با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
نيت در فرهنگ اسلام، جان عمل است، و خلوص نيت شرط صحت عبادات مي باشد. يكي از تفاوت هاي اساسي ميان قوانين الهي و قوانين بشري، نيت است. قوانين الهي دو بعدي است؛ يعني هم به حسن عمل كار دارد و هم به حسن فاعل و تكامل معنوي وي.(1) يعني اين كه هم كار بايد كار خوبي باشد و هم فاعل نيت خير داشته باشد.
در معارف اسلامي، هر كار يا قصد و نيّتي كه ما را به خدا نزديك كند و رضايت و خشنودي و قرب الهي را در برداشته باشد، خوب و پسنديده است و با فلسفه حيات و هدف نهايي آفرينش هم گرايي دارد. پس عملي خوب است كه هم از «حسن فاعلي» برخوردار باشد و هم داراي «حُسن فعلي» باشد، يعني هم فاعل هدفش از انجام كار جلب رضايت خدا و خالص براي او باشد (حسن فاعلي) و هم كار را از جهت كميت و كيفيت و زمان و مكان و شيوه به گونه‌اي انجام دهد كه خدا مي‌خواهد (حسن فعلي).
بنابر اين اگر انسان به خاطر رضاي خداوند، در هئيت شركت كند؛ اين عمل هم از حسن فاعلي برخوردار است و هم از حسن فعلي؛ و يا اگر نيت شركت در هئيت را داشته باشد. ولي به خاطر موانعي نتواند در آن شركت كند. چون داراي حسن فاعلي بوده؛ خداوند به اين شخص از باب تفضل و كرم خودش ثوابش را عنايت مي كند. در مقابل اگر شخصي يك ليوان آب را به نيت اين كه شراب است بخورد چنين شخصي اگر چه قبح فعلي را انجام نداده يعني كار قبيحي انجام نداده، ولي قبح فاعلي داشته، يعني اين كه با اين كار سوء باطن خود را نشان داده است. اگرچه در اين مورد نيز خداوند به خاطر تفضل و كرم خودش او را عقاب نمي كند و حدّي بر او نيست. چرا كه در واقع اين شخص شرابي ننوشيده است.
به طور كلي نيت گناه تا زماني كه منجر به انجام آن گناه نشود براي انسان عقابي نيست؛ در مقابل اگر انسان نيت كار خوب داشته باشد و موفق نشود آن كار را انجام دهد براي او ثوابي در نظر گرفته مي شود و اين به خاطر لطف و تفضل خداوند نسبت به بندگانش مي باشد. بنابر اين روح اعمال وابسته به نيات افراد است. ولي مادامي كه انسان گناهي را مرتكب نشده باشد عقابي براي او نيست اگر چه نيت آن گناه را داشته باشد و اين به خاطر لطف خداوند به بندگانش است.
اما در پاسخ سوال ديگر شما عرض مي كنيم كه اين مركز دسترسي به كلام بزرگان در اين زمينه ندارد لذا به كلام وحي و احاديث كه بزرگترين و كامل ترين مخلوقات الهي هستند اشاراتي مي كنيم:
قُلْ إِنّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ؛ بگو همانا من مأمورم كه خدا را پرستش كنم و دينم را براي او خالص گردانم.(2)
و در روايتي پيامبر گرامي اسلام(ص) مي فرمايند: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات» (3) به درستي كه اعمال و كارهاي انسان به نيت ها وابسته است.
پيامبر اسلام فرمودند:
مَنْ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً ظَهَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِه(4)
هر كس كه عباداتش را چهل روز براي خدواند خالص گرداند چشمه هاي حكمت را از زبانش بر قلبش جاري مي شود.
در كتاب هاي اخلاقي، عرفاني و تفسيري، براي اخلاص بنابر ديدگاه هاي گوناگون و مراتب آن تعاريفي بيان كردند؛ مثل كتاب معراج السعاده، ص 486؛ كيمياي سعادت، ج 2، ص 453؛ چهل حديث، امام خميني، ص 238؛ عروة الوثقي، سيد محمد كاظم طباطبايي، ج 1، ص 472 و الميزان مرحوم طباطبايي، ذيل آيات، بقره، 264، نساء، 38 و 142، انفال، 47، و ماعون، 6.
براي پي گيري بيشتر بحث مراتب اخلاص و خالص بودن نيت وقربه الي الله بودن به كتب ذكر شده، ترجمه و شرح اصول كافي مرحوم مصطفوي و سير و سلوك علامه سيد مهدي طباطبايي با مقدمه و شرح مرحوم سيد محمد حسيني تهراني، رجوع شود.
پي نوشت ها:
1. مرتضي مطهري، عدل الهي، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1361ه ش، ص 326.
2. زمر(39 ) آيه 11.
3. مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفاء، ج67، ص 211.
4. همان، ج 53، ص 326.
موفق باشید.
