حواس جمع بودن در نماز

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
برادر گرامي! در كتاب "زمزم عرفان" از قول آيت الله بهجت (ره) نقل شده كه فرمودند:
افكاري كه به ذهن انسان خطور مي كند، يا با اختيار انسان است يا در اختيار انسان نيست؛ آنچه در نماز مهم است، بايد سعي كنيد به اختيار خود، فكرتان را به جاي ديگر منصرف نكنيد؛ اما اگر بدون اختيار باشد، ايرادي نيست و به محض توجه، دوباره بر نماز متمركز شويد، تا كم كم در طول نماز حواستان جمع باشد.
در عين حال، به برخي عوامل حواس پرتي اشاره مي‏شود:
1. خيال‏پردازي:
تخيل‏ها، انسان را به جاهاي مختلف مي‏برد و در هنگام عبادت، ذهن را مشغول مي‏دارد؛ به طوري كه در يك نماز دو ركعتي، به مسايل و جاهاي مختلف رفته، تنها جايي كه حواسش نبوده، نماز است.
راه مبارزه با حواس پرتي، ريشه كن نمودن خيال‏پردازي‏ها است. مبارزه با خيال‏پردازي، آن است كه قبل از نماز، تمرين و ممارست در حفظ قوه خيال و متمركز كردن آن صورت مي‏گيرد؛ به اين صورت كه در ابتدا تمرين كنيم تا فكر و خيال خود را به امور خاصي مثل پرستش و نيايش تمركز دهيم و دائماً مواظبت نماييم خيال به جاي ديگر نرود. (1)
در نماز نيز بايد با خيال‏پردازي‏ها مبارزه شود؛ بدين معنا كه انسان تصميم بگيرد خيال خود را در نماز يا معناي نماز متمركز نمايد و هر وقت كنترل آن از اراده انسان خارج شد، دوباره برگرداند.
2. دنياپرستي:
يكي از عوامل مهم حواس پرتي در نماز، دنيا پرستي است. متأسفانه اين آفت دامنگير خيلي ها شده و آنان را از معنويت و حضور قلب در نماز دور كرده است. برخي چنان جذب دنيا شده‏اند كه حتي هنگام نماز خواندن، به فكر مال دنيا و زرق و برق‏هاي آن هستند.
دنياگرايي موجب مي‏شود كه انسان نتواند حواس خود را جمع كند و فكر خويش را متمركز عبادت نمايد. (2)
3. عوامل بيروني:
در جايي كه سر و صدا وجود دارد و موجب هواس پرتي است، نماز نخوانيد.
در اسلام سفارش شده است نمازگزار مكان خلوت را گزينش نمايد. يكي از فقيهان مي‏نويسد: "براي كسي كه با ديدن و شنيدن كوچك ترين چيزي، فكرش متفرق مي‏شود، راه درمان اين است كه: در اتاق تاريك (كم نور) نماز بخواند و يا آن كه در مقابل خود چيزي نگذارد كه نظر او را جلب كند... ". (3)
4. تعجيل در نماز:
يكي از عوامل حواس پرتي، تندخواني و تعجيل در تمام نمودن نماز است. براي مبارزه با اين آفت بايد نماز با آرامش اقامه گردد. نمازگزار از نظر جسمي و رواني بايد بي حركت و كاملاً آرام باشد. پيامبر وقتي به نماز مي‏ايستاد، آرام و بي حركت بود؛ چنان كه گويي بنايي ثابت يا عمودي قائم است. (4)
آنچه در حضور قلب مؤثر است، تلقين مي‏باشد؛ يعني نمازگزار از ابتدا به خود تلقين كند كه با توجه نماز بخواند و همواره آن را در ذهن خود مرور نمايد.
نكته ديگر، دقت در معاني اذكار و الفاظ نماز و مرور آن ابتدا در ذهن و سپس در قلب و جان است.
البته حضور قلب مراتب دارد و كم ترين مرتبه حضور قلب، آن است كه نمازگزار بداند چه مي كند و چه مي گويد و در چه جايگاهي قرار دارد و با چه كسي سخن مي گويد. از اين رو، درجات قبولي نمازها، متفاوت است. امام باقر - عليه السلام - مي فرمايد: «از بنده خدا گاهي نصف نماز او و گاهي يك سوم و يا يك چهارم و يا يك پنجم پذيرفته مي شود». (5) به طور كلي، از نماز آن مقدار كه با حضور قلب بوده است، قبول مي گردد و او را با عالم بالا مرتبط مي سازد.
نكته مهم اين است كه توجه داشته باشيم «كساني كه نماز را با حضور قلب مي خوانند، يك دفعه به اين مقام نرسيده اند»؛ بلكه به تدريج مراحل كمال را پشت سر گذاشته اند تا به آن درجه عالي نايل گشته اند. پس بايد نماز را در هر حال و در هر شرايط و شكل ممكن خواند؛ ولي به تدريج در كسب حضور قلب بيش تر همت گماشت كه رسيدن به كمال، امري تدريجي است.

پي‌نوشت‌ها:
1. علي اصغر عزيزي، علل و درمان حواس پرتي، ص 31 - 32.
2. برگرفته از: امام خميني، آداب الصلوة، ص 48، مؤسسه نشر آثار امام خميني، قم.
3. التنبيهات العليه علي وظايف الصلوة القلبية، ص 110؛ اقتباس از: علل و درمان حواس پرتي در نماز، ص 53.
4. علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 81، ص 265، مؤسسة الوفاء، بيروت، 1404ق.
5. شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 3، ص 52، آل البيت، قم، 1409ق.
موفق باشید.