« اي كساني كه ايمان آورده‏ ايد، نگوييد: «راعنا»، و بگوييد: «انظرنا»، و [اين توصيه را] بشنويد و [گر نه‏] كافران را عذابي دردناك است.»

درباره شأن نزول اين آيه «ابن عباس» مفسر معروف نقل مي‏كند: مسلمانان صدر اسلام هنگامي كه پيامبر (ص) مشغول سخن گفتن بود و بيان آيات و احكام الهي مي‏كرد گاهي از او مي‏خواستند كمي با تأني سخن بگويد تا بتوانند مطالب را خوب درك كنند، و سؤالات و خواسته ‏هاي خود را نيز مطرح نمايند، براي اين درخواست جمله «راعنا» كه از ماده «الرعي» به معناي مهلت دادن است به كار مي‏بردند.

ولي يهود همين كلمه «راعنا» را از ماده «الرعونه» كه به معناي كودني و حماقت است استعمال مي‏كردند در صورت اول مفهومش اين است « به ما مهلت بده» ولي در صورت دوم اين است كه «ما را أحمق و نادان بدان»

در اينجا براي يهود دستاويزي پيدا شده بود كه با استفاده از همان جمله‏ اي كه مسلمانان مي‏گفتند، پيامبر يا مسلمانان را استهزاء كنند.

آيه فوق نازل شد و براي جلوگيري از اين سوء استفاده به مؤمنان دستور داد به جاي جمله «راعنا»، جمله «انظرنا» را به كار برند كه همان مفهوم را مي‏رساند، و دستاويزي براي دشمن لجوج نيست.

البته بعضي ديگر از مفسران گفته ‏اند كه جمله «راعنا» در لغت يهود يك نوع دشنام بود و مفهومش اين بود «بشنو كه هرگز نشنوي» اين جمله را تكرار مي‏كردند و مي‏خنديدند!.

بعضي از مفسران نيز نقل كرده‏ اند كه يهود به جاي «راعنا»، «راعينا» مي‏گفتند كه معنايش «چوپان ما» است، و پيامبر اسلام (ص) را مخاطب قرار مي‏دادند و از اين راه استهزا مي‏كردند.(2)

اما نكته اي كه درباره اينگونه دستورات و توصيه هاي خداوند متعال در قرآن كريم لازم به ذكر است اين است كه گرچه خصوص مورد  مذكور در قرآن ممكن است براي در عصر امروزي كاربرد نداشته باشد اما مشابه آن مسئله امكان وقوع براي  همه مسلمانان دارد و قرآن كريم در صدد بيان حكم همان مورد خاص نيست بلكه آن مورد خاص را به عنوان نمونه بيان مي كند تا مسلمانها در امور مشابه با توجه به قاعده كلي و عمومي كه از خصوص آن مورد استفاده مي كنند رفتار نمايند.

بنابراين ممكن است مسلمانان در گفتار خود از عباراتي استفاده كنند كه مورد سوء استفاده دشمن قرار بگيرد و قاعده كلي كه از اين آيه به خوبي استفاده مي‏شود اين است كه مسلمانان بايد در برنامه‏هاي خود مراقب باشند كه هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتي از يك جمله كوتاه كه ممكن است سوژه‏اي براي سوء استفاده دشمنان گردد احتراز جويند، قرآن با صراحت براي جلوگيري از سوء استفاده مخالفان به مؤمنان توصيه مي‏كند كه حتي از گفتن يك كلمه مشترك كه ممكن است دشمن از آن معناي ديگري قصد كند و به تضعيف روحيه مؤمنان بپردازد پرهيز كنند.(3)

پي نوشت ها:

1. بقره(2) آيه 104.

2. آيت الله مكارم شيرازي ، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ، 1374ش، ج‏1، ص 383.

3.  همان، ص 385.

ظاهرا منظور شما سلامي باشد كه در سوره قدر نازل شده و مربوط به شب قدر يعني شب نزول قرآن است. (1)  چون نام آن سوره  "قدر" است ؛ پس اين سلام مربوط به سوره اي است كه در باره شب نزول قرآن مي باشد:

«سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ؛ (1) شبي است سرشار از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع سپيده».

پي نوشت ها:

1. قدر (97) آيه 1.

2. همان آيه 5. 

«وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ الَّذِي جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ يَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ» (1)؛ واي بر هر عيبجوي مسخره كننده‏اي همان كس كه مال را جمع آوري و شماره كرده گمان مي‏كند كه اموالش سبب جاودانگي او است.

خداوند متعال در اين سوره ابتدا هر كسي را كه عيب جويي و مسخره كند را تهديد مي كند كه شامل تمام عيبجويان و مسخره كنند گان اعم از ثروتمند و فقير مي شود. در آيه بعدي خداوند در واقع ريشه و علت اصلي اين صفت زشت را بيان مي كند كه غالبا عيب جويان و مسخره كنندگان كساني هستند كه مال اندوزي كرده و بخاطر ثروتشان كه آنها را مغرور كرده اين كار را مي كنند. ولي عيب جويي را منحصر در افراد ثروتمند نكرده است. در تفسير الميزان چنين آمده: «جمله" الَّذِي جَمَعَ ..." به منزله تعليل است براي جمله" وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ"، و مي‏فهماند علت اينكه ويل را نثار هر همزه و لمزه كرديم اين است كه او مال دنيا را جمع مي‏كند و مي‏شمارد.(2)

در تفسير نمونه هم اين مطلب آمده است كه: «سپس به سرچشمه اين عمل زشت(عيبجويي و استهزاء) كه غالبا از كبر و غرور ناشي از ثروت مايه مي‏گيرد پرداخته، مي‏افزايد:(الَّذِي جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ) آن قدر به مال و ثروت علاقه دارد كه پيوسته آنها را مي‏شمرد، و از برق درهم و دينار، و پولهاي ديگر، لذت مي‏برد و شادي مي‏كند. و طبيعي است كه چنين انسان گمراه و ابلهي مؤمنان فقير را پيوسته به باد سخريه بگيرد.(3)

علاوه بر اينكه كه شان نزول اين آيات درباره افرادي بوده كه ثروتمند بوده و بخاطر ثروتشان، فقيران را مسخره و عيبجويي مي كردند. بنابراين علت وصف كردن عيب جويان و مسخره كنند گان به مال اندوزان و ثروتمندان، هم به خاطر شان نزول آيات و هم به خاطر اينكه غالب عيبجويان بخاطر ثروتشان و موقعيت اجتماعيشان، دست به چنين كاري مي زنند، مي باشد. از اينرو اين عمل منحصر در آنها نيست بلكه فقيران و مستمندان هم عيب جويي و مسخره مي كنند و تهديد در اين آيه شامل آنها نيز مي شود.

پي نوشت ها:

1. همزه(104)آيات 1-3.

2. طباطبايي، محمد حسين، الميزان(ترجمه)، انتشارات جامعه مدرسين، ج‏20، ص 617.

3. مكارم شيرازي، تفسير نمونه، انتشارات اسلاميه، ج‏27، ص 312.

يكي از مفسرين نوشته است:

اولا ما مدرك معتبري بر اين قضيه(داستان ابو دحداح ) نداريم. و ثانيا اگر اين قضيه درست  باشد، در مدينه بوده و اين سوره مباركه مكي است، و ثالثا آيه شريفه عموم دارد و قضيه شخصيه نيست(1)

با اين حال در بعضي از كتاب هاي مربوط به تحقيقات قرآني نوشته شده است كه: برخي اين سوره را به دليل رواياتي كه در شان نزول سوره آمده، مدني شمرده اند.(2)

علاوه اين مسئله وجود دارد كه بعضي از سوره هاي قرآن به نام مكي يا مدني بودن ترتيب يافته است. اما در بين آن ها آياتي وجود دارد كه بر خلاف مكان نزول سوره است و نيز سوره هايي وجود دارد كه بعضي از آياتش  مكي و بعضي مدني و يا همه  آياتش مكي و يك آيه آن مدني يا به عكس است.

نوشته اند:                     

1.در پاره‏اي از سوره‏هاي مكي آيات مدني وجود دارد، در آن مواردي است كه آيات مدني در خلال سوره‏هاي مكي قرار داده شده است.(3)

2. قدر مسلم اين است كه (بعضي از  سوره ها مثل) سوره نحل را بايد تركيبي از آيات" مكي و مدني" دانست، هر چند دقيقا نمي‏توان- جز در موارد معيني- مكي و مدني بودن يك يك آيات آن را مشخص ساخت.(4)

3. نوشته اند همه سوره (الرّوم) مكّي است و برخي گفته ‏اند تنها آيه‏ "فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ" مدني و ديگر آيات آن مكّي مي‏باشد.(5)   

پس با توجه به مطالبي كه بيان شد، متوجه مي شويم كه مطلب در باره  شأن نزول سوره "ليل" و داستان مشهورش آن گونه يك دست نيست و بيان شده كه بسياري از سوره ها مخلوطي از آياتي اند كه هم در مكه و هم در مدينه نازل شده است  كه به نام مكي يا مدني مشهور شده اند. پس اين شبهه قابل طرح و بررسي نيست.

پي نوشت ها:

1. طيب سيد عبد الحسين، أطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام، سال 1374 ه ش، چاپ دوم، ج‏14، ص 139.

2. معرفت محمد هادي، قم، انتشارات موسسه فرهنگي تمهيد، سال 1384 ه ش، چاپ ششم، ص 82.

3. طباطبايي سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه  موسوي همداني سيد محمد باقر، قم، انتشارات اسلامي، سال 1374 ه ش، چاپ پنجم، ج‏11، ص 529.

4. مكارم شيرازي ناصر، تفسير نمونه، تهران، انتشارات اسلاميه، سال 1374 ه ش، چاپ اول، ج‏11، ص 149.

5. خاني رضا و رياضي حشمت الله، ترجمه بيان السعادة، تهران، انتشارات مركز چاپ و نشر دانشگاه پيام نور، سال 1372 ه ش، چاپ اول، ج‏11، ص 290

در اين مورد روايات زير  وجود دارد:

«قيل يا رسول الله لقد أسرع إليك الشيب ؟ قال: شيبتني سورة هود والواقعة والمرسلات وعم يتساءلون وإذا الشمس كورت؛ (1) به رسول خدا عرض شد: چه زود پير شدي؟

حضرت فرمود: سوره هود ، واقعه، مرسلات، عم يتسائلون و اذا الشمس كورت مرا پير كردند».

«شيبتني سورة هود وأخواتها : الواقعة ، والقارعة ، والحاقة ، إذا الشمس كورت و  سأل سائل؛ (2)سوره هاي هود، واقعه، قارعه ، الحاقه،اذا الشمس كورت و سئل سائل مرا پير كردند».

«شيبتني هود وأخواتها ، وما فعل بالأمم قبلي؛ (3)سوره هود و اخواتش و رفتاري كه با امت هاي (سركش و طاغي) قبل شد، مرا پير كرد».

«شيبتني هود وأخواتها : ذكر يوم القيامة ، وقصص الأمم؛ (4)سوره هود و اخواتش و ياد قيامت و قصه (تلخ) امت هاي قبل مرا پير كرد».

 «شيبتني هود وأخواتها الحاقة والواقعة وعم يتساءلون وهل أتاك حديث الغاشية؛ (5) سوره هود، الحاقه ف الواقعه ، عمّ  و هل اتاك حديث الغاشيه مرا پير كرد».

بسياري از مفسران گفته اند رسول خدا اين كلام را فرمود. زيرا در سوره هود آمده:

«فاستقم كما امرت و من تاب معك؛ (6) و به بعضي از علما نسبت داده شده كه در خواب رسول خدا را ديد و از ايشان پرسيد: منظور شما از "مرا سوره هود پير كرد" ، چه بوده است؟ آيا به خاطر اين بوده كه در اين سوره قصص انبياي قبل و هلاك امت ها آمده است؟

حضرت فرمود: نه، بلكه به خاطر اين آيه : "فاستقم كما امرت" است». (6)

علامه طباطبايي مي نويسد:

اين كه در اين آيه خطاب متوجه شخص پيامبر شده، علاوه بر اين كه تشريف و رعايت احترام او هست، شدت و سنگيني بار او را هم مي رساند و او را با هول خطاب و ترس مكالمه با مقام متعالي حق هم روبرو مي كند و سنگيني اين خطاب براي آن حضرت با سنگيني اي كه به بقيه امت متوجه مي شود ، برابري مي نمايد و به همين جهت مفسران كلام پيامبر را كه فرمود اين سوره مرا پير كرد، به خاطر وجود اين آيه گرفته اند. (7)

ايشان در بحث روايتي، روايتي را از درالمنثور نقل مي كند كه وقتي اين آيه نازل شد، رسول خدا خطاب به مسلمانان فرمود:

شمروا شمروا = آستين ها را بالا بزنيد، آستين ها را بالا بزنيد

و بعد از آن ، خندان ديده نشد. (8)

صاحب رياض السالكين هم گويد كه اين آيه با امر به استقامت، جميع انواع تكليف را در بر مي گيرد. (9)

امام به نقل از استادش (هم چنين بعض ديگر از عرفا) مطرح مي كند كه صرف امر به استقامت سبب پيري زودرس پيامبر نشده، زيرا امر به استقامت در سوره شوري هم آمده (10) ولي آنچه سبب اين پيري گشت، اين بود كه ايشان به استقامت امت هم مأمور شد (و من تاب معك) و وظيفه استقامت امت وقتي به دوش ايشان واقع شد، او را پير كرد.

البته همان گونه كه ملاحظه شد اين كه آيه "فاستقم ..." يا ذيل آن (و من تاب معك) سبب پيري زودرس ايشان شده باشد، استنباط است و روايتي مبني بر آن نداريم. اما در روايات سوره هود و سوره هاي ديگري كه "اخوات آن" خوانده شده اند، سبب پيري زودرس معرفي گشته اند و در آن سوره ها آيه "فاستقم.." و يا شبيه به آن نيست. بلكه قدر مشترك آنها انعكاس حالات قيامت و هول هاي آن مي باشد و بنا بر آن روايات، اين تهديدهاي كمر شكن در روح مبارك آن حضرت تاثير شديد گذارده و ايشان را پير كرده است. (11)

پي نوشت ها:

1. متقي هندي، كنز العمال، بيروت، مؤسسه الرساله، 1409 ق،  ج 2 ، ص 313.

2. سيوطي، الجامع الصغير ، بيروت، دار الفكر، 1401 ق، ج 2، ص 82.

3. همان.

4. همان.

5. متقي هندي ، همان.

6. اردبيلي، زبده البيان، تهران ، مرتضويه ،ص 168. 

7. طباطبايي، الميزان، قم ، انتشارات اسلامي، ج 11، ص 50.

8. همان، ص 66.

9. سيد علي خان ، رياض السالكين ، قم ، انتشارات اسلامي ، 1415 ق ، ج 3 ، ص 310.

10 شوري (42) آيه 15.

11. مكارم شيرازي ، الامثل ،ج 19 ، ص 286. طباطبايي ، همان ، ج 11 ف ص 66.

آيه 23 شوري اين است:

« ذَالِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ  قُل لَّا أَسَْلُكمُ‏ْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فيِ الْقُرْبيَ‏  وَ مَن يَقْترَِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا  إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُور؛اين همان چيزي است كه خداوند بندگانش را كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏اند به آن نويد مي‏دهد! بگو: «من هيچ پاداشي از شما بر رسالتم درخواست نمي‏كنم. جز دوست‏داشتن نزديكانم [اهل بيتم‏] و هر كس كار نيكي انجام دهد، بر نيكي‏ اش مي‏ افزاييم چرا كه خداوند آمرزنده و سپاسگزار است‏»

در كتاب نظم الدرر و تناسق الايات و السور از ابراهيم بن عمر البقاعي و كتاب ابي القاسم عمربن محمد بن عبدالكافي بنا بر نوشته نولدتكه مستشرق آلماني آمده است كه سوره شوري در مكه نازل شده است. اما آيات 23 تا 25و27 آن در مدينه نازل شده است. (1)

اما با توجه به مطالب ذيل حداكثر آياتي كه در غدير خم و بعد از آن بر پيامبر نازل شده است. چهار آيه است كه آيه 23 شوري جزء اين موارد نزول غدير يا بعد از آن نيست لذا اين آيه قطعا قبل از غدير خم نازل شده است

پي نوشت:

1.تاريخ جمع قرآن، محمدرضا جلالي نائيني،ص184.

 گاه پرسيده مي شود ابتداى آيه سوم سوره مائده پيرامون گوشتهاي حرام  و در انتهاى آن، سخن از اضطرار و ضرورت و حكم آن سخن مى‏گويد و در وسط اين دو مطلب، سخن از ولايت و امامت به ميان آمده است. چه تناسبى بين مسأله ولايت و امامت و جانشينى پيامبر(ص)، با مسأله گوشتهاى حرام و حكم اضطرار و ضرورت وجود دارد؟ آيا اين خود شاهدى نمى‏شود كه جملات مورد بحث از آيه، ارتباطى به بحث ولايت نداشته و مطلب ديگرى را تعقيب مى‏نمايد؟

پاسخ اين است که آيات قرآن مجيد به صورت يك كتاب كلاسيك تنظيم نشده است، بلكه به همان شكلى كه نازل مى‏گشت  به دستور پيامبر(ص). ثبت مى‏شد، بنابراين ممكن است صدر آيه مورد بحث در پاسخ به سؤالاتى كه از پيامبر اكرم(ص) در مورد گوشتهاى حرام شده، و پيش از واقعه غدير نازل شده باشد، و پس از مدّتى واقعه غدير پيش آمده و آيه مورد بحث نازل گشته و كُتّاب و نويسندگان وحى آن را به دنبال حكم گوشتهاى حرام ثبت كرده باشند.

سپس مسأله اضطرار يا مصداقى از مصاديق آن رخ داده و به دنبالش حكم آن نازل شده و ذيل آيه را كه حاوى حكم اضطرار است به دنبال قسمت وسط آيه ثبت كرده باشند، بنابراين، لازم نيست آيات تناسب خاصّى با هم داشته باشند (1) و ممکن است هر قسمت از آيه در بر دارنده حکم خاص و مستقلي باشد .

علامه طباطبائي ره مي نويسد :

در باره جمله اليوم ....روايات زيادي هست که متعرض شان نزول جمله مورد بحث شده و نامي از اصل آيه نياورده و اين مويد آن است که جمله اليوم ... مستقل و جداي از صدر و ذيل آيه نازل شده و قرار گرفتن آن در وسط آيه مذکور يا به دستور رسول خدا بوده و يا به تاليف مولفين بعد از رحلت آن حضرت .

چنان که از شعبي نقل شده که گفت: وقتي که آيه شريفه اليوم ...بر پيامبر (ص) نازل شد آن جناب در عرفه بود و چون آن حضرت از هر آيه اي که خوشش مي آمد دستور مي داد در آغاز سوره اش جاي دهند، اين آيه را در اول سوره قرار دادند. شعبي مي افزايد: جبرئيل به آن جناب مي آموخت که هر آيه را در کجا جاي دهد. (2) 

اما دلالت آيه بر ولايت "

در اين آيه شريفه سخن از يك روز بسيار بزرگ و با شكوه است، كه نقطه عطفى براى مسلمانان شمرده شده است. روزى كه آيه شريفه از آن سخن مى‏گويد، داراى چهار ويژگى مهم است.

اوّل: روزى است كه باعث يأس و نااميدى كفّار شد.

دوم: روزى است كه مايه اكمال دين گشت.

سوم: روزى است كه خداوند نعمتش را بر مسلمانان تمام كرد.

چهارم: روزى است كه خداوند راضى شد كه دين اسلام، دين هميشگى مردم باشد.

راستى اين روز بزرگ، با اين ويژگيهاى چهارگانه، چه روزى بوده است؟

براى رسيدن به پاسخ اين سؤال، دو مسير را مى‏توان طى كرد:

راه اوّل: تأمّل و تعمّق در مضمون خود آيه و مطالعه و تفكّر پيرامون آن، با قطع‏

نظر از روايات و احاديثى كه در ذيل آن وارد شده

راه دوم: تفسير آيه با استفاده از روايات شأن نزول و آراء و نظريّات مفسّران مى‏باشد.

راه اوّل: بايد ديد که  آيه شريفه با كدام يك از حوادث زمان پيامبر(ص) قابل تطبيق است؟

با دقت در خود آيه معلوم مي شود كه منظور از آن روز با شكوه، كه نا اميد كننده كفّار بود و موجب جلب رضايت الهى گشت و دين و نعمت پروردگار كامل گشت، روز هيجدهم ذى الحجّه سال دهم هجرت، روز عيد سعيد غدير است؛ روزى كه پيامبر اسلام (ص)در راستاى اجراى فرمان پروردگار، علىّ بن ابى‏طالب (ع) را به ولايت منصوب كرد و رسماً خلافت آن حضرت را به همه مسلمانان اعلام كرد.

اگربا ديده انصاف و بدون پيش داوريها قضاوت كنيم، خواهيم ديد كه آيه شريفه كاملًا بر حادثه غدير قابل تطبيق است. زيرا:

اوّلًا: دشمنان اسلام پس از ناكامى در تمام توطئه‏ها، جنگ‏ها، سمپاشيها، تفرقه افكنيها، مبارزات و خلاصه بعد از تمام تلاشهايى كه براى محو اسلام داشتند، تنها به يك چيز دل بسته بودند و آن اين كه پيامبر از دنيا برود و پس از ارتحال آن حضرت مخصوصاً با توجّه به اين كه پسرى ندارد تا جانشين او بشود و تاكنون نيز بطور رسمى جانشينى براى خود تعيين نكرده است، بتوانند به آرزوى خود برسند و ضربه نهايى را بر اسلام وارد كنند. امّا وقتى ديدند آن حضرت در روز هجدهم ذى‏الحجّه سال دهم هجرت، در صحراى غدير خم و در بين جمعيّت انبوه و كم نظير مسلمانان، عالم‏ترين، قدرتمندترين، آگاه‏ترين و نيرومندترين فرد جهان اسلام را به جانشينى خود انتخاب كرد، آرزوهاى خويش را باد رفته ديدند و تنها روزنه اميد آنها بسته شد و از نابودى اسلام مأيوس شدند.

ثانياً: با انتخاب امام على(ع) نبوّت قطع و ناتمام نماند، بلكه به سير تكاملى خود ادامه داد، زيرا امامت تكميل كننده نبوّت و در نتيجه باعث كمال دين است؛ بنابراين، خداوند با انتخاب على عليه السلام، به عنوان خليفه مسلمانان، شخصيّتى كه نيرومند ترين، آگاه ترين و عالم ترين مسلمان پس از رسول اكرم (ص)بود، دين خود را كامل كرد.

ثالثاً: نعمتهاى پروردگار با نصب امامت و رهبرى پس از پيامبر(ص) تكميل شد.

رابعاً: بدون شك اسلام بدون امامت و رهبرى يك دين جهانى فراگير و خاتم نخواهد شد، دين خاتم بايد همواره پاسخگوى نيازهاى مردم در تمام زمانها باشد و اين، بدون وجود امامى معصوم در هر زمان امكان پذير نيست.

نتيجه اين كه، تفسير آيه شريفه به حادثه غدير، تفسير قابل قبولى است؛ بلكه تنها تفسير قابل قبول مى‏باشد.

راه دوم: تفسير آيه در سايه احاديث و رواياتى كه در شأن نزول اين آيه شريفه وارد شده، و فراوان است.

مرحوم علّامه امينى «رضوان اللَّه عليه» در كتاب ارزشمند و بى نظيرش، الغدير، به صورت گسترده‏اى پيرامون واقعه غدير بحث كرده است. و حديث غدير را، از يكصد و ده نفر از صحابه پيامبر و، از هشتاد نفر از «تابعين»  نقل مى‏كند؛ نويسنده توانمند الغدير احاديث مربوط به اين حادثه بزرگ و كم نظير را از سيصد و شصت كتاب مختلف نقل كرده است؛ رواياتى كه درباره نزول اين آيه شريفه بحث مى‏كند ومرتبط با بحث ماست در كتاب فوق شانزده روايت در اين زمينه نقل كرده است.

به برخى از اين روايات توجّه كنيد:

1- سيوطى، كه از علماى اهل سنّت است و در كشور مصر مى‏زيسته و در نزد اهل سنّت انسان معتبرى محسوب مى‏شود، روايت زير را در كتاب خويش نقل كرده است:

 «ابو سعيد خدرى مى‏گويد:

لَمَّا نَصَبَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) عَلِيّاً عليه السلام يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ فَنادى لَهُ بِالْوِلايَةِ، هَبَطَ جِبْرَئيلُ بِهذِهِ الْآيَةِ: «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ ...»

هنگامى كه پيامبر اسلام(ص) در روز غدير خم، حضرت على(ع)را به جانشينى خود منصوب كرد و ولايت او را بر مؤمنين اعلام كرد، جبرئيل نازل شد و آيه فوق را براى پيامبر آورد.

طبق اين روايت، كه از خود اهل سنّت نقل شده، منظور از «اليوم» روز غدير خم است و آيه مورد بحث در مورد ولايت و خلافت امير مؤمنان(ع) نازل شده است.

2- همان دانشمند سنّى روايت ديگرى را از ابو هريره، كه راوى مورد قبولى در نزد اهل سنّت است، نقل مى‏كند. طبق اين روايت ابو هريره مى‏گويد:

لَما كان يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ وَهُوَ يَوْمُ ثَماني عَشَرَ مِنْ ذِي الْحَجَّةِ، قالَ النَّبِيُّ (ص): مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِيٌّ مَوْلاهُ، فَانْزَلَ اللَّهُ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ و ...»

هنگامى كه روز عيد غدير، كه روز هجدهم ذى الحجّه است، فرا رسيد، پيامبر(ص) فرمود: «هر كسى كه من مولاى او هستم، اين على (يعنى علىّ بن ابى‏طالب، نه على ديگر) مولاى اوست» سپس آيه اكمال دين نازل شد.

اين روايت نيز به روشنى بر آنچه كه مورد بحث است دلالت دارد.

3- خطيب بغدادى، يكى ديگر از علماى اهل سنّت كه در قرن پنجم مى‏زيسته  است، در كتاب خويش، تاريخ بغداد، به نقل از ابو هريره، چنين روايت مى‏كند:

قالَ رَسُولُ اللَّه(ص): «مَنْ صامَ يَوْمَ ثَمانَ عَشَرَةَ مِنْ ذِي الْحَجَّةِ كُتِبَ لَهُ صِيامُ سِتّينَ شَهْراً» وَهُوَ يَوْمُ غَديرِ خُمٍّ لَما أَخَذَ النَّبِيُّ (ص) بِيَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبي طالِب فَقالَ: «أَلَسْتُ وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ» قالُوا: بَلى‏ يا رَسُولَ اللَّهِ، قالَ (ص): «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ،

فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ» فَقالَ عُمَرُ بْنُ خَطّاب: بَخّ بَخّ لَكَ يَابْنَ أَبي طالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلاىَ وَ مَوْلاى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَةٍ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...»»

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «كسى كه روز هيجدهم ذى الحجّه را روزه بگيرد، معادل روزه شصت ماه برايش ثواب مى‏نويسند  و اين روز مصادف با روز غدير خم است كه پيامبر(ص) دست علىّ بن ابى‏طالب را گرفت و سپس از مردم پرسيد: «آيا من پيامبر، نسبت به مؤمنان و مسلمانان از خودشان اولى نيستم؟» همه در جواب گفتند: بله، پيامبر(ص)(پس از اين كه اين اقرار را از مسلمانان گرفت) فرمود: «هر كه من مولاى او هستم، على نيز مولاى اوست.» عمر بن خطاب  (براى عرض تبريك خدمت امير المؤمنين(ع)رسيد و) گفت: اى فرزند ابو طالب! اين فضيلت و مقام بر تو مبارك باشد، تو مولى و سرپرست من و تمام مسلمانان گشتى، سپس خداوند آيه شريفه «اليوم اكملت لكم دينكم ...» را نازل كرد.

4- حاكم حسكانى، كه او نيز از دانشمندان اهل سنّت در قرن پنجم است، روايات صريح و روشنى در اين زمينه در كتابش آورده، كه جهت اختصار از نقل آن روايات صرفنظر مى‏شود.

5- حافظ ابونعيم اصفهانى در كتاب «ما نزّل من القرآن فى على (ع)» از صحابى معروف پيامبر، ابو سعيد خدرى، نقل كرده كه پيامبر(ص) در غدير خم على(ع) را به عنوان ولى و خليفه به مردم معرفى كرد، هنوز مردم متفرّق نشده بودند كه آيه‏ «اليوم اكملت لكم دينكم ...» نازل شد، در اين موقع پيامبر(ص) فرمود:

اللَّهُ اكْبَرُ عَلى‏ اكْمالِ الدّينِ وَ اتْمامِ الِنّعْمَةِ وَرِضَى الرَّبِّ بِرِسالَتى وَ بِالْوِلايَةِ لِعَلِىٍّ(ع) مِنْ بَعْدى، ثُمَّ قالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعِليٌّ مَوْلاهُ، اللَّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ

اللَّه اكبر بر تكميل دين و اتمام نعمت پروردگار و خشنودى خداوند از رسالت من و ولايت على(ع) بعد از من، سپس فرمودند: هر كس من مولاى اويم، على(ع)مولاى او است، خداوندا! آن كس كه او را دوست بدارد دوست بدار، و آن كس كه او را دشمن دارد، دشمن بدار، هر كس او را يارى كند، يارى‏اش كن و هر كس دست از يارى‏اش بردارد، دست از او بردار.

نتيجه اين كه، از رواياتى كه ذكر شد و روايات فراوانى كه جهت رعايت اختصار ذكر نشد به روشنى استفاده مى‏شود كه آيه شريفه اكمال دين پيرامون حادثه غدير نازل شده و گواه واضح و روشنى بر امامت و ولايت و خلافت امير مؤمنان(ع) است.(3)

پاورقيها :

1. آيه الله مکارم شيرازي، آيات ولايت در قرآن، ص 61 .

2. علامه طباطبائي، ترجمه الميزان، انتشارات اسلامي، ج 5، ص 272 .

3. آيات ولايت در قرآن، ص 55 .

آیا در قرآن کریم ایه ای مختص حجاب زن( منظورم حجاب موی زن است )امده است ؟ می دانم ایه ای هست که می گوید به زنان بگویید گردن و سینه های خود را با مقنعه بپوشانند ولی راجع به مو چیزی ننوشته اند ؟

آیا تفسیر البرهان تفسیر معتبری در شیعه است؟

آیا در این تفسیر در مورد سوره روم غلبت الروم، روم را به بنی امیه تفسیر کرده است؟

آیا این نظر درست است؟

پرسش:

چرا حروف مقطعه در قرآن وجود دارند؟