوه بر احیاى روز غدیر رشته‏ هاى الفت و مودّت میان مردم محكم تر شود. ر: روزه روزه در روز غدیر، بسیار مستحب است و فضیلتى استثنایى دارد. امام على(ع) فرمود: إذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت ایام الدنیا عن كفائته. (22) اگر بنده مخلصى در روزه این روز اخلاص داشته باشد، همه روزهاى دنیا توان برابرى با آن را ندارد؛ به عبارت دیگر، اگر كسى تمام روزهاى دنیا زنده باشد و همه را روزه‏دار سپرى كند، ثوابش كمتر از ثواب روزه این روز خواهد بود. نخستین جانشین راستین رسول خدا همچنین فرمود: ... و جعل الجزاء العظیم كفاءة عنه. (23) ... خداوند در برابر روزه عید غدیر پاداشى بزرگ نهاده است. امام صادق(ع) یارانش را به این امر تشویق مى‏ كرد و مى‏ فرمود: إنى احب لكم أن تصوموه... (24) . من دوست دارم شما این روز را روزه بگیرید. آن بزرگوار همچنین مى‏ فرمود: صیام یوم غدیر خم یعدل عندالله فى كل عام مائة حجة و مائة عمرة مبرورات متقبلات. (25) روزه روز غدیر خم نزد خداوند، در هر سال، برابر با صد حج و صد عمره مقبول است. پیرامون روزه غدیر روایت بسیار وارد شده آنچه ذكر شد از باب نمونه بود. ز: زیارت یكى از اعمال روز غدیر زیارت امیرمؤمنان على(ع) است. زیارت آن حضرت(ع) به دو صورت ممكن است: .1 زیارت در حرم مطهر امام رضا(ع) به احمد بن‏ محمد بن‏ أبى نصربزنطى فرمود: اى فرزند ابونصر، هر كجا بودى در روز غدیر كنار قبر امیرمؤمنان(ع) حاضر شو! همانا خداوند در این روز گناه شصت سال مرد و زن مؤمن را مى‏ آمرزد. بدرستى كه پروردگار در این روز دو برابر آنچه در ماه رمضان شب قدر و شب عید فطر آزاد مى‏ كند، مى‏ رهاند. (26) شیوه زیارت آن حضرت را از امام هادى(ع) مرحوم شیخ عباسى قمى(ره) در مفاتیح‏ الجنان روایت كرده است. (27) .2 زیارت هاى عمومى این زیارت، كه به حرم مطهر اختصاص ندارد و ارادتمندان ولایت در همه جا مى‏ توانند از آن بهره گیرند، دو مورد است: الف. زیارت امین الله؛ (28) ب. زیارت روایت شده از امام صادق(ع) (29) . هر دو زیارت در مفاتیح ذكر شده است. زینت دادن آراستن پیكر و آذین بستن خانه، كوچه و بازار، در روزهاى عید، عملى رایج است. عیدى در ذهن و دل مردم زنده است كه در آن خویش را بیارایند و در و دیوار را آذین‏ بندى كنند. چون عید غدیر بزرگترین عید است مردم باید در آن، بیش از هر عید دیگر، شادمانى كنند و خود و جامعه را بیارایند. فضیلت این عمل بسیار است، امام رضا(ع) فرمود: روز غدیر روز زینت است، كسى كه براى روز غدیر زینت كند خداوند همه گناهان كوچك و بزرگش را آمرزیده، فرشتگانى به سویش مى‏ فرستد تا حسنات او را بنویسند و تا عید غدیر سال بعد بر درجات او بیفزایند. (30) اهمیت زینت در این روز چنان است كه امام رضا(ع) براى گروهى لباس هاى نو، انگشتر و كفش فرستاد. (31) شـ: شادى كردن امام على(ع) فرمود: و اظهروا ... السرور فى ملاقاتكم؛ (32) در برخوردها شادى را آشكار كنید. امام صادق(ع) فرمود: روز غدیر روز خوشحالى و شادى است. (33) شكر گزارى امام على(ع) فرمود: در روز غدیر، خداى را بر آنچه به شما ارزانى داشته ( نعمت ولایت) شكر كنید. (34) ص: صدقه دادن روز غدیر یكى از مستحبات مؤكّد صدقه دادن است. امام على(ع) فرمود: الدرهم فیه بمائتى الف درهم؛ فضیلت یك درهم، (35) كه در روز غدیر داده شود، با فضیلت دویست هزار درهم برابر است. صلوات فرستادن امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر، بر محمد و اهل بیتش صلوات بسیار مى‏ فرستى. (36) طـ: طعام دادن در روز غدیر غذا دادن به مؤمنان اهمیت بسیار دارد، امام صادق(ع) مى‏ فرماید: و اطعم اخوانك؛ (37) در روز غدیر، برادران دینى‏ات را اطعام كن. امام رضا(ع) در فضیلت این عمل فرمود: من اطعم مؤمنا كان كمن اطعم جمیع الانبیاء و الصدیقین؛ (38) كسى كه مؤمنى را در روز غدیر غذا دهد مانند فردى است كه تمام پیامبران و صدیقین را غذا داده است. اهمیت طعام دادن در این روز به اندازه‏ اى است كه امام صادق(ع) روز غدیر را روز اطعام طعام (39) خوانده است. ع: عبادت امام رضا(ع) فرمود: هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبد فیه... (40) غدیر روزى است كه خداوند بر مال كسى كه در آن عبادت كند، مى افزاید ... . عطر زدن بر اساس برخى از روایات امام صادق(ع) مؤمنان را به استعمال عطر در روز غدیر سفارش كرده است. (41) عمل صالح انجام دادن روى ان العمل فیه یعدل ثمانین شهرا و روى انه كفارة ستین سنة. (42) روایت شده كه كردار نیك در روز غدیر، با عمل هشتاد ماه برابرى مى‏ كند؛ و نیز روایت شده كه كردار نیك در این روز كفاره شصت سال است. غـ: غسل كردن علماى شیعه بر استحباب غسل در روز غدیر اجماع دارند (43) و آن را مستحب مؤكد مى‏ دانند. (44) بهتر این است كه غسل در اول روز انجام گیرد. (45) قـ: قضاى حوائج مؤمنان امام صادق(ع) فرمود: واقض حوائج اخوانك؛ (46) در عید غدیر حاجت هاى برادرانت را برآور! كـ كمك كردن كمك كردن به ضعیفان و نیازمندان پیام ویژه صاحب غدیر براى روز غدیر است؛ پیامى كه به فرمان حضرت(ع) باید دهان به دهان به همه مردم ابلاغ شود: و لیعد الغنى على الفقیر و القوى على الضعیف؛ (47) باید در روز غدیر ثروتمند به تهی دست و توانا به ناتوان كمك كند. گ: گذشت و آشتى كردن چشم‏ پوشى از گناه برادران و برقرارى ارتباط دوستانه از دیگر مستحبات روز غدیر شمرده شده است. (48) گشاده‏ رویى امام على(ع) فرمود: و اظهروا البشر فیما بینكم؛ (49) با یكدیگر با گشاده‏ رویى برخورد كنید. م: مساوات امام على(ع) فرمود: و ساووا بكم ضعفائكم؛ (50) میان خویش و ضعیفان مساوات ایجاد كنید. مصافحه امام على(ع) فرمود: إذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم؛ (51) وقتى در روز غدیر یكدیگر را ملاقات كردید به هم دست بدهید و سلام كنید. مهربانى و عطوفت كردن امام على(ع) فرمود: و التعاطف فیه یقتضى رحمة الله و عطفه... (52) با یكدیگر عطوفت و مهربانى كردن در روز غدیر، موجب رحمت و عطوفت خداى متعال خواهد شد . مهمان كردن امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (53) نـ نماز .1 نماز شب عید غدیر این نماز دوازده ركعت است. هر دو ركعت یك تشهد دارد و در پایان ركعت دوازدهم باید سلام داد. در هر ركعت، بعد از سوره حمد توحید ده بار و آیةالكرسى یك بار خوانده مى‏ شود. در ركعت دوازدهم باید هر یك از حمد و سوره را هفت بار خواند و این ذكر را ده بار در قنوت تكرار كرد: لا اله الا الله وحده لا شریك له، له الملك و له الحمد یحیى و یمیت و یمیت و یحیى و هو حى لا یموت بیده الخیر و هو على كل شى قدیر. در دو سجده ركعت آخر، این ذكر ده بار خوانده مى‏شود: سبحان من احصى كل شى علمه سبحان من لا ینبغى التسبیح الا له سبحان ذى المن و النعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الكرم اسألك بمعا قد العز من عرشك و منتهى الرحمة من كتابك و بالاسم الاعظم و كلماتك التامة ان تصلى على محمد رسولك و اهل بیته الطیبین الطاهرین و ان تفعل بى كذا و كذا [به جاى كذا و كذا حاجت خود را ذكر كند] و سپس بگوید انك سمیع مجیب. (54) .2 نماز روز عید غدیر نیم ساعت پیش از ظهر غدیر، دو ركعت نماز مستحب است. در هر ركعت بعد از حمد، سوره‏ هاى توحید، قدر و آیةالكرسى ده بار خوانده مى‏ شود. (55) .3 نماز مسجد غدیر امام صادق(ع) فرمود: یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر؛ (56) نماز در مسجد غدیر مستحب است. نیكى و احسان امام على(ع) فرمود: تباروا یصل الله الفتكم و البر فیه یثمر المال و یزید فى العمر. (57) به یكدیگر نیكى كنید كه خداوند الفت میان شما را پایدار مى‏ سازد و نیكى در این روز موجب افزایش مال و عمر مى‏ شود. امام صادق(ع) فرمود: ... و اكثر برهم. (58) ... در روز غدیر به برادران ایمانى، بسیار نیكى كن. وـ وام گرفتن براى كمك به دیگران امام على(ع) فرمود: من استدان لإخوانه و أعانهم فأنا الضامن على الله إن ابقاه قضاه و إن قبضه حمل عنه. (59) كسى كه وام بگیرد تا به برادران مؤمنش كمك كند از سوى خدا ضمانت مى‏كنم كه اگر او را زنده نگه داشت، بتواند وامش را بپردازد و اگر نگه نداشت، آن دین از دوش او برداشته شود . توجه به دو نكته آشكار مى‏ سازد كه چگونه روز غدیر روزى ویژه به شمار آمده، كمك كردن به دیگران در آن عملى بسیار مهم است. الف) هر چند وام گرفتن از نظر شرع كار چندان مرغوبى نیست، ولى این كار براى كمك به دیگران مستحب قرار داده شده است. ب) اسلام حق‏ الناس را بسیار مهم شمرده است، ولى در روایت آمده كه اگر وام گیرنده توفیق حیات نیافت، خداوند حق مالى قرض‏ دهنده را از دوش او برمى‏ دارد. ه: هدیه دادن امام على(ع) فرمود: هبو ـ أو هیئوا ـ لاخوانكم و عیالكم عن فضله؛ (60) از آنچه خداى متعال بر شما ارزانى داشته، به خانواده و برادرانتان ببخشید. (61) و نیز فرمود: تهادوا نعم الله كما مناكم نعمت هاى خداوند را به یكدیگر هدیه كنید همان طور كه به شما عطا فرموده است. امام رضا(ع) فرمود: أفضل على اخوانك فى هذا الیوم؛ (62) در این روز بر برادرانت بخشش كن. امام رضا(ع) در این روز براى خانواده گروهى از اصحاب غذا، گندم، لباس هاى نو و حتى انگشتر و كفش فرستاد. (63) همایش گردهمایى یكى از اعمال و احكام روز غدیر است. این دستور الهى ـ سیاسى در راستاى تقویت ارتباط با ولایت و رهبرى الهى و پایبندى به لوازم آن صادر شده است. على(ع) فرمود: ... واجمعوا یجمع الله شملكم؛ (64) در روز غدیر، گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانى و پراكندگى برهاند.

پى‏ نوشت ها:

1)ـ المراقبات، میرزا جواد آقاى تبریزى، ص 217 و .218

2)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .302

3)ـ المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزى، ص .256

4)ـ التهذیب، شیخ طوسى، ج 3، ص .143

5)ـ الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص .287

6)ـ سوره حجرات، آیه .10

7)ـ مستدرك الوسائل، محدث نورى، ج 1، ص .456

8)ـ بحارالانوار، مجلسى، ج 95، ص .322

9)ـ همان، ص .301

10)ـ المراقبات، ص .260

11)ـ الغدیر، ص .274

12)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .303

13)ـ المراقبات، ص .260

14)ـ همان، ص .257

15)ـ همان.

16)ـ الغدیر، ج 1، ص .287

17)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .321

18)ـ المراقبات، ص .255

19)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .319

20)ـ مفاتیح الجنان، ص .507

21)ـ المراقبات، ص .257

22)ـ مصباح المتهجد، ص .702

23)ـ همان.

24)ـ الغدیر، ص .285

25)ـ همان، ص .286

26)ـ التهذیب، ج 6، ص .24

27)ـ مفاتیح الجنان، ص .659

28)ـ همان.

29)ـ همان، ص .80

30)ـ همان، ص .503

31)ـ المراقبات، ص .257

32)ـ الغدیر، ج 1، ص .287

33)ـ همان، ص .284

34)ـ بحارالانوار، ج ، ص .95

35)ـ الغدیر، ج 1، ص 284؛ المراقبات، ص .255

36)ـ المراقبات، ص .262

37)ـ همان، ص .256

38)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .322

39)ـ همان، ص .302

40)ـ همان، ج 95، ص .301

41)ـ المراقبات، ص .258

42)ـ التهذیب، ج 1، ص .114

43)ـ المراقبات، ص .260

44)ـ تحریر الوسیله، امام خمینى، ج 1، ص .98

45)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .302

46)ـ المراقبات، ص .256

47)ـ مفاتیح الجنان، ص .511

48)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ الغدیر، ج 1، ص 284؛ المراقبات، ص .256

49)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ المراقبات، ص .256

50)ـ همان.

51)ـ همان.

52)ـ الغدیر، ج 1، ص .287

53)ـ المراقبات، ص .255

54)ـ التهذیب، ج 3، ص .143

55)ـ الكافى، ج 4، ص .567

56)ـ الغدیر، ج 1، ص 284؛ المراقبات، ص .255

57)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .302

58)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ المراقبات، ص .256

59)ـ همان، ص .255

60)ـ مصباح المتهجد، ص .702

61)ـ بحارالانوار، ج 97، ص .119

62)ـ الغدیر، ج 1، ص .287

63)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ الغدیر، ج 1، ص .284 مأخذ: مجله كوثر شماره 2