سلام سوم نماز

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
ابتدا بهتر است به طور خلاصه مطالبي را در مورد سلام هاي آخر نماز بگوييم و سپس تفسيري كوتاه در مورد سلام آخر نماز ارائه كنيم.
به طور معمول، در آخر نماز، نمازگزار سه سلام مي دهد؛ سلام اول، مورد خطابش روشن است كه رسول خدا(ص) مي باشد؛ هر چند در بعضي روايات، اهل بيت پيامبر(ص) هم ذكر شده اند كه بايد به آن ها سلام كرد.
امام باقر(ع) در توضيح بند اول سلام به اين مطلب (سلام بر اهل بيت پيامبر) اشاره فرموده:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ...». (1)
امّا جمله دوم، عبارت است: «السلام علينا و علي عباد الله الصالحين». در اين جمله، نمازگزار به وسيله كلمه "علينا" هم به خود و هم به ديگر نمازگزاران سلام مي كند و با كلمه "عباد الله الصالحين" به همه بندگان شايسته خدا سلام مي كند. اما صالحين چه كساني هستند؟ قرآن گروه هاي مختلفي را جزء صالحين قرار داده كه انبيا و اوليا و نيز مؤمنان از آن جمله اند.
توضيح بيش تر اين كه كلمه «عباد الله الصالحين» شامل تمام بندگان شايسته خدا مي شود؛ چون اين كلمه به صورت جمع و با ال، آمده كه دلالت بر جميع مي كند؛ يعني هر كسي كه صالح باشد، چه انبيا يا مؤمنان انسي و يا مؤمنان جني، نمازگزار به همه آن ها سلام مي دهد.
و اما در مورد سلام آخر نماز، تفاسير متفاوتي نقل شده است:
جمله سوم: «السّلام عليكم و رحمة الله بركاته». در اين جمله، مخاطب مبهم است؛ امّا در روايات مصاديقي از اين مخاطب را بيان فرموده اند. از جمله گفته شده: اين سلام ها خطاب به ملائكه موكل انسان هستند.
از امام صادق(ع) در مورد سلام هاي سه گانه نماز سؤال شد... .(در اين جا اشاره امام به سلام آخر نماز را بيان مي كنيم.) ايشان فرمود:
«وَ تَكُونُ الثَّالِثَةُ عَلَى مَنْ عَلَى يَسَارِهِ وَ مَلَكَيْهِ الْمُوَكَّلَيْنِ؛ (2)
يعني: سلام سوم نماز براي كساني است كه در سمت چپ او و دو ملك موكل او است».
البته در بعضي روايات گفته شده كه اين سلام خطاب به تمام ملائكه و فرشتگان است و در بعضي روايات آمده كه اين سلام ها به انبياي الهي است و شايد هم بتوان گفت: بعد از آن كه نمازگزار در سلام اول به خصوص رسول خدا(ص) (و اهل بيت(ع)) سلام كرد و در سلام دوم، به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شايسته اعم از انبيا و مؤمنان انسي و جنّي و ملائكه سلام كرد. در سلام سوم، به صورت جمعي به همه آن ها سلام مي دهد و همه را مورد مخاطب خود قرار مي دهد.
تشريع سلام سوم در معراج به رسول خدا(ص):
پيامبر اكرم (ص) در مورد نماز خود در معراج مي فرمايد: چون به خود و اهل بيت خود صلوات فرستادم، استقامت نمودم. ديدم فرشتگان و انبيا و رسولان پشت سر من صف كشيده اند. خطاب به من رسيد: اي محمّد! بر ايشان سلام كن. پس گفتم: "السلام عليكم و رحمة الله و بركاته". پس وحي رسيد: سلام و تحيت، منم و تو و ذريه ات، رحمت و بركات هستيد. (3)
از امام صادق(ع) در مورد معناي سلام در آخر هر نماز نقل شده است:
«معنى السّلام في دبر كلّ صلاة، معنى الامان، اى من ادّى امر اللَّه و سنّة نبيّه(ص) خاضعا له خاشعا منه، فله الامان من بلاء الدّنيا و براءة من عذاب الآخرة؛ (4)
معناى سلام در آخر هر نماز، امان است؛ يعنى كسى كه امر پروردگار متعال را به جا آورد و به سنت پيغمبر خدا به حال خضوع و خشوع عمل كند، پس او از بلاي دنيا و از عذاب آخرت در امن مى‏شود».
در هر صورت، مي توان گفت: آخرين ‌مرحله ‌نماز، سلام ‌و درود فرستادن‌ بر پيامبر اكرم‌(ص)، بندگان ‌صالح ‌و همه ‌نماز گزاران‌ است‌. مثل اين كه با گفتن "تكبيرة ‌الاحرام‌" در سينه آسمان ملكوت اوج مي گيريم و به معراج مي رويم. با گفتن "سلام‌" فرود مي آييم و به افراد صالح و نيكوكار سلام مي دهيم و اين، علامت خروج ‌از نماز‌ است‌.
در پايان مي توان گفت:
سلام در غير از جايي كه يكي از اسامي خداي متعال است و جاي توضيح آن اين جا نيست، به معناي تسليم شدن ارادي موجود داراي عقل و شعور نسبت به موجودي برتر از خود است و هر چه آن موجود عظمتش بيش تر باشد، سلام معناي واقعي تري به خود خواهد گرفت و داراي احترام بيش تري خواهد بود.
و اما در مورد سلام هاي آخر هر نماز مي توان گفت انسان در پايان نماز، نهايت تسليم شدنش را نسبت به پيامبر بزرگوار اسلام(ص) و نيز انسان هاي برگزيده و صالح نشان مي دهد و سلام آخر نماز آخرين تسليم و نهايت احترام است.
پي نوشت ها:
1. شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، قم، انتشارات جامعه مدرسين، چاپ دوم، ج 1، ص320.
2. مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، چاپ سوم، 1403، ج 82، ص 305.
3. موسوي خميني، روح الله، سر الصلوة، تهران، مؤسسه نشر و تنظيم آثار امام خميني، چاپ دوم، 1372 ه.ش، ص 108.
4. گيلاني عبد الرزاق، مصباح الشريعه (عربي فارسي)، تهران، انتشارات پيام حق، 1377 ه.ش، چاپ اول، ص 137.
موفق باشید.