آیا حدیث کسا جعلی نیست چون امام حسن را صاحب حوض معرفی کرده و خلقت کشتی به خدا نسبت داده شده درحالیکه انسانها آن را میسازند؟؟

پرسش: سوال اول : آيا حديث كساء درست است و جعلي نيست ؟

پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در باره حديث كساء سخنان مختلف و ضد و نقيضي نقل شده است ولي آن چه در پاسخ شما عرض مي كنيم از جهاتي(با دقت بيش از پيش صورت گرفته است) قابل دفاع است اميد است خوب به جواب ما دقت كنيد:
آية الله مكارم شيرازي در توضيحى درباره حديث كِساء در مفاتيح نوين مي نويسد:
اصل حديث كِساء ميان شيعه و اهل سنّت بسيار مشهور و معروف است و جاى هيچ گونه ترديدى نيست كه رسول خدا (ص) در منزل حضرت زهرا (س)، و يا در خانه خودش زير پارچه اى شبيه عبا قرار گرفت و حضرت على و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) را زير آن جاى داد و از آنان به عظمت و بزرگى ياد نمود و آن جمع را مصداق آيه:«اِنَّما يُريدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً؛ همانا خداوند مى خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد»، معرّفى كرد.
آنچه در اينجا به عنوان حديث كِساء نقل مى شود، حديث مشروح و مفصلى است كه برابر روايتى، خواندن آن به اين نحو، داراى پاداش و آثار و بركات فراوانى است. و در ذيل آن آمده است: «در هر محفلى كه شيعيان و علاقه مندان ما اين حديث را بخوانند، رحمت الهى بر آنان نازل مى شود، فرشتگان براى آن ها استغفار مى كنند، اندوهِ غم زدگان برطرف مى شود و حاجات روا خواهد شد».
اين حديث نخستين بار در كتاب «منتخب طريحى» (متوفاى 1085) از علماى قرن يازدهم آمده است. محدّث بزرگوار مرحوم حاج شيخ عباس قمى در منتهى الآمال، در شرح زندگانى امام حسين (ع) پس از بيان اين نكته كه «حديث اجتماع خمسه طيبه (عليهم السلام) تحت الكِساء» از احاديث متواتره است، مى نويسد:«اما حديث معروف به حديث كسا كه در زمان ما شايع است، به اين كيفيّت در كتب معتبر و معروف و اصول حديث و مجامع متقنه محدّثين ديده نشده، مى توان گفت از خصايص كتاب «منتخب» است».
از اين رو، جناب ايشان آن را در مفاتيح الجنان نياورده است و ناشران برخلاف ميل آن بزرگوار آن را در پايان مفاتيح اضافه كرده اند.
پس از كتاب «منتخب»، اين حديث در كتاب «عوالم» آمده است. صاحب كتاب عوالم (شيخ عبدالله بحرانى) از شاگردان مرحوم علاّمه مجلسى و از علماى قرن دوازدهم است. در اين كتاب براى اين حديث سندى ذكر كرده است كه از جهاتى جاى تأمل دارد:
الف) سند اين حديث مطابق نسخه خطى موجود در كتابخانه يزد، در متن كتاب نبوده است، بلكه در حاشيه آن آمده است و خط آن نيز با خطّ متن كه دست خطّ صاحب عوالم است، متفاوت مى باشد.
ب) برخى از افراد سلسله سند، حدود هشتاد سال با يكديگر فاصله دارند كه قاعدتاً يكى از آن ها نمى تواند از ديگرى نقل حديث نمايد.
ج) بعضى از افراد اين سند در كتب رجالى توثيق نشده اند.
ولى از آنجا كه محتواى حديث اشكال خاصّى ندارد و بعضى از علما به قرائت آن اهميّت مى دادند و با توجه به «احاديث من بلغ»مى توان آن را به «قصد رجا» و به اميد برآورده شدن حاجات خواند. (1)
آقاي" حسين استاد" در تحقيقش در باره سند حديث كسا مي نويسد:
روايتي كه متن حديث كسا را از حضرت زهراء (س) نقل مي كند يك روايت بيش نيست و سند آن از مرحوم علامه ي متتبع سيد هاشم بحراني (ره) متصلا به شيخ كليني (ره) مي رسد، بدين شرح:
سيد هاشم بحراني از سيد ماجد بحراني، از حسن بن زين الدين شهيد ثاني، از مقدس اردبيلي، از علي بن عبدالعالي كركي، از علي بن هلال جزايري، از احمد بن فهد حلي، از علي بن خازن حائري، از علي بن محمد مكي شهيد اول، از پدرش شهيد اول، از فخر المحققين فرزند علامه ي حلي، از پدرش علامه ي حلي، از محقق حلّي، از ابن نما حلّي، از ابن ادريس حلّي، از ابن حمزه ي طوسي صاحب كتاب ثاقب المناقب، از ابن شهرآشوب، از طبرسي صاحب كتاب احتجاج، از حسن بن محمد فرزند شيخ طوسي، از پدرش شيخ طوسي، از شيخ مفيد، از ابن قولويه قمي، از شيخ كليني، از علي بن ابراهيم، از پدرش ابراهيم بن هاشم، از احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي، از قاسم بن يحيي جلاء كوفي، از ابوبصير، از ابان بن تغلب، از جابر بن يزيد جعفي، از جابر بن عبداللَّه انصاري، از حضرت فاطمه ي زهرا (عليهاالسلام). (2)
چنانكه ملاحظه مي شود: در سند اين حديث قاسم بن يحيي جلاء كوفي است كه نامي از وي در كتب رجالي ديده نمي شود و بدين جهت مجهول است. از طرف ديگر اين خبر، خبر واحد است و با روايات فراوان ديگر نيز در ذكر محل حادثه معارض است.
علامه ي معاصر حاج سيد مرتضي عسكري مي فرمايد: اين روايت واحده با روايات گذشته از نظر سند و متن برابري نمي كند. (3)
آنچه اشكال را برطرف مي سازد و ما را در نقل حديث مجاز مي نمايد آن است كه:
الف) گرچه قاسم بن يحيي جلاء كوفي مجهول است؛ ولي سند روايت صحيح است؛ زيرا از كليني تا ابن ابي نصر بزنطي صحيح است، و ابن ابي نصر از اصحاب اجماع است كه طائفه ي اماميه احاديث منقول آن ها را صحيح مي دانند؛ علي رغم آن كه راويان واسطه ي ميان آنان و امام را نشناسند، زيرا اصحاب اجماع قطعا از غير موثق نقل نمي كنند، حتي مراسيل اصحاب اجماع در حكم مسانيد است، يعني اگر اصحاب اجماع نامي هم از راويان واسطه نبرند، سخن خودشان سند است و احاديثشان پذيرفته است.
ناگفته نماند كه سيد شهاب الدين حسيني تبريزي كه از معاصران مرحوم حاج شيخ آقا بزرگ تهراني و ساكن قم بوده است، جزوه اي به زبان فارسي در بيان سند حديث كساء نوشته كه در سال 1356 ق چاپ شده است. (4)
ب) اين متن را غير از صاحب عوالم برخي از علماي شيعه نقل نموده و بر آن تكيه كرده اند مانند:
1) حسن بن محمد ديلمي (قرن هشتم) مولف كتاب ارشاد القلوب در كتاب غرر الاخبار و درر الآثار في مناقب الاخيار.
2) فخرالدين طريحي (م 1078 ق) صاحب كتاب مجمع البحرين در كتاب المنتخب، ص 186.
3) شيخ علي بن نقي احسائي در كتاب نهج المحجة في فضائل الائمة. (5).
4) محمد جواد رازي مازنداني در كتاب نور الآفاق.
البته روشن است كه نقل اين بزرگان بر طريق روايت نمي افزايد و آن را از خبر واحد بودن بيرون نمي كند؛ ولي مي توان گفت كه: عمل آن ها موجب جبران ضعف سند و وحدت آن است با آن كه گفتيم سند ضعيف نيست. بلكه صحيح است.
ج) اصل اختلاف مضمون اين خبر با روايات گذشته تنها در محل حادثه است و برخي از فقرات اضافه جنبه ي تكميلي دارد نه تعارضي؛ ولي در اصل پيام حديث كه نزول آيه ي تطهير در شأن خمسه ي طيبه است با ساير روايات اتفاق دارد، و همين كافي است.
د) از اينها گذشته، چنانكه گفتيم حديث كساء دعا نيست كه بخواهيم روي يكايك الفاظ آن تكيه كنيم، بلكه منظور از خواندن حديث كساء در جمع دوستان و شيعيان اهل بيت، بازگو كردن آن و بيان نزول آيه ي تطهير در شان آن بزرگواران و تحقيق در تعيين اشخاص اهل بيت و ذكر فضيلت آنان است، از اين رو الزامي نيست كه حتما همين متن خوانده و بازگو شود، بلكه به يقين مي توان رواياتي را كه از كتب شيعه و اهل سنت درباره ي حديث كساء در اين تحقيق نقل شده براي جمع خواند و نتيجه ي مطلوب را گرفت. زيرا آنچه آثار گذشته را در پي دارد و موجب رضاي حضرت حق و برآورده شدن حاجات و رفع هموم و غموم مي شود، ذكر فضائل اهل بيت است به ويژه اين فضيلت؛ نه صرف بازخواني الفاظ روايتي خاص.
در پايان به پاسخي از مرحوم آيه الله سيد محمد كاظم يزدي صاحب عروه الوثقي اشاره مي كنيم :
اصل قضيه كسائيه في الجمله از معلومات است. چنانچه از اخبار كثيره از آن چه در خصوص آيه تطهير وارد است؛ (6) مستفاد مى‌شود كه از جمله آن ها خبر منتخب است . (7)
و آن هر چند مرسل است، لكن در عداد آن اخبار است كه بسيارى از آن ها ضعيف است و ارسال آن مضر نيست. و اما مكان وقوع اين قضيه، پس اخبار در آن مختلف است. از چند خبر مستفاد مى‌شود كه در خانه ام سلمه بوده است. و از خبرى بر مى‌آيد كه در خانه زينب، زوجه حضرت پيغمبر صلى اللّٰه عليه و آله بوده است و از خبرى استفاده مى‌شود كه در مسجد بوده.
در عرض خبر منتخب اين است كه:
در خانه صديقة طاهره عليها السلام بوده.
و ممكن است رفع منافات ما بين آن ها به اين كه:
اين قضيه چند دفعه واقع شده، يا پيش از نزول آيه تطهير يا بعد از آن.
و ممكن است استفاده تعدد وقوع آن از اختلاف اخبار در جامه اى كه زير آن رفته‌اند. چنانچه از جمله اى از اخبار بر مى‌آيد كه كساء خيبرى بوده، و در بعضى تعبير به فدكى شده ، و از بعضى بر مى‌آيد كه كساء كوفى بوده، چنانچه در خبرى است كه امير المؤمنين(ع) مى‌فرمايد در مقام تعدد مناقب خود‌:" و ألقى علينا عباء قطوانية، فأنزل اللّٰه تبارك و تعالى فينا إِنَّمٰا يُرِيدُ اللّٰهُ ..." إلى آخر الآية. و قطوان موضعى است در كوفه ينسب إليه الأكسية، كما في القاموس.
و در بعضى تعبير شده است به خميصه سوداء . و در بعضى دارد‌: " التفع عليهم بثوبه و قال إِنَّمٰا يُرِيدُ اللّٰهُ، إلى آخر الآية" . و در خبر منتخب، كساء يمانيه است. پس از اين اختلافات، ممكن است استفاده تعدد وقوع اين قضيه كه يك دفعه آن ها در خانه فاطمه (سلام اللّٰه عليها) بوده. (8)
اما راجع به فضيلت قرائت آن بزرگاني مانند مرحوم آيت الله بهجت عنايت و توجه زيادي به اين حديث داشتند؛ از اين رو براي گرفتن حاجت هاي دنيوي و اخروي و دفع بلا و مريضي توصيه مي كردند و مي فرمودند: هر وقت يكي از افراد خانوداه مريض شد، شب هنگام افراد خانواده را جمع كنيد و با هم حديث كسا بخوانيد.
پي نوشت:
1. مفاتيح نوين، آيه الله مكارم شيرازي، چاپ پنجم، ص 1165.
2. فاطمةالزهراء بهجة قلب المصطفي: 293-292 به نقل از ملحقات احقاق الحق، ج 2، ص 554 و آن به نقل از عوامل العلوم، علامه شيخ عبداللَّه بحراني (ج 11، ص 642-638).
3. حديث الكساء في كتب مدرسة الخلفاء و مدرسة اهل البيت عليهم السلام بخش دوم، ص 15.
4. الذريعة، ج2، ص 378.
5. به نقل شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة، ج24، ص 424.
حديث كسا با تحقيق حسين استاد ولي؛ چاپ و نشرمحبان فاطمه عليهاالسلام
6. براى مطالعه اين روايات كه بسيارى از آنها از طريق عامة نقل شده است، ر. ك: فضائل الخمسة من الصحاح السنة، سيد مرتضى حسينى فيروزآبادى آبادى، چاپ بيروت، مؤسسه اعلمى، ج 1، ص 270 تا 289، و بحار الأنوار، ج 35، ص 206، باب آية التطهير.
7. فخر الدين طريحى، المنتخب، چاپ حيدرى، نجف، مجلس ثانى از جزء 3، ص 259.
8. يزدى، سيد محمد كاظم طباطبايى، سؤال و جواب (للسيد اليزدي)، در يك جلد، مركز نشر العلوم الإسلامي، تهران - ايران، اول، 1415 ه‍ ق.
پرسش: چرا امام حسن حوض كوثر معرفي شده است ؟

پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
اين كه مي گوئيد امام حسن (ع) حوض كوثر است در هيچ جايي به چنين چيزي اشاره نشده است و درست نمي باشد و اگر منظورتان اين باشد امام حسن مجتبي (ع) چرا به ساقي و يا صاحب حوض كوثر معرفي شده است باز عرض مي كنيم اين مطلب فقط در حديث كساء آمده است و در روايات ديگر هم موجود نيست و به دليل آن هم در روايات اشاره نشده است:
پيامبر اكرم (ص) فرمود: يا عَليّ أَنْتَ اَخي وَ وَزيري وَصاحِبُ لِوائي فِي الدُنيا وَالاخرة، وَأَنت صاحِب حوضي، مَن أَحبَّك أَحبنَّي وَمَن أَبْغَضك أَبْغَضني: (1) يا علي تو برادر، وزير و پرچمدار من در دنيا و آخرت هستي، تو صاحب حوض من هستي، آن كس كه تو را دوست دارد مرا دوست داشته و هر كس با تو دشمني ورزد با من دشمني ورزيده است.
پي نوشت:
1. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار،ناشر دار إحياء التراث العربي‏،بيروت‏،1403 ق‏،نوبت دوم‏، ج40، ص 4.
پرسش: خلقت كشتي چرا به خدا نسبت داده شده است مگر انسان آن را نمي سازد ؟

پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
اولا : در عموم آيات قرآن چنين نسبتي به خداوند داده نشده است.
ثانيا : در اين يك آيه قرآن ساخت كشتي به خداوند نسبت داده است، كه منظور اين است، صنعت و ساخت كشتي توسط انسان با الهام الهى و با استفاده از قوانينى است كه او در آفرينش، به وديعه انسان گذارده است(1) :
وَ الَّذي خَلَقَ الْأَزْواجَ كُلَّها وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْفُلْكِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْكَبُونَ ؛(2) و آن خدايى كه همه جفت‏ها را او آفريد، و برايتان از كشتى‏ها و چارپايان مركب درست كرد
ثالثا : آيات قرآن به صراحت اشاره دارد كه سازنده كشتي انسان است و در داستان حضرت نوح (ع) ايشان به عنوان سازنده كشتي معرفي شده كه طبق وحي و دستور الهي ساخته است :
1- وَ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا وَ لا تُخاطِبْني‏ فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ : (3) و (اكنون) در حضور ما و طبق وحى ما، كشتى بساز! و درباره آنها كه ستم كردند شفاعت مكن، كه (همه) آنها غرق شدنى هستند!
2- َأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لا تُخاطِبْني‏ فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُون : ( 4) ما به نوح وحى كرديم كه: «كشتى را در حضور ما، و مطابق وحى ما بساز. و هنگامى كه فرمان ما (براى غرق آنان) فرا رسد، و آب از تنور بجوشد (كه نشانه فرا رسيدن طوفان است)، از هر يك از انواع حيوانات يك جفت در كشتى سوار كن و همچنين خانواده‏ات را، مگر آنانى كه قبلًا وعده هلاكشان داده شده [همسر و فرزند كافرت‏] و ديگر درباره ستمگران با من سخن مگو، كه آنان همگى هلاك خواهند شد.
پس در جمع بين اين آيات به اين نتيجه مي رسيم كه الهام و حمايت و توان الهي در همياري و ساخت كشتي توسط انسان نقش اساسي را دارد.
پي نوشت ها:
1. قرائتى محسن،تفسير نور، ناشر مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، تهران، سال 1383 ش، نوبت يازدهم، ج‏10، ص 43.
2. زخرف ( 43) آيه 12.
3. هود(11) آيه 37.
4.مومنون (23) آيه 27.

موفق باشید.