مهر در نماز از چه زماني بوجود آمده وآيا در زمان پيامتر (ص ) هم بوده است يا نه و وضوگرفتن ما صحيح است يا اهل سنت

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی!
پاسخ در دو محور بیان می شود:
الف_ در باره مسأله مهر در ابتدا باید اشاره شود این که توصیه شده در حال قرائت به مهر نگاه شود جزء آداب نماز است وگرنه آنچه واجب است. توجه به سوی قبله وعدم نگاه به اطراف است. و مهر در این مسأله موضوعیت ندارد بلکه مراد سجده گاه است و نه خود مهر نکته دیگر اینکه سجده بر مهر انجام می شود و نه به مهر یعنی ما که سر بر روی مهر میگذاریم مهر را سجده نمی کنیم، همانطور که به سوی کعبه سجده می کنیم. اما سجده ما به کعبه نیست همانطور که سجده فرشتگان بر آدم به سوی آدم و برای خدا بود نه اینکه برای آدم باشد تا شرک لازم آید.
نکته دوم اینکه : گذاشتن پیشانی هنگام سجده بر مهر لزومى ندارد، بلکه آنچه لازم و واجب است گذاشتن پیشانی بر خاک یا سنگ یا چوب و هر چیزى که از زمین است (غیر ازمعدنیات و خوردنى ها و نوشیدنى ها و پوشیدنى ها) قرار گیرد. پس سجده در مقابل پروردگار باید بر زمین باشد. سجده چیزی جز پیشانی بر زمین نهادن نیست و غیر از این معنای سجده نیست. شیعه معتقد است که سجده باید بر خاک یا یکی از موارد فوق باشد، اما سجده بر خاک بهتر است.علت این مطلب روایاتی است که در منابع روايی به تفیصل بیان شده .(1)
شیخ طوسی نقل می کند: اجماع فقهای شیعه سجده کردن بر زمین است. احتیاط نیز همین است که بر زمین سجده شود، ولی اهل سنت سجده بر پنبه و کتان و مو و پشم را اجازه می دهند، ولی نظر آنان بر خلاف احتیاط و مخالف روایاتی است که از طریق اهل بیت و از پیامبر وارد شده است. (2) در کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه آمده است: سجده بر هر چیز جایز است حتی دستار دور سر، به شرطی که پاک باشد، اما پیروان ابوحنیفه سجده بر دستار را در صورت ناچاری مکروه دانسته‏اند، ولی امامیه می‏گوید سجده جایز نیست مگر روی زمین یا آن چه از زمین مي روید، بشرطي كه خوردنی و پوشیدنی و معدنی نباشد.(3) بنابراین اهل سنت گرچه فرش و قالی و موکت را زمین می دانند، ولی نمی توان پذیرفت قالی و موکت زمین است. در ضمن این کار خلاف احتیاط است.چون در این باره روایات بسیاری وارد شده مثلا در روایتی از رسول خدا ص نقل شده که فرمود: زمین برای من محل سجده و موجب طهارت (تیمم) قرار داده شده است"(4). ام سلمه از پیامبر نقل می کند که خطاب به شخصی فرمود: " ای افلح! صورتت را به خاک بمال".(5)
از سلمان نیز نقل شده: " پیشانی خود را به زمین مماسّ کن، ..."(6)
گفتنی است که بر اساس منابع از زمان رسول خدا(ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى کردند. جابربن عبداللَّه انصارى و «مسروق بن اجدع» این کار را مى کردند؛ چه در وطن بودند و چه به هنگام مسافرت.
و نیز مسلمانان قطعه‏اى از سنگ‏هاى کوه مروه را مى گرفتند و بر آن سجده مى کردند.(7)
پس قطعاً سجده بر خاک صحیح است و شیعیان که روی خاک سجده می­کنند، به واسطة پیروی و متابعت از رسول خداست؛ از طرف دیگر چون شرط است که محل سجده باید از هر نجاستی پاک باشد و سجده بر زمین نجس جایز نیست، بدین جهت شیعیان قطعه ای از خاک پاک (مهر) را همراه خود دارند،‌تا هر وقت خواستند نماز بخوانند،‌بر آن خاک پاک سجده کنند زیرا نمی دانند هر خاک و زمینی که بر آن می خواهند سجده کنند، پاک است یا نه، بدین جهت یک قطعه خاک پاک را که یقین به طهارتش دارند، انتخاب می کنند و بر آن سجده می کنند.
علاوه بر این، چون سجده عنوان خضوع و خشوع در مقابل عظمت پروردگار دارد و نمازگزار باید بهترین اعضای بدن را که پیشانی است، بر زمین بگذارد، پس سر بر خاک گذاشتن در حالت عبودیت و بندگی، بیشتر دلالت بر خضوع و خشوع در پیشگاه پروردگار دارد. اما اگر انسان در حال سجده، پیشانیش را بر سجاده گران قیمت یا بر فرش نرم و لطیف، یا بر حریر و برلیان و طلا و نقره، یا بر جامه های گران قیمت بگذارد، کم تر دلالت بر تواضع و خشوع نمازگزار نسبت به پروردگار را دارد.(8) بنابر این نباید برای پرسشگر محترم سجده بر مهر ویا نگاه به آن چیزی نا خوش آیند تلقی شود .
ب_ در مورد وضو در ابتدا باید اشاره شود: وضو يكي از عبادات ديني و مبتني بر دستور شارع مقدس است . كيفيت انجام آن را به طور دقيق باید سنت رسول خدا جستجو نمود و شیعه همه اعمال ديني از جمله وضو را مستند به عمل رسول خدا (ص) و منطبق بر حقيقت شريعت اسلامي مي دانند، گرچه تمام مذاهب اسلامی مدعی اند که روش آنها طبق سنت رسول خدا است اما به يقين همه اين ادعاها با حقيقت همخواني ندارد. تنها يك شيوه مي تواند منطبق با شيوه عبادي رسول خدا و نزدیك به سنت حقيقي او باشد ؛حال باید دید که حقيقت منطبق بر كدام ديدگاه است ؟
در مقام تحليل و پاسخ بايد گفت:
همه مذاهب فقهى اسلامى براى استنباط احکام دین، از یک سرى اصول و مبانى بهره می گیرند. طبیعى است که اگر در اصول، مبانى و منابع استنباط با هم اختلاف داشته باشند، نتیجه و ره آورد استنباط ها متفاوت خواهد شد. بسیارى از اختلافات فقهى شیعه و سنی،‌ریشه در تفاوت دیدگاه ها در اصول و مبانى استنباط دارد، مثلا‍ً اهل سنت افزون بر قرآن و سنت پیامبر(ص) به سنت صحابه و گاهى به سنت تابعین ارزش مى دهند،‌ ولى شیعه افزون بر قرآن و سنت پیامبر (ص)، به سنت اهل بیت (ع) بها مى دهن. سنت صحابه، اگر مستند به سنّت پیامبر نباشد، به عنوان منبع شرعى نمى پذیرند.
اختلاف در وضو هم از همین نوع است. شیعیان با تمسک به حدیث ثقلین که مورد اتفاق فریقین است، به اهل بیت و امامان معصوم(ع) مراجعه مى کنند و احکام شرعى خویش را فرا مى گیرند، امّا اهل سنّت چنین عمل نمی کنند.
در زمان خلفا به ویژه خلیفه دوم (عمر) سیاست جلوگیرى از نشر حدیث رواج داشت. خلفاى بعدى تا زمان عمر بن عبدالعزیز، همین سیاست را در پیش گرفتند. سرانجام بسیارى از روایت هاى پیامبر و حوادث صدر اسلام و حتی نحوه اعمال پیامبر به فراموشى سپرده و یا در مورد آن ها اختلاف ایجاد شد و نسل هاى بعدى نسبت به آن بیگانه شدند. اما شیعیان با مراجعه به امامان معصوم(ع) توانستند سنت پیامبر را حفظ کنند. آن را سرمشق زندگى خویش قرار دهند؛ به عنوان مثال در مورد وضو: امام باقر(ع) ظرف آبى برداشت و به وضو پرداخت و فرمود: پیامبر چنین وضو مى ساخت.(9)
اضافه بر این، وضوی همه مسلمانان تا خلافت عثمان صورت واحدی داشت . مانند وضوی کنونی شیعه بود.(10) این مسئله با آیه قرآن نیز تطبیق دارد که می‌فرماید: (( وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ )) (11)سر ها و پا ها تان مسح نمایند . در این آیه خداوند امر به مسح سر و پاها نموده است، و حال آن که اهل سنت پاها را می‌شویند. علت تغییر وضو این بود که عثمان در اواسط دوران خلافت خود نسبت به چگونگی وضوی پیامبر گرفتار تردید شد. او وضوی پیامبر را به شکل شستن پا که اکنون میان اهل سنت مرسوم است، اعلام نمود. این قضیه مورد مخالفت بسیاری از صحابه پیامبر واقع شد، امام علی(ع) کیفیت وضو گرفتن را به صورتی که میان شیعه رائج است، برای محمد بن ابی بکر می‌نویسد و در پایان یادآور می‌شود: پیامبر خدا را دیدم که به همین صورت وضو می‌گرفت.(12)
و هم چنین نقل شده که بعد از آن که حضرت علي (ع) به صورتی که میان شیعه رائج است، وضو گرفت و آنگاه فرمود: برخی از مردم چنین وضو گرفتنی را خوش ندارند، ولی این وضوی کسانی است که به رأی و عقیدة خود، وضو گرفتن را ابداع نکرده‌اند. دیدم که پیامبر این طور (که وضو گرفتم) وضو می‌گرفت.
اما حکومت اموی به سبب اهداف سیاسی در نقاط مختلف اسلامی شیوه عثمان را تبلیغ کرد . جوی به وجود آوردند که برخی از صحابه جرأت مخالفت با دستگاه حاکم را نداشتند. و سرانجام این گونه وضو گرفتن رواج یافت.(13) در نتیجه طبق دلایل مختلف ذكر شده نحوه وضوي شيعیان منطبق با روش وضوي پیامبر انجام می شود و تنها راه صحیح است .
پی نوشت ها:
1. حر عاملی، وسایل الشیعه، نشر دار الاحیا التراث العربی بیروت، بی تا، ج3، ص591.
2. شیخ طوسی، الخلاف، نشر موسسه اسلامی، قم 1412 ق، مسئلة 112 و 113.
3. عبد الرحمان جزیری، الفقه علی المذاهب الاربع نشر دارالفکر، بیروت، ج 1، ص 232 .
4. مجلسی بحارالأنوار، نشر دار الاحیا التراث العربی، بیروت 1403 ق، ج 16، ص 316.
5. همان، ص 308.
6 . علی متقی کنزالعمال، نشر دار الرساله، بیروت، بی تا ، ج7، ص460، حدیث های 19776 و 19777 و 19778.
7. بیهقى، سنن نشر دار البعثه بیروت بی تا ج 1، ص 439. و نیز: محمد بن سعد، نشر دار الاحیا التراث، العربی بیروت 1405 ق، طبقات الکبرى، ج 6، ص 79.
8. سید رضا حسینی‏نسب، شیعه پاسخ می‏دهد، نشر بوستان کتاب، قم 1385 ش، ص 108.
9. شهرستانی، وضوء النبی و السنه النبویه،انتشارات مشعر، ج 1، ص 26 و 27.
10. همان.
11. مائده(5) آیه 6.
12. وضوء النبی و السنه النبویه. ص 49و 47.
13. همان ص54.