پرسش:
آیا معصومان علیهمالسلام سفارشی در مورد درختکاری و یا سفارشی در ترویج فرهنگ درختکاری دارند؟
پاسخ:
بر همگان پوشیده نیست که از احتیاجات اولیه زندگی بشریت، نیاز او به درخت است. تولید اکسیژن، بهرهبرداری از چوب و میوه فقط گوشهای از احتیاج انسانها به درخت است. به همین جهت همگان باید به این موضوع، حساس بوده و در ارتقا این فرهنگ کوشا باشند. توجه به درخت و ترویج درختکاری از موضوعاتی است که در اسلام نیز وجود داشته و اهلبیت علیهمالسلام در ضمن احادیثی به کاشت درخت سفارش نمودهاند. در ادامه برخی روایاتی که بیانگر این موضوع هستند ارائه خواهند شد:
1. توصیه اهلبیت علیهمالسلام به کاشتن درخت
معصومان علیهمالسلام به موضوع درختکاری اهمیت داده و در احادیثی به کاشتن درخت توصیه نمودهاند. در حدیثی از امام صادق علیهالسلام چنین نقلشده است: «سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَسْمَعُ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّ الزِّرَاعَهَ مَکْرُوهَهٌ فَقَالَ لَهُ ازْرَعُوا وَ اغْرِسُوا فَلَا وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ النَّاسُ عَمَلًا أَحَلَّ وَ لَا أَطْیَبَ مِنْه؛ (1) مردی از امام علیهالسلام پرسید فدایت شوم، شنیدهام که برخی میگویند کشاورزی کاری مکروه است.»
امام علیهالسلام در پاسخ به او فرمودند: «زراعت کنید و درخت بکارید؛ به خدا سوگند که مردم شغلى حلالتر و پاکیزهتر از آن پیشه نکردهاند.»
این موضوع آنقدر مهم است که پیامبر صلیالله علیه و آله میفرمایند: «هر وقت عمر جهان به آخر رسیده و قیامت بخواهد بر پا شود و در دست یکی از شما نهال درختی باشد چنانچه بهقدر کاشتن آن فرصت باشد، باید آن را بکارد و از فرصت باقیمانده استفاده نماید.» (2)
یا در روایات دیگری کاشت درخت حتی پس از خروج دجال نیز توصیهشده است. (3) در حدیثی دیگر امام صادق علیهالسلام درخت را خلقتی برای انسانها دانسته و افراد را مکلف به درختکاری میداند: «خُلِقَ لَهُ الشَّجَرُ فَکُلِّفَ غَرْسَهَا وَ سَقْیَهَا وَ الْقِیَامَ عَلَیْهَا؛ (4) درخت براى او (انسان) آفریده شده است و او مکلّف است که آن را در زمین بنشاند و آب دهد و به آن رسیدگى کند.»
بنابراین نهتنها کاشت درخت، بلکه رسیدگی، آبیاری و مواظبت بر آن نیز در سخن اهلبیت علیهمالسلام دارای اهمیت است.
2. تعریف و تمجید از درخت و طبیعت
از دیگر سخنان اهلبیت علیهمالسلام در راستای فرهنگ درختکاری، تمجید ایشان از باغ و درخت است. پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله در حدیثی میفرمایند که: «بهترین مال، درختان و زراعت پربار است.» (5) همچنین در حدیثی دیگر از پیامبر بزرگوار اسلام روایتشده که بهترین ثروت، درخت خرمایی هست که محکم در خاک قرار دارد. (6)
در روایات دیگری نیز نگاه به طبیعت سبز و آب روان موجب جلای چشم و برطرف شدن خستگی دانسته شده است. (7) امام صادق علیهالسلام در سخنی دیگر میفرمایند: «نگریستن به گلهای رنگارنگ و درختان سرسبز و خرم، چنان لذتی به آدمی میبخشد که هیچ لذتی را با آن برابر نمیتوان کرد.» (8)
نکتهی قابلتوجه اینکه شاید در نگاه اول سخنان بیانشده توصیهای ویژه در موضوع درختکاری محسوب نشود، ولی این احادیث میتواند انگیزهبخش مردم و کشاورزان در کاشت درخت و نگهداری از آن باشد و لذا دارای اهمیت است.
3. بیان فضیلت برای درختکاری و مذمت از بین بردن درختان
در برخی روایات، معصومان علیهمالسلام فضیلتهایی برای غرس کننده درخت بیان کردهاند. این احادیث میتواند نشاندهندهی نگاه مثبت اسلام به فرهنگ درختداری و درختکاری باشد. در برخی از این روایات درختکاری صدقهی جاریه دانسته شده (9) و درختکاری شغلی حلال و پاکیزه (10) و محبوب الهی (11) برشمرده شده است. همچنین احادیثی در مورد فضیلت آبیاری و نگهداری از درخت وجود دارد. (12)
علاوه بر موارد بیان شده، ایشان سخنانی در مذمت قطع بیرویه درختان و از بین بردن آنها نیز دارند. (13)
این روایات زیاد هستند و ارائه همه آنها در این نوشتار ممکن نیست. این سخنان امامان معصوم علیهمالسلام میتواند در گسترش فرهنگ درختکاری بسیار راهگشا و انگیزهبخش باشد.
4. سفارش اهلبیت علیهمالسلام درباره کار بر روی زمین
از دیگر سخنان اهلبیت علیهمالسلام، سفارشهای ایشان در مورد کار بر روی زمین است. این توصیهها هم مستقیم به درختکاری مرتبط نیستند ولی کار و تلاش بر روی زمینها میتواند بهوسیله درختکاری نیز محقق شود. لذا این روایات نیز میتوانند بهنوعی مشوقی برای فرهنگ درختکاری محسوب شوند. امام صادق علیهالسلام در حدیثی میفرمایند: «إِنَّ الرَّجُلَ خُلِقَ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهُ فِی الْأَرْضِ؛ (14) همانا مرد از زمین خلق شده و همتش نیز بر کار روی زمین است.»
در حدیثی دیگر از پیامبر صلیالله علیه و آله فرمودند: «اُطلُبُو الرِّزقَ فِی خَبایَا الأرضِ؛ (15) رزق و روزی خود را از ژرفای زمین جستجو کنید.»
روایات در خصوص کار بر روی زمین منحصر در موارد بیانشده نیست و احادیث دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. علاوه بر این، برخی احادیث بیانگر نهی از کمکاری در عرصه تلاش بر روی زمین هستند. امیرالمؤمنین علیهالسلام در روایتی چنین بیان میکنند: هر که باوجود داشتن آبوخاک نیازمند باشد، خدا [از رحمت خود] دورش میگرداند. (16)
همچنین برخی احادیث اشاره به نهی از فروش زمین دارد. مطابق این روایات افراد باید همواره در زمینهای خود به کار و تلاش بپردازند و تا حد امکان از فروش آنها خودداری به عملآورند. این احادیث نیز میتواند انگیزهبخش افراد برای نفروختن زمینهای حاصلخیز و در عوض کار و تلاش بر روی آنها باشد. یکی از فعالیتهایی که افراد در این زمینها انجام میدهند، درختکاری است.
امام صادق علیهالسلام در حدیثی میفرمایند: «کسى که بستان را مىخرد بهرهمند و کسى که آن را مىفروشد مالش بىبرکت مىشود.» (17)
همچنین ایشان در روایتی دیگر فرمودند: «در تورات نوشته شده است که هرکس زمین یا چاه آب خود را بفروشد و با بهایى که از آن مىگیرد زمین یا آبى نخرد، پولى که گرفته است بىبرکت مىشود. » (18)
البته باید دانست که نهی از نفروختن زمین، بهصورت مطلق نیست بلکه در احادیثی فروش زمین کشاورزی بهشرط خرید زمینی مثل همان زمین و یا ملکی بهتر، جایز شمرده شده است. (19)
نتیجه:
یکی از نیازهای بشر، احتیاج او به درخت است. این موضوع در اسلام نیز مهم بوده و احادیثی در توصیه به درختکاری وجود دارند. در این احادیث اهلبیت علیهمالسلام به کاشت و نگهداری از درخت سفارش نمودهاند. همچنین، ایشان در روایاتی به تعریف و تمجید از درخت و طبیعت نیز پرداختهاند. در کنار این، برخی احادیث بیانگر فضیلت درختکاری و مذمت از بین بردن درخت هستند.
این احادیث میتواند مشوق افراد در درختکاری باشد. همچنین روایاتی درباره کار و تلاش بر روی زمین و نهی از فروش زمینهای کشاورزی دارد. این احادیث اگرچه بهصورت مستقیم به درختکاری مرتبط نیست، اما میتواند در ترویج فرهنگ درختداری و درختکاری مؤثر باشد.
پی نوشت:
1 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 260، ح 3.
2 . پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلیالله علیه و آله)، ص 267، ح 567.
3 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 260، ح 3.
4 . مفضل بن عمر، توحید المفضل، ص 86.
5 . ابنبابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، ص 292، ح 1.
6 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 261، ح 6.
7 . ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، ص 409.
8 . مفضل بن عمر، توحید المفضل، ص 154.
9 . ابنبابویه، محمد بن على، الأمالی، ص 169، ح 2.
10 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 260، ح 3.
11 . طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج6، ص 384، ح 1138.
12 . عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج2، ص 86، ح 44.
13 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 29، ح 8.
14 . ابنبابویه، محمد بن على، علل الشرائع، ج2، ص 498، ح 1.
15 . قضاعی، محمد بن سلامه، شرح فارسى شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ص 317.
16 . حمیرى، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 115، ح 404.
17 . کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، ص 92، ح 4.
18 . همان، ج5، ص 91، ح 3.
19 . همان، ج5، ص 92، ح 6.