عده ای شبهه میکنند و میگویند دین باوری باعث بسته شدن فکر میشود و میگویند برای باز شدن فکر باید دین را کنار گذاشت و ارزش ها و ضد ارزش هارا با ذهن خود سنجید میگویند هر کجا دین حاکم بوده باعث عقب ماندگی شده و قرون وسطی در ارو پا را مثال میزنند و با آوردن کتابهایی و ذکر مثالهایی میگویند آنها (رو حانیون آندوره اروپا) جلوی پیشرفت علم میایستادند و هر نظریه ای که با نظر کلیسا تناقض داشت کفر تلقی میشد آنها از دوره ای پیشرفت کردند که دین را کنارگذاشتند جواب این شبهات چیست ؟ لطفا مستدل و منطقی توضیح دهید
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
آنچه بيان داشتيد به بحث رابطه علم و دين بر مي گردد كه بحثي بسيار مفصّل و دقيق است و نمي توان در نوشته اي مختصر بدان پرداخت. اما به طور اجمالي مي توان گفت اگر چه برخي از افراد روشنفكر كه تحت تاثير رابطه و تقابل دين منحرف شده مسيحيت با علم قرار گرفته بودند به غلط مسيحيت كليسائي منحرف شده قرون وسطي را نماد همه اديان الهي پنداشتند و حكم به تقابل علم و دين نمودند. لكن در يك نگاه واقع بينانه بايد گفت:
مشكل اصلي در بحث تقابل علم و دين در تعيين مصداق روشن و قابل قبول دين و علم است. به نظر مي رسد كه اگر علم و دين هريك به معناي درست خود در اين سنجش و داوري قرار گيرند، به هيچ وجه نمي توان تناقض و تضاد مبنايي بين آن ها ديد. در واقع مشكل اين جاست كه معمولا در نمونه هاي تقابل علم و دين تفكرات مسيحي به عنوان دين ارائه مي شود، حال آن كه اگر دين اسلام و به خصوص نگرش دقيق شيعي معيار قرار گيرد، چنين تقابل هايي ديده نمي شود؛
اگر با دقت ويژگىهاى علوم تجربى مورد بررسى قرار گيرد، به خوبى مىتوان فهميد كه اين دسته از علوم به دو بخش تقسيم مىشود:
أ) قوانين علمى، اين بخش از گزارههاى علمى تا حدّى از قطعيت برخوردار است. تأثير پذيرى كم ترى از عوامل ظنى دارد. اين قضايا معمولاً با گزارههاى قطعى دينى هيچ گونه برخورد و تعارضى ندارد.
ب) نظريات علمى، با توجه به اين كه از قطعيت برخوردار نيست و در موارد بسيارى اين نظريات دچار ابطال و دگرگونى مىشوند، نبايد انتظار داشت كه هميشه نظريات علمى با دادههاى دينى هماهنگ و كاملاً سازگار باشد، زيرا لازمه آن اين است كه دين مانند آراى ظنى و تجربى دانشمندان همواره دستخوش تفسير و دگرگونى شود.
بنابراين ممكن است برخى از گزارههاى دينى با برخى از گزارههاى علمى، در زمانى با هم تعارض داشته و در زمان ديگر تعارض نداشته باشند، به عنوان نمونه مىتوان ديدگاه قرآن درباره پيوند بيولوژيك جنين با والدين را در نظر داشت، كه تا اواخر قرن نوزدهم، مغاير نگرش علمى رايج زيستشناسى بود، ولى در نيمه دوم قرن نوزدهم نظريات مبتنى بر پيوند يكسويه فرزند با پدر و مادر منسوخ گرديد. علم جديد با ديدگاه قرآن دراين زمينه همسو شد.
كاروان علمى بشر هنوز در نيمه راه است. بسيارى از نظريات علمى موجود در آينده دگرگون خواهد شد. طبيعى است در اين ميان آرا و انديشههاى صحيح و سقيم بسيارى وجود خواهد داشت. بنابراين انتظار هماهنگى كامل دين و علم به معناى دانش تجربى، انتظار نابجايى است، ولى مسلّم است كه بين قطعيات دين و علم تعارضى وجود ندارد.
البته مشكل گاهى اوقات در طرف ديگر تعارض مىباشد، يعنى گاهى فهم از دين اشتباه است. تعارض ميان فهم خاص از دين با علم، به عنوان تعارض علم و دين انگاشته مىشود، در حالى كه يك نوع فهم از گزاره دينى مانند فهم از ظاهر آيات، با علم تعارض يافته است، نه با خود دين. گاهى نيز آنچه دين انگاشته مىشود، دين نيست، يعنى برخى از رواياتى كه داراى سند صحيحى نمىباشند و به صورت مجعول بوده، به عنوان حديث معصوم نقل شده است. در چنين مواردى تعارض ظاهرى است و تعارض ميان علم و دين نمىباشد.
مسئله ديگرِ با اهميت، فهم رابطه عليّت الهى و عليت طبيعى در جهان ماده و طبيعت است. بسيارى از مردم و حتى دانشمندان توجيه مىكنند كه عليت الهى در عرض عليت طبيعى قرار دارد، يعنى عامل و علت يك پديده مانند سيل، زلزله و بيمارى در جهان طبيعت، يا خدا است و يا عامل طبيعى، پس هر جا كه عامل و علت طبيعى پاسخ داد، عليت الهى در كار نيست. هر جا كه با مشكل برخورد كرديم و نفهميديم كه علت طبيعى و مادى چيست، آن را به خدا يا علت ماوراء الطبيعى نسبت مىدهيم. اگر بيمارى پيش آمد، اگر كارى از دارو و درمان بر نيامد، به سراغ علت ماوراء الطبيعى مىرويم.
در حالي كه اين فهم كاملاً اشتباه است.خداوند علت تمام پديدههاى عالم هستى است، خواه در آن زمان كه دارو تأثير مىگذارد و خواه در زمانى كه داروى خاص (و راه شناخته شده براى ما) تأثير نمىگذارد . خداوند از راه ديگرى كه براى ما ناشناخته است (با حفظ قانوت عليت و بر اساس آن) درمان مىكند. پس در هر دو صورت او شفا دهنده است.
در جمع بندي مي توان گفت كه در بسياري از امور اشتراكي بين موضوعات ديني و علوم تجربي وجود ندارد. اين دو مقوله داراي موضوعات كاملا متفاوت و متغايري هستند، در نتيجه تقابل بدون وجود موضوع مشترك معنا نخواهد داشت.
در برخي موضوعات مشترك و ديدگاه هاي خاص هم يا درفهم دقيق منظور دين اشتباه وجود دارد يا در نظريات علمي به خاطر عدم قطعيت هر زمان امكان تغيير و تبديل وجود دارد. در نتيجه نمي توان به طور قطع گفت اين آيه قرآن در تضاد و تقابل كامل در برابر اين اصل متقن و بديهي علمي است؛ به همين خاطر مقوله تقابل علم و دين بيش از آنكه مقوله اي مستند و واقعي باشد، امري شعاري و مبهم است.
براي آگاهي بيشتر به كتابهاي
1. رابطه علم و دين در غرب، رضايي اصفهاني
2. كلام جديد،چ مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، خسرو پناه، مراجعه نماييد.
موفق باشید.
