رق وروزی و قناعت

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
پرسش گر گرامي به چند نكته توجه بفرماييد:
اول: رزق و روزي انسان فقط شامل ثروت مادي او نيست. بلكه مي توان دايره رزق و روزي را وسيع گرفت و رزق را به دو قسمت تقسيم كرد: الف ) رزق مادي: اين قبيل ارزاق موجب حيات و بقاي جسم انسان است، ماحصل اين رزق محدود به حيات دنياست و انسان ها به فراخور تلاش و تقدير خود از اين ارزاق بهره مند مي شوند، برخي كمتر و برخي بيشتر. به طور مثال در باب مأكولات و مشروبات، آب و نان از ارزاق ضروري و بسيار مهم و استراتژيك محسوب مي شوند، كه فقدان هر يك موجب فنا و نابودي بشر است. در طول تاريخ بشر و به خصوص در جهان كنوني هم كشمكش ها و جنگهاي متعددي بر سر اين دو رزق زندگي بخش رخ داده است. خداي متعال در اهميت آب اينگونه مي فرمايد: « أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ .» (1) آيا كسانى كه كافر شدند، نديدند كه آسمان‏ها و زمين بسته بودند [و آب و گياه نمى‏دادند] و ما آنها را شكافتيم و هر چيز زنده‏اى را از آب پديد آورديم؟ پس آيا ايمان نمى‏آورند .
ب) رزق معنوي: اين نوع رزق موجب حيات و تعالي و ارزشمندي روح انسان است وجود اين رزق است كه به زندگي انسان معنا و مفهوم واقعي حيات را مي دهد و جاودانگي و خلود در بهشت برين را به ارمغان مي آورد و اين همان چيزيست كه جسم انسان حتي جسم مرده انسان را محترم و ارزشمند مي كند. نگاهي به آيات قرآن كريم و احاديث وارده در خصوص حرمت زنده و مرده مؤمن و حقوقي كه خداوند بر ساير مؤمنان در خصوص برادران و خواهران ايماني خود مقرر فرموده انسان را به جايگاه و اهميت ارزاق معنوي رهنمون مي سازد.
برخي مصاديق رزق معنوي:
الف – انفاق: خداوند مي فرمايد:« و مما رزقناهم ينفقون.»(2) و از آن چيزهايي كه روزيشان كرديم انفاق مي كنند.
ب –مهرباني بر ايتام -اطعام كردن- بلند سلام كردن -هم نشيني با كريمان- دوري جستن از لئيمان.
دريكي از دعاهاي كوتاه رمضان داريم كه: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فِيهِ رَحْمَةَ الْأَيْتَامِ وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ وَ مُجَانَبَةَ اللِّئَامِ وَ صُحْبَةَ الْكِرَام .(3)خداوندا مهرباني بر ايتام - اطعام كردن - بلند سلام كردن - دوري جستن از لئيمان-هم نشيني با كريمان را روزيم كن.
ج - زيارت خانه خدا. ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام .(4) خدايا حج خانه خودت را در امسال و هر سال روزيم كن .»
د- عقل، تصميم، خرد، قلب، علم. «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي عَقْلًا كَامِلًا وَ عَزْماً ثَاقِباً وَ لُبّاً رَاجِحاً وَ قَلْباً زَكِيّاً وَ عِلْماً كَثِيرا(5) خدايا عقل كامل، تصميم محكم، خرد نيكو،قلب پاك، علم زياد.»
دوم:اين گونه نيست كه حتما اگر به يكي از روزي هاي انسان افزوده شود، از بقيه روزي ها كم مي شود، بلكه گاهي هم روزي مادي و هم روزي معنوي انسان زياد مي شود. البته چون انسان فرصت محدود دارد و پرداختن به يك مقوله او را از بقيه موارد باز مي دارد ،گاهي اوقات امكان جمع بين همه روزي ها نيست، مثلا كسي كه به علم مي پردازد. طبيعتا نمي تواند در كسب مال وقت بگذارد. و كسي كه دنبال كسب مال هست فرصت كم تري براي علم دارد و ... پس ممكن است روزي او در زمينه اي با پرداختن به زمينه اي ديگر كم شود.
سوم: ميزان روزي انسان به عواملي بستگي دارد: در روزي مادي به عواملي مانند دعا ،دانش متناسب و مشورت و تلاش و توكل، و درزمينه معنوي به رفتن نزد افراد مطمئن براي كسب معرفت مانند اهل بيت عليهم السلام، و تلاش و استمرار و توكل. و دوري از گناه. چرا كه گناه روزي انسان را كم مي كند.
چهارم: تلاش براي بي نيازي در زندگي بسيار ارزشمند است و ارزش جهاد در راه خدا دارد پيامبر (ص) فرمود: «الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ (6) كسي كه براي خانواده اش زحمت مي كشد مانند كسي است كه در راه خداوند جهاد مي كند.» اما انسان خوب است براي روزي خود و خانواده اش به اندازه كفاف تلاش كند و به اندازه كفاف خرج را از درآمدش بردارد چرا كه ما زاد بر كفاف از درآمد، براي بقيه ذخيره مي شود همان طوري كه امير المومنين (ع) مي فرمايد:«يَا ابْنَ آدَمَ مَا كَسَبْتَ فَوْقَ قُوتِكَ فَأَنْتَ فِيهِ خَازِنٌ لِغَيْرِكَ (7) اي پسر آدم هر چه بيشتر از نياز خود به دست مي آوري تو در آن زياده ذخيره كننده هستي براي غير خودت .» البته اين به معناي ثروتمند نشدن نيست ،و به معناي اين نيست كه كسي كه مي تواند با تلاش بيشتر، مال بيشتري به دست آورد اين كار را نكند، بلكه بهتر است انسان درآمد زايي كند تا به وسيله آن كار خير كند و به مردم با اشتغال زايي و كار آفريني خدمت كند و در واقع توصيه اسلام اين است به اندازه نيازت براي خود خرج كن و بقيه را براي آخرت و خدمت به مردم كنار بگذار. اين توصيه قرآن به سرمايه داران است كه نشان مي دهد در صورت رعايت اين توصيه ها سرمايه داري اصلا بد نيست .«وَ ابْتَغِ فيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا وَ أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدين‏»(8) و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب و بهره‏ات را از دنيا فراموش مكن و همان‏گونه كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن و هرگز در زمين در جستجوى فساد مباش، كه خدا مفسدان را دوست ندارد.
پنجم: از مطالبي كه در نكته چهارم گفته شد جواب سوال پنجم روشن مي شود. قناعت توصيه اي است در مورد امور مادي خود انسان و اين كه انسان امور روزمره خود را با قناعت نسبت به چيزي كه دارد سپري كند تا هميشه راضي و بي نياز باشد. اما اين منافاتي ندارد با تلاش علمي يا مادي براي رفاه خود و ديگران كه خود نوعي احسان به جامعه است و داراي ارزش ديني و اخلاقي و الهي است و از اموري معنوي مي شود و در امور معنوي انسان هر قدر مي تواند، بهتر است براي آخرت خود كار كند. پس توصيه به قناعت يعني رضايت به وضعيت فعلي خود، و اگر انسان از طريق غير شرعي دنبال پيشرفت نباشد ، هيچ منافاتي با تلاش براي پيشرفت ندارد و اگر هدفش خدمت به اجتماع باشد، كه خود ارزشمند و توصيه شده است.
يعني ممكن است انسان به وضعيت فعلي اش راضي باشد و در عين حال براي ازدياد مال و خدمت بيشتر به مردم و كارآفريني به تلاشش ادامه دهد و از اين تلاش هدف ارزشي و آخرتي داشته باشد.
براي توضيح بيشتر با بخش تلفني(096400) تماس بگيريد.
1. انبياء (21) آيه 30.
2. بقره (2) آيه 3.
3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه.ق، ج 95، ص 28.
4. همان، ج 84، ص 318.
5. همان، ص 325.
6. همان، ج 100، ص 13.
7. همان، ج 70، ص 144.
8. قصص (28) آيه 77.
موفق باشید.