سلام

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
با دقت و تأمل در روايات روشن مي شود كه اصل مال و ثروت در اسلام مذموم نيست، بلكه از آن جهت كه وسيله و ابزاري است براي رسيدن به آخرت ممدوح و پسنديده است. از اين رو است كه هنگامي كه حضرت علي(ع) مردي را مشاهده كرد كه دنيا را مذمت مي كرد، فرمود: «آيا تو در دنيا جرمي مرتكب شده اي يا دنيا به تو جرم كرده است».(1)
- نكاتي پيرامون نظر اسلام در مورد ثروت:
1- مال و ثروت در اسلام:
در اسلام مال و كسب مال، پسنديده و در مواردي واجب است، ولي مال پرستي در برابر خدا پرستي سرزنش شده است. در دين اسلام مال وسيله اي براي رسيدن به سعادت اخروي و تقرب به خدا است، نه هدف.
در قرآن كريم مي خوانيم: «اي كساني كه ايمان آورديد اموال و فرزندانتان شما را از ياد خدا غافل نسازد».(2)
شهيد مطهري مي فرمايد: «در اسلام مال و ثروت هيچ وقت تحقير نشده است، نه توليدش نه مبادله اش، نه مصرف كردنش، بلكه همه اين ها تاكيد و توصيه شده است و براي آنها شرايط و موازين مقرر شده است و هرگز ثروت از نظر اسلام دور افكندني نيست، بلكه دور افكندنش اسراف، تبذير تضييع مال و حرام قطعي است».(3) دفاع از مال در حكم جهاد دانسته شده است و كشته شدن در اين راه اجر شهادت دارد.
2- توليد ثروت در اسلام:
اسلام به طرق مختلف مسلمانان را هم در بعد فردي و هم در بعد اجتماعي به توليد ثروت دعوت كرده است. رسول خدا(ص)مي فرمايد:«به دنبال روزي حلال رفتن بر هر زن و مرد مسلماني واجب است».(4) همچنين طلب روزي حلال از افضل عبادات شمرده شده است.
به سخن شهيد مطهري: «هدف هاي اسلامي بدون اقتصاد سالم و نيروي مستقل اقتصادي ميسر نيست».(5)
در اسلام اقسام گوناگون توليد ثروت، مانند كشاورزي، دام داري، صنعت و غيره توصيه شده است. اين كه پيامبر اسلام بر دستان پينه بسته كشاورز بوسه مي زد، نشانگر اهميت توليد در جامعه اسلامي است.
با مراجعه به سيره معصومين(ع) در مي يابيم كه آنان نيز براي توليد ثروت مي كوشيدند.
3- توزيع ثروت در اسلام:
بعد از اين كه توليد ثروت شد، اين ثروت بايد به صورت عادلانه و موزون در جامعه توزيع گردد. در مكتب اقتصادي اسلام دو امر به عنوان هدف اصلي ارائه شده است: ۱- عدالت اقتصادي نسبت به درون جامعه. ۲- قدرت اقتصادي نسبت به بيرون جامعه.(6)
قرآن كريم مي فرمايد: ثروت نبايد تنها در ميان ثروت مندان گردش داشته باشد(7)، بلكه بايد به دست مستمندان نيز برسد. از اين رو در اسلام تكاليف مختلف مالي؛ مانند زكات و خمس و صدقه وضع شده است، تا ثروت جامعه به فقرا نيز برسد و افراد جامعه در يك سطح و طبقه رشد اقتصادي داشته باشند و شكاف و اختلاف طبقاتي بين آحاد جامعه كمتر شود و در نهايت از بين برود.
4- ثروت اندوزي در اسلام:
ثروتمند شدن اگر از راه هاي مشروع باشد، از نظر اسلام هيچ اشكالي ندارد. شيوه اي كه اسلام براي تعديل ثروت مي پذيرد جلوگيري افراد مستعد از رسيدن به ثروت هاي بالا نيست، بلكه براي آنها وظايف و تكاليف مالي مقرر مي سازد.(8) قرآن ثروت منداني چون حضرت سليمان و حضرت داوود و ذو القرنين را نام مي برد كه اهل ايمان بودند و در مقابل از ثروت مندان كافري چون قارون نيز ياد مي كند.
ثروت اندوزي اگر انسان را از ياد خدا غافل كند، مذموم است و در اسلام از آن نهي شده است. دل بستن به ثروت و ايثار دنيا بر آخرت صحيح نيست.
ولي اگر اين ثروت فراوان در راه خدا مصرف شود، بسيار پسنديده و قابل ستايش مي باشد كه حضرت خديجه(س) از اين گونه ثروت مندان بود كه ثروت خود را براي پيشرفت اسلام و گسترش آن مصرف كرد.
اگر انباشت ثروت از طرق شرعي باشد و عنوان احتكار پيدا نكند و تكاليف مالي آن مانند زكات و خمس مراعات شود، هيچ اشكالي ندارد.
- حاصل سخن اينكه:
1- كساني كه اسراف و تبذير مى كنند، و مال خود را در راه غير صحيح و فساد مصرف مى نمايند، يا بدون انگيزه دارايى خود را ريخت و پاش مى نمايند و به مصرف صحيح و عقلانى نمى رسانند. چنين افرادى برادران شيطان اند.
اين وصيت عالى اسلام را هم از ياد نبريد كه از شما مى‏خواهد از اسراف و تبذير در كل برنامه‏ها بپرهيزيد كه خدا مردم مسرف را دوست ندارد و مبذرين، برادران شيطانند. خرج‏هاى گزاف براى خريد لوازم از نظر اسلام اسراف و كار نابه جايى است.
2- اندازه‏گيرى در مسائل مالى و اندازه نگاه داشتن در برخورد به مال براى هر مؤمنى لازم است، مراعات عدالت و ميانه‏روى، حقيقتى است كه اسلام بر آن تأكيد فراوان دارد:
على(ع) فرمود: مرد، حقيقت ايمان را نمى‏چشد، مگر در او سه خصلت باشد: فهم در دين، ايستادگى در برابر مصائب، نيكو اندازه نگاه داشتن در معاش. همچنين امام صادق(ع) فرمود: ميانه‏روى حقيقتى است كه محبوب خدا است و زياده روى برنامه‏اى است كه مبغوض حق است تا جايى كه هسته‏اى را به دور بيندازى، هسته‏اى كه به درد كارى مى‏خورد و تا جايى كه زيادى آب آشاميدنى خود را بر زمين بريزى.(9)
3- غرض از ذكر آيات و روايات، نگاهي همه جانبه به اين مسأله بود، اما تشخيص مصداق و موارد نهي يا ترغيب به عهدۀ خودتان مي باشد. مثلاً ممكن است خريد ماشين و يا هر وسيلۀ ديگر، در صورت جنس خوب و گران بودن، موجب جلوگيري از اسراف شود. از طرفي هم ممكن است خريد ماشين معمولي موجب دستگيري عده اي از فقرا شود. پس مهم درست خرج كردن است!
4- سخن در بهره مندي از تكنولوژي نيست، بلكه سخن در اين است كه بهره مندي از آن به چه قيمتي بايد تمام شود. تكنولوژي بايد در خدمت بشر باشد، نه اين كه انسان در خدمت تكنولوژي باشد.
پي نوشت ها:
1. نهج البلاغه، صبحي صالح، خطبه ۱۳۱.
2. منافقين(63) آيۀ 9.
3. مطهري، مرتضي، نظري به نظام اقتصادي اسلام، ص ۱۷، تهران، صدرا، بهار ۶۸، چاپ اول.
4. جامع الاخبار، ص ۱۳۹.
5. مطهري، مرتضي، نظري به نظام اقتصادي اسلام، ص ۲۶، تهران، صدرا، بهار ۶۸، چاپ اول.
6. ر.ك: هادوي تهراني، مهدي، مكتب و نظام اقتصادي اسلام، قم، خانه ي خرد، چاپ دوم. ص 56.
7. حشر(59) آيۀ 7.
8. ر.ك: هادوي تهراني، همان، ص ۷۴.
9. عرفان اسلامي، شرح جامع مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، شيخ حسين انصاريان، ج 4، ص23.
موفق باشید.