دعا و عمل

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

پرسش گر گرامي بايد دانست در فرهنگ اسلامي دعا به عنوان يك عامل معنوي، در تأثيرگذاري بيشتر عوامل مادي نقش دارد و ضريب اطمينان را بالا مي برد. بنابراين دعا به عنوان «اهرم كمك» نه «جايگزين» تلاش مادي و علمي، روشن ترين دليل بر درستي اين انديشه روش و سنت پيامبر(ص) و امامان(ع) مي باشد كه از تلاش براي زندگي روزمره خود فروگذار نبودند و حتي نخلستان ها آباد مي كردند و حتي گاهي براي معالجه از طبيب استفاده مي كردند. اما ناگفته نماند گاهي كه تلاش هاي انسان به نتيجه نمي رسد، دعا از چنان پتانسيل معنوي برخوردار است كه حتي به تنهايي برخي بيماري ها و مشكلات را حل كند و اين نشانه جامعيت دين است.
هيچ گاه انسان را در بن بست قرار نمي دهد و علاوه بر تشويق او به تلاش علمي و جسمي او را از حصارهاي تنگ مادي رها مي بخشد و دريچه بي پايان معنويت را به روي او مي گشايد. از نظر علمي نيز ثابت شده است كه اعتقاد و معنويت و حتي تلقين در ايجاد اميد و رفع آسان تر مشكلات و بيماري ها بسيار مؤثر مي باشد.
دعاهاي مفاتيح را نيز بايد در اين راستا تحليل كرد. براي توضيح بيشتر توجه شما را به مطالب زير جلب مي كنيم.
1- بزرگترين و اصلي ترين علت و انگيزه انسان در زندگي به ترتيب چهار چيز است: اميد، اعتماد، آمادگي، عمل.
در اين ميان اگر «اميد» نباشد، عناصر سه گانه ديگر هم پديدار نمي شوند. يكي از عوامل اساسي اميد ساز در انسان «دعا» به شمار مي آيد. اين همه تأكيد و توصيه اي كه اسلام به دعا دارد نمايانگر اين حقيقت است كه هيچ گاه راه اميد به زندگي شايسته، بسته نيست و انسان - وقتي الهي بود - به بن بست نمي رسد.
2- از سوي ديگر «دعا» و توجه به خداوند و گره گشايي خواستن از او در ناهمواري ها و دشواري ها، حركت بخش است و نه تنها ركود نمي آورد كه درست در نقطه مقابل آن قرار دارد. از اين رو «دعا» خيزش و حركت را دو چندان مي كند و سستي و ركود را بر مي دارد
3- معناي «دعا» و چگونگي آن در هر چيزي مثل درمان بيماري ها آن نيست كه انسان دنبال علم و دانش پزشكي و به طور كلي فعاليت هاي علمي نرود، بلكه توجه كردن به اين نكته مهم است كه در حقيقت شفا و تأثير از آن خداوند است و غير او ابزاري بيش نيستند و انسان نبايد از آن غافل باشند. به هر حال دعا، توكل و صبر و مانند آن كه مورد تأكيد فرهنگ اسلامي است همگي براي زندگي علمي و عملي انسان، پشتوانه هستند تا چراغ اميد و حركت همواره بدرخشد وگرنه توكل و دعا و صبر كه با حركت و كار توأم نباشد، سودمند نخواهد شد.
از اين رو در روايت آمده است: «يكي از كساني كه دعايشان مستجاب نمي شود، فردي است كه در خانة خود نشسته و بگويد: خداوندا، مرا روزي ده! به او گفته مي شود: آيا به تو دستور تلاش ندادم.»(1)
4- از طرفي سنت پروردگار بر اين است كه كارهاي بندگان از طريق طبيعي و به وسيله اسباب طبيعي انجام شود. نه اين كه مردم به دنبال راه هاي غير طبيعي باشند و بدون تلاش و استفاده از راه هاي طبيعي منتظر باشند كه از غيب كارها درست شود.
5- مطلب پاياني آن كه همان طوري كه هر وسيله مادي از جمله دارو و عملكرد پزشك، درمان و بهبودي بيماري را فراهم مي آورد و يا آتش، سبب گرما و آب سبب رفع تشنگي مي گردد، گاهي هم ممكن است عامل معنوي چون دعا در زندگي انسان اثري بگذارد مثلا مريضي شفا يافته و يا مشكلي حل شود. ولي به هر حال - چه دعا و چه دارو - همگي وسايل تأثيرند و مؤثر حقيقي خداوند متعال است، اوست كه علم مي دهد، روزي مي بخشد، مي ميراند و زنده مي كند چنان كه حضرت ابراهيم(ع) در برابر بت پرستان بيان داشت.(2)
خلاصه سخن: همه امور و تلاش هاي علمي و عملي در تأثيرگذاري مستقل نبوده بلكه در طول اراده و خواست خداوند قرار دارند و وسايل فيض و رحمت او به شمار مي آيند. از اين رو هم بايد از هيچ كوششي در زندگي دريغ نكرد و هم از توكل و دعا و ياد خدا غفلت نورزيد كه اين دو (علم و عمل، دعا و نيايش) در كنار هم نيل به هدف هاي زندگي را ساده كرده و سرعت مي بخشند. براي آشنايي بيشتر درباره «دعا» از طريق فهرست موضوعي تفسير نمونه مباحث مربوط به آن را در تفسير نمونه بنگريد.
دعا يعني بسيج نيروها براي رسيدن به هدف، و حركت با توكل بر خدا، و نهراسيدن از مشكلات، اين چنين دعائي حركت آفرين است و كمك خوبي براي رسيدن به مقصود است، حال اگر ما تفسير انحرافي از دعا داشته باشيم، مشكل از ما است نه از دعا.

پي نوشت ها:
1. ثقة الاسلام كليني، اصول كافي، الناشر: دار الكتب الاسلامية، طهران، سنة النشر، جلد : 2 صفحه : 511.
2.سوره شعراء(26) آيات 78-82.

موفق باشید.