بی طاقت و عصبانی

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
«أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهى‏ عَبْداً إِذا صَلَّى أَ رَأَيْتَ إِنْ كانَ عَلَى الْهُدى‏ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوى‏ أَ رَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى‏ كَلاَّ لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِيَةِ ناصِيَةٍ كاذِبَةٍ خاطِئَةٍ فَلْيَدْعُ نادِيَهُ سَنَدْعُ الزَّبانِيَةَ (1)؛ به من خبر ده آيا كسى كه نهى مى‏كند بنده‏اى را به هنگامى كه نماز مى‏خواند به من خبر ده اگر اين بنده بر طريق هدايت باشد، يا مردم را به تقوا دستور دهد. به من خبر ده اگر (اين طغيانگر) تكذيب حق كند و به آن پشت نمايد. آيا او نمى‏داند كه خداوند همه اعمالش را مى‏بيند؟هرگز (اين را نداند)، اگر او (از كفر و ظلم و تكذيبش) دست نكشد البته ما موى پيشانيش (به قهر و انتقام) بگيريم. آن پيشانى دروغزن خطا پيشه را. آن گاه او هر كه از قبيله و عشيره خود را خواهد بخواند. ما هم زبانيه دوزخ را مى‏خوانيم.
اولين نكته اي كه بايد به آن توجه داشته باشيد، اين است كه تمام سوره علق در ابتداي بعثت پيامبر اكرم(ص) نازل نشده، بلكه فقط پنج آيه نخست آن در ابتداي بعثت نازل شده و طبق شأن نزولي كه درباره آيات فوق آمده، اين آيات وقتى نازل شد كه دعوت اسلام برملا شده بود، و لذا تنها پنج آيه نخستين اين سوره در آغاز بعثت نازل شده و بقيه با فاصله قابل ملاحظه‏اى بوده است. (2)
نكته ديگر اينكه اين آيات درباره ابوجهل كه دشمن سرسخت پيامبر(ص) بود نازل شده و او طغيانگري و دشمني خود را به حدي رسانده بود كه به هر طريقي مي خواست جلو پيشرفت دعوت پيامبر اكرم(ص) را بگيرد. در احاديث آمده است: ابو جهل از اطرافيان خود سؤال كرد: آيا محمد در ميان شما نيز (براى سجده) صورت به خاك مى‏گذارد؟ گفتند: آرى، گفت: سوگند به آنچه ما به آن سوگند ياد مى‏كنيم، اگر او را در چنين حالى ببينم با پاى خود گردن او را له مى‏كنم به او گفتند: ببين، او در آنجا مشغول نماز خواندن است. ابو جهل حركت كرد تا گردن پيامبر (ص) را زير پاى خود بفشارد، ولى هنگامى كه نزديك آمد عقب نشينى كرده و با دستش گويى چيزى را از خود دور مى‏كرد، به او گفتند: اين چه وضعى است در تو مى‏بينيم؟ گفت: ناگهان ميان خودم و او خندقى از آتش ديدم و منظره وحشتناك و همچنين بال و پرهايى مشاهده كردم در اينجا پيغمبر خدا (ص) فرمود: قسم به كسى كه جانم در دست او است اگر به من نزديك شده بود فرشتگان خدا بدن او را قطعه قطعه مى‏كردند و عضو عضو او را مى‏ربودند.اينجا بود كه آيات فوق نازل شد.(3)
در مورد تهديد ها و وعده هاي عذابي كه خداوند در آيات پاياني سوره علق به دشمنان اسلام و پيامبر(ص) از جمله ابوجهل داده، درست است كه اينها تهديدات شديد است ولي اولا ما نبايد خداوند متعال را با صفات و روحيات انساني خودمان مقايسه كنيم، انسانها در مواقعي كه كسي به آنها ستم كند و حقي از آنها را بگيرد عصباني شده و از روي خشم و عصبانيت تصميم مي گيرند و داد و فرياد سر مي دهند، اما خداوند متعال، منزه از عصباني و خشمگين شدن است كه بخواهد سخنانش را از روي عصبانيت بگويد.
ثانيا تعبير "لنسفعا بالناصيه"؛ گرفتن موي پيش سر، در جايى گفته مى‏شود كه بخواهند كسى را با ذلت و خوارى به سوى كارى برند، زيرا هنگامى كه موى پيش سر كسى را مى‏گيرند قدرت هر گونه حركت از او سلب مى‏شود، و چاره‏اى جز تسليم ندارد. و اين تهديد ها درباره كسي است كه داراي روحيه غرور و طغيان و دروغگو و خطاكار است و اصلا حاضر نيست حق را بپذيرد.
درباره آيات پاياني هم كه مي فرمايد: «او اهل مجلس خود را صدا بزند ما هم ماموران دوزخ را مي خوانيم»، باز شأن نزول آن درباره ابوجهل است كه در روايتى از ابن عباس آمده است كه روزى ابو جهل نزد رسول خدا (ص) آمد در حالى كه حضرت نزديك مقام ابراهيم مشغول نماز بود، صدا زد مگر من تو را از اين كار نهى نكردم؟ حضرت ص بر او بانگ زد و او را از خود راند.
ابو جهل گفت: اى محمد بر من بانگ مى‏زنى، و مرا مى‏رانى؟ تو نمى‏دانى قوم و عشيره من در اين سرزمين از همه بيشتر است. در اينجا اين آيه نازل شد كه «فَلْيَدْعُ نادِيَهُ سَنَدْعُ الزَّبانِيَةَ» تا معلوم شود كه اين غافل بيخبر كارى از او ساخته نيست، و در چنگال ماموران عذاب همچون پر كاهى در وسط يك طوفان سهمگين است.(4)
گستاخي و طغيان گري ابوجهل تا حدي بود كه حتي لحظه مرگ هم به پيامبر(ص) اهانت كرد و حاضر نشد حق را بپذيرد. در روايتي آمده: هنگامى كه مسلمانان روز جنگ بدر پيروز شدند ابن مسعود در ميان كشته‏هاى مشركان گردش مى‏كرد، چشمش به ابو جهل افتاد، در حالى كه آخرين نفسهاى خود را مى‏كشيد، ابن مسعود روى سينه او قرار گرفت هنگامى كه چشمش به او افتاد، گفت: اى چوپان ناچيز بر جايگاه بلندى قرار گرفته‏اى ابن مسعود گفت الاسلام يعلو و لا يعلى عليه: اسلام برترى مى‏گيرد و چيزى بر اسلام برترى نخواهد گرفت. ابو جهل به او گفت به دوستت محمد بگو: احدى در زندگى در نظر من از او مبغوض‏تر نبود و حتى در حال مرگم. هنگامى كه اين سخن به گوش پيغمبر (ص) رسيد فرمود: فرعون زمان من، از فرعون موسى بدتر بود، چرا كه او در واپسين لحظات عمر گفت: من ايمان آوردم، ولى اين طغيانش بيشتر شد. سپس ابو جهل رو به ابن مسعود كرد و گفت: سر مرا با اين شمشير قطع كن كه تيزتر است، هنگامى كه ابن مسعود سرش را جدا كرد نمى‏توانست آن را بردارد و به خدمت رسول خدا(ص) آورد و لذا موى پيش سر او را گرفت و روى زمين كشيد و خدمت پيامبر آورد، و مضمون آيه (موي پيشاني او را مي گيريم) در اين دنيا نيز تحقق يافت.(5)
بنابراين اين تهديدها و عذاب ها براي امثال ابوجهل هاست كه بخاطر وجود روحيه غرور و طغيان حتي در لحظه مرگ هم دست از دشمني و اذيتشان بر نمي دارند.
پي نوشت ها:
1. علق(96) آيات9-18.
2.مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات اسلاميه، ج‏27، ص 166.
3. تفسير نمونه، ج‏27، ص 166؛ به نقل از طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏10، ص 782 .
4. تفسير نمونه، ج‏27، ص 173.
5. همان، ج‏27، ص 172.
موفق باشید.