دوری از گناه

پرسش: دوري از گناه
با عرض سلام چه طوري مي شود از گناه دوري كرد؟
پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
گناه در آموزه هاي ديني يعني سركشي و نا فرماني خدا ، و نا ديده گرفتن و زير پا گذاشتن بايدها و نبايدهاي خدا است. پس كسي كه تصميم جدي و قاطع بر ترك گناه دارد ، هنگامي مي تواند بر اين تصميم، استوار و پايدار باقي بماند كه اولا- خدا را بشناسد، ثانيا - بداند كه نافرماني و سركشي از دستورات خدا چه سرنوشت شومي دارد؟ و چه عواقبي براي دنيا و آخرت انسان به دنبال دارد. ثالثا – وظيفه شناس باشد. يعني با احكام و دستورات خدا آشنا شود، و بداند خدا انجام چه كارهايي را بر او واجب و لازم كرده و چه كارهايي را نبايد انجام داد؟ بنا بر اين براي موفقيت در ترك گناه حد اقل سه موضوع را در حد لازم بايد بشناسد.
توضيح: خدا و صفات جمال و جلال او را بشناسد. كسي كه خدا را بشناسد و به صفات جمال او عارف شود، عاشق و شيدايش مي شود. عاشق هر گز كاري خلاف رضايت و خواست معشوق انجام نمي دهد. شناخت جلال و عظمتش نيز مانع از گناه مي شود. چنان كه در دعاي صباح امير المؤمنين (ع) مي خوانيم: َ« مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخَافُكَ وَ مَنْ ذَا يَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلَا يَهَابُك» كيست كه قدر و عظمت تو را بشناسد، آنگاه از تو نترسد ( و گناه و نافرماني كند)، و چه كسي است كه تو را بشناسد و بداند كه تو كيستي، هيبت و عزتت او را نگيرد و مانع از گناه و سركشي وي نگردد؟ بنا بر اين نخست بايد شناخت و معرفت خود را نسبت به خدا زياد كرد. زيرا يقين قلبي به حضور خدا در همه جا و توجه كامل به اين كه خداوند در همة حالات آگاه و ناظر بر اعمال ما است، حتي بر خطورات قلبي و آن چه در دل ما مي‌گذرد، اطلاع و احاطه كامل دارد، باعث مي شود كه انسان خجالت بكشد و گناه نكند. قرآن چه تعبير زيبايي دارد: أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى‏(1) «آيا او ( كه اهل گناه و شرك است) ندانست كه خدا مي‌بيند»؟
انسان وقتي گناه را شناخت و دانست كه سركشي از دستورات و راهنمايي هاي خدا چه عواقب و آثار شومي در سرنوشتش دارد، انگيزه اي براي گناه نخواهد داشت. انسان گناه كار همانند كودك كوچولو مي ماند. او چون از عواقب آتش يا نجاست به دهان كردن اطلاعي ندارد، به سوي آن دست دراز مي كند، تا آن را در دهان خود بگذارد. اما اگر آگاهي مي داشت هر گز چنين نمي كرد.
نتيجه اوليه بيداري از غفلت و شناخت خدا و آثار شوم گناه، توبه است. زيرا توبه انقلابي است دروني كه در نتيجه حصول معرفت و بيداري در قلب پديد مي آيد توبه‏اي كه صفحه قلب را از آلودگي‏ها پاك كند و تيرگي‏ها را مبدل به روشنايي نمايد و پشت انسان را از بار سنگين گناه سبك كند تا به راحتي بتواند راه الهي را بپيمايد.
پس از توبه بايد به تهذيب نفس و خودسازي كه تنها راه فلاح و رستگاري و خوشبختي ‌است، بپردازد.
قرآن كريم مي فرمايد: «‌قد أفلح من زكّاها و قد خاب من دسّاها؛(2) ‌همانا رستگار شد كسي كه خود را تزكيه كرد . زيانكار است كسي كه فريب نفس خود را خورد».
البته درامر خودسازي و جهاد با نفس به چند نكته اساسي بايد توجه نمود:
1- همان گونه كه در تربيت و سلامت بدن، رياضت و ورزش لازم است، در خود سازي و تهذيب نفس نيز رياضت و مبارزه با شيطان و جهاد با نفس ضرورت دارد.
2- همان گونه كه در پرورش اندام، از نرمش و فعاليت‏هاي ساده و اندك آغاز مي‏شود و به تدريج به ورزش‏هاي سنگين‏تر وارد مي‏شوند، در تربيت روح نيز بايد از اندك شروع كرد و به تدريج به مراحل بالاتر رسيد.
3- همان طور كه در ورزش بدني، تداوم و استمرار لازم است، در رياضت نفساني نيز تداوم وحركت تدريجي، شرط رسيدن به مقصد است. قرآن مي‏فرمايد: «به يقين كساني كه گفتند: پروردگار ما خداوند يگانه است، سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنان نازل مي‏شوند كه نترسيد و غمگين مباشيد».(3)
علي(ع) مي‏فرمايد: «قليلٌ مدوم عليه خير من كثير مملول منه؛(4) عمل اندكي كه پيوسته باشد، بهتر است از بسياري كه تو را خسته و وامانده سازد».
4- چنان كه در سلامت جسم، فعل و ترك (داروخوردن و پرهيزنمودن از بعضي غذاها) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترك هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترك گناهان و محرمات.
5- عادت دادن نفس به كارهاي خوب و پسنديده،و باز داشتن آن از عادات زشت و ناپسند.
عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و حتي المقدور با جماعت، مناجات و راز و نياز با ‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، كمك و دلسوزي نسبت به مستضعفان و بينوايان، احترام به بزرگان، امر به ‌معروف و نهي از منكر با حفظ آداب و شرايط و مقدمات آن.
6- مهم‏ترين چيزي كه درجميع مراحل بايد رعايت شود،اخلاص است. قرآن بر اين نكته تأكيد دارد كه در مسير دين و پرستش بايستي اخلاص داشته باشيد: «به آنها دستوري داده نشده بود جز اين كه خدا را با كمال اخلاص پرستش كنند...».(5)
تذكر مهم : عالمان علم اخلاق مي‌گويند: براي خودسازي ابتدا بايد«تخليه» يعني دوري از گناه و خالي كردن وجود خويش از رذائل اخلاقي صورت گيرد، سپس‌درخت پاكي نشاند. زيرا «ديو چو بيرون رود، فرشته درآيد» بنا بر اين با وجود صفاتي مانند حسد و كبر و خودپسندي و خودخواهي و هوس گرايي، ‌دسترسي به صفات پسنديده و انجام اعمال خير بسيار مشكل و بلكه نا ممكن خواهد بود.
پيامبر(ص) فرمود:«انّ‌ الملائكه لا تدخل بيتاً فيه كلب؛(6) ‌ خانه‌اي كه در آن سگ باشد، ملائكه وارد ‌نمي‌شوند».
در خانه دلي كه پر از سگ هاي درنده است، چگونه فرشته رحمت داخل شود؟پس ابتدا لازم است سگ هاي هار گناه را از درون خانه دل بيرون كرد، آن گاه به «تحليه»و آرايش وزيبا سازي درون پرداخت و به انتظار فرشته رحمت نشست.
مطالعه كتاب هاي زير پيشنهاد مي شود.
1- راهيان كوي دوست. استاد مصباح يزدي.
2- كتاب يقين، اثر شهيد عبد الحسين دستغيب.
3- گناهان كبيره، آيت الله دستغيب.
4- نامه‏ها و برنامه‏ها، علامه حسن زاده آملي.
5- پندهاي جاويد، استاد مصباح يزدي.
پي‌نوشت‏ها:
1. علق (95)، آية 14.
2. الشمس (91) آيه 9.
3. فصلت (41) آيه 30.
4. شيخ حر عاملي، وسايل الشيعه 29 جلدي، چاپ مؤسسه آل البيت، قم، سال انتشار 1409،ق، ج1، ص118.
5. بيّنه (98)،آيه 5
6. شيخ صدوق، الفقيه، انتشارات جامعه مدرسين قم، سال انتشار 1413ق، ج1، ص246.
پرسش: دوري از گناه
با عرض سلام چه طوري مي شود از گناه دوري كرد؟
پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
گناه ريشه‏هاي باطني دارد كه بايد آن را درمان نمود. مثلاً گاهي نياز به شناخت بيشتر از خداوند داريم تا علاقه به خدا ما را از گناه حفظ كند و گاهي نياز به شناخت گناه و آثار آن داريم تا در درون ما ترس و دوري از گناه را پايه‏ريزي كند و در مرتبه سوم زمينه‏هاي گناه بايد درمان شود مثلاً كسي كه به گناهان جنسي آلوده است بايد ازدواج كند و هيچ كدام از راه‏هاي مذكور جانشين يكديگر نمي‏شود. اگر انسان بخواهد از گناه دوري كند و از اين سمّ مهلك نجات يابد، رعايت نكات زير ضروري است:
1- تصميم جدي و قاطع بر گناه نكردن؛ تا انسان عزم راسخ بر ترك گناه نداشته باشد، چندان توفيقي در عدم ارتكاب گناه به دست نمي آورد.
2-توجه كامل به اين كه خداوند در همه حالات آگاه و ناظر بر اعمال ما است و حتي بر خطورات قلبي ما (در دل مي گذرد) احاطه دارد و از آن ها هم با خبر است. اگر انسان چنين يقيني داشته باشد، خجالت مي كشد گناه كند و از دستورهاي خالقش سرپيچي نمايد. براي اين كه انسان به چنين توجهي موفق شود، هميشه به ياد خدا بودن بسيار سودمند است. اين كه گفته مي شود انسان بايد هميشه به ياد خدا باشد، بدين خاطر است كه با ياد خدا انسان از مهلكات دور مي شود و به عوامل سعادت نزديك مي گردد. علي(ع) فرمود: "خدا را در همه جا ياد كنيد، زيرا در همه جا با شما است". (1) حضرت در حديث ديگر فرمود: "ذكر دو گونه است: ياد خدا به هنگام مصيبت و بهتر از آن ياد خدا در رويارويي با حرام است كه اين ياد خدا مانع از ارتكاب حرام مي شود".(2) قرآن فرمود: "آيا (او كه اهل گناه و شرك است) ندانست كه خدا مي بيند".(3)
3- تفكر در عواقب زيان بار گناه: اگر انسان توجه كامل داشته باشد كه معصيت افزون بر آثار سوء دنيوي، چه عذاب هاي غير قابل تحمل اُخروي به دنبال دارد، مطمئناً از گناه دوري مي جويد.
قرآن مي فرمايد: " هر كس به پيشگاه خداي خود با حالت گناه وارد شود، جزاي او جهنمي است كه در آن جا نه مي ميرد و نه زنده مي ماند".(4) در آيه ديگر فرمود: "(در روز قيامت) گناهكار دوست دارد كه فرزندان، زن، برادر، همه خويشان و همه اهل زمين را فدا مي كرد تا از عذاب نجات مي يافت، (ولي) چنين نيست، (بلكه) آن آتش شعله كش است و ...".(5) در جاي ديگر فرمود:"در روز قيامت كافر گويد: اي كاش خاك بودم".(6)
4- مقايسه بين بهشت و جهنم. اگر انسان يك مطالعه اجمالي در آيات و روايات اهل بيت(ع) در مورد نعمت هاي بهشتي و عذاب هاي جهنمي داشته باشد، مطمئناً به بهشت شوق پيدا مي كند و از جهنم مي ترسد در نتيجه مرتكب گناه نمي شود. در اين زمينه مطالعه جلد شش كتاب پيام قرآن اثر آيت الله مكارم شيرازي بسيار مفيد است. قرآن در مقايسه بين ثواب و عذاب اخروي مي فرمايد: "وصف بهشتي كه به پرهيزكاران وعده داده شده (چنين است) كه در آن، جوي هايي از آب گوارا، و جوي هايي از شيري كه مزه اش تغيير ناپذير است، و جوي هايي از شراب لذت بخش براي آشامندگان، و جوي هايي از عسل پاكيزه (وجود دارد) و براي شان در آن جا همه گونه ميوه هست، نيز آمرزشي از جانب پروردگارشان. (آيا چنين كسي) همانند كسي است كه جاودانه در آتش است و به آنان آبي جوشان نوشانده مي شود كه دل و روده هاي شان را پاره پاره مي كند؟!".(7)اميرمؤمنان(ع) فرمود: "مغبون كسي است كه بهشت عالي را به گناه پست بفروشد".(8)
5- باور كردن اين كه شيطان و نفس امّاره، دشمن انسانند؛ وقتي انسان يقين پيدا كرد كه اينان دشمن اويند، به حرف آنان گوش نداده و گناه نمي كند. قرآن مي فرمايد: "اي بني آدم، آيا با شما پيمان نبسته بودم كه شيطان را نپرستيد كه او دشمن آشكار شما است؟!".(9) در آيه ديگر فرمود: "نفس امّاره بسيار وادار كننده به بدي است".(10)
6- عمر انسان زودگذر است و در آينده بسيار نزديك به نتايج اعمالش خواهد رسيد؛ اگر انسان به اين مسئله عنايت داشته باشد و فكر نكند كه فعلاً خبري از سراي آخرت نيست، در عدم ارتكاب گناه مؤثر است، چرا كه خيلي از افراد به خيال اين كه عواقب وخيم معصيت دير به سراغ انسان مي آيد، مرتكب معصيت مي گردند. قرآن فرموده: "آن ها (كافران) آن (روز عذاب را) دور مي بينند، و ما آن را نزديك مي بينيم".(11)
7- زياد سبحان الله گفتن، كه باعث مي شود شيطان از انسان دور شود. وقتي شيطان از انسان دور شود، ديگر گناه نمي كند. امام صادق(ع) فرمود:"شيطان گفته است: پنج كس مرا بيچاره ساخته و راه به آن ها ندارم و بقيه مردم در اختيار منند:
1ـ كسي كه با نيّت صادق به خدا چنگ بزند و در تمام كارها به او توكّل كند.
2ـ كسي كه در شبانه روز زياد تسبيح گويد.
3ـ كسي كه هر چه براي خود مي پسندد، براي برادر مؤمن خود نيز بپسندد.
4ـ كسي در وقت رويارويي با مصيبت ناله و فرياد نزند.
5ـ كسي كه به آن چه خدا قسمتش كرده است راضي باشد".(12)
8- عقل ; حضرت علي (ع)مي فرمايد: فكرك يهديك الي الرشاد;(13) افكار عاقلانه ات تو را به راه صواب و هدايت واقعي راهنمايي مي كند.
9- شناخت زيان ها و مفاسد گناه; جهل منشأ بسياري از لغزش ها است. علم به آثار و تبعات گناه انسان را از ارتكاب به آن باز مي دارد.
10- تربيت صحيح; تربيت صحيح در محيط خانواده و نيز ادامه آن تحت نظر مربيان اخلاق در جامعه انسان را باعفت و حيا درست مي كند، چنين فردي به راحتي بر غريزه هاي خودش مسلط مي شود.
امام علي (ع) مي فرمايد: كسي كه به ادب آموزي وادار شود كار خلاف از او كم تر ديده مي شود.(14)
11- نماز; نماز آدمي را از كارهاي زشت و گناه باز مي دارد.(15)
12- محاسبه و مراقبه; كسي كه خواهان رشد و تكامل معنوي است، بايد مراقب اعمال خود باشد و هر روزخودش را محاسبه كند تا نقايص و كاستي هاي خود را جبران و نقاط قوتش را تقويت كند.
13 -دوري گزيدن از صحنه گناه; پيشگيري از گناه آسان ترين راه مبارزه با گناه است. جواني كه مي خواهد گناه نكند بايد خود را از صحنه هاي گناه دور نگه دارد. مثلاً از ديدن عكس و فيلم مبتذل و اختلاط با نامحرم و شركت درمجلس گناه بپرهيزد.
در پايان حديثي را كه امام حسين(ع) درباره رهايي از معصيت فرموده مي آوريم:
مردي به خدمت حضرت حسين(ع) رسيده و عرض كرد: من مردي گناهكارم و صبر بر معصيت (استقامت در برابر آن) ندارم، مرا موعظه فرما. حضرت فرمود: "پنج عمل انجام ده، آن گاه هر گونه كه خواستي گناه كن:
1ـ روزي خدا را نخور و هر چه مي خواهي گناه كن.
2ـ از ولايت خدا بيرون رو و هر چه خواستي گناه كن.
3ـ در جايي گناه كن كه خدا تو را نبيند.
4ـ به هنگام مرگ نگذار حضرت عزرائيل جانت را بگيرد و هر چه خواستي گناه كن.
5ـ وقتي مالك دوزخ تو را به آتش مي اندازد، داخل آتش نرو، آن وقت هر گناهي خواستي انجام ده".(16)
در اين حديث حضرت مي خواهد بگويد: تو كه بر هيچ يك از اين پنج چيز قادر نيستي، پس چگونه گناه انجام مي دهي و خود را بدبخت مي كني؟!
پي‌نوشت‌ها:
1. صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج 6، ص 295، شماره 8567.
2. همان، ص 294، شماره 8562.
3. علق (95) آيه 14.
4. طه (20) آيه 74.
5. معارج (70) آيه 11 ـ 15.
6. نبأ (78) آيه 40.
7. محمد (47) آيه 15.
8. غررالحكم، ج 1، ص 356.
9. يس (36) آيه 60.
10. يوسف (12) آيه 14.
11. معارج (70) آيه 6.
12. آثار الصادقين، ج 6، ص 290، شمارة 8543.
13. غررالحكم، ج 4، ص 415.
14. همان ، ج 5، ص 263.
15.عنكبوت (29) آيه 45.
16.آثار الصادقين، ج 6، ص 349، شمارة 8789.

موفق باشید.