سلام
با توجه به اینکه خداوند فرموده اند که اهل بیت را مصون از گناه و اشتباه قرار دادند و خود خداوند آنها را پاکیزه قرار داده چگونه این جمله با معنای اختیار جمع بسته می شود؟
و آیا نمی شد همه افراد را اینگونه قرار دهند؟
ممنون
پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مرکز
در جواب سؤال اول شما يعني رابطه اختيار و عصمت بايد گفت: عصمت انبیا و امامان علیهم السلام به هیچ وجه جبرى نبوده و برخاسته از ایمان قوى و آگاهى هاى برتر آنان است. زیرا آنان مانند دیگر افراد بشر، داراى غرایز و علائق مادى و گرایش فطرى و الهى (هر دو) هستند و مىتوانند به اختیار خود راه سعادت یا شقاوت را برگزینند. هم چنین مقام عصمت و پاکی برای ایشان به راحتی به دست نیامده ، بلکه بر اثر تلاش و سختی و مبارزه با هوای نفس و آزمون های الهی و علم و آگاهی از حقیقت گناه و معصیت و دوري از آنها برای آنان حاصل شده است ؛ پیامبران و امامان (ع) به مقتضاى مسئولیتى که براى هدایت مردم دارند، از علم و عصمت موهبتى خداوند به عنوان پایه بهرهمندند ، اما افزون بر آن را با عبادت و ایثار و زهد و تقوا و.... به دست مىآورند . در هر صورت اختیار از آنان سلب نشده است. هرگاه کوتاهى کنند و ترک اولى از آنان سرزند ، گرفتار مشکلات و سختىها مىشوند.
در واقع بهره مند شدن هر انسانی از الطاف خداوند، به جهت شایستگی های است که در وجود او است . خداوند از آن خبر دارد. اگر چه ممکن است شایستگی هنوز به مرحله عمل و تحقق نرسیده باشد، اما چون خداوند علم ازلی به شایستگی وجود آنان دارد ، آنان را مورد عنایت خود قرار می دهد. بنابراین گناه نکردن معصومین و معصوم بودن آنها هم اختیارى آنها است و هم خدادادى ، یعنى خداوند شناختى به آنها داد که با وجودى که قدرت بر ارتکاب گناه داشتند، ولى از روى اختیار خود گناه نکردند، البته کار خداوند نیز بدون وجود لیاقتها و شایستگىها نبوده است. اگر ما نیز چنین شایستگی می داشتیم ، از لطف و عنایت خاص و ویژه برخوردار بودیم.
بنابراین خلقت آنها طورى نبود که هواهاى نفسانى و غرائز مختلف نداشته باشند. آن ها هم وقتى روزه مىگرفتند مثل ما گرسنه و تشنه مىشدند . در جنگ و جهاد وقتى زخم برمىداشتند احساس درد مىکردند. ولى به خاطر خدا صبر مىکردند.
اما قسمت دوم سؤال:
مقام عصمت اختصاص به پیامبر و امام ندارد، بلکه هر انسانى این شایستگى را دارد که به مقام مصونیت از گناه دست یابد. انسان (خواه امام و پیامبر یا هر شخص دیگر) با سعى و تلاش معنوى و در سایه علم و اراده مىتواند به معصومیت دست یابد؛ تنها برخى از مراتب خاص عصمت است که اختصاص به پیامبر و امام دارد، و آن به جهت مقام نبوت و امامت، یعنى هدایت و راهنماى انسانها است. و اين مرحله از عصمت نيازي نيست كه در بين تمام انسانها از طرف خداوند جعل شود.
حال که ملکه عصمت، وابسته به تلاش معنوى شخص باشد، تفاوتى نخواهد کرد که شخص، امام و پیامبر باشد یا انسان دیگر. از این جهت تفاوتى در اختیارى بودن آن و سعى و تلاش براى دست یابى بر آن نمىکند؛ چون فرض کرديم که تنها در سایه تلاش و اعمال خود به این مقام دست مىیابند، ما بر این باوریم که علاوه بر چهارده معصوم ، تمام پیامبران الهی معصوم هستند. ولی از آن جا که منشأ عصمت «اراده و اختیار» آدمى است (1)، هر انسان صاحب ارادهاى، مىتواند با ریاضت شرعى و تهذیب نفس، به مقام عصمت در محدوده خاص خود دست یابد.
پي نوشت ها:
1. پژوهشى در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى، چاپ اول، 1377، فصل سوم، ص 72 - 43.
