خودکشی

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
البته مي توان به اين نكته اشاره كرد كه قيد"ظلما و عدوانا" مي تواند دو گونه تفسير داشته باشد كه در يك تفسير بايد آن را قيد احترازي(يعني خود كشيد و نوع است به حق و ناحق) گرفت و از نوعي خود كشي نام برد كه معنايي حماسي دارد و در مقابل خود كشي در صورت ظلم و عدوان قرار مي گيرد و آن مرگ داوطلبانه ايثارگرانه است. كه نمونه هايي زيادي از آن در جنگ ها اتفاق مي افتاد. و تفسير ديگر اين است كه "ظلما و عدوانا" قيد توضيحي باشد(يعني خودكشي دو نوع نيست، بلكه تمام خودكشي هاي ظلم است) كه باز در اين صورت نيز مي توان خود كشي را به معناي هم خود و هم ديگران را كشتن تفسير كرد كه انسان از روي ظلم و جهل خود و ديگران را را هلاكت اندازد.
توضيح در مورد قيد احترازي:
به استقبال مرگ رفتن و به تعبير ديگر، خود كشي دو حالت دارد يا انسان از روي نا اميدي و شدت خشم و انتقام از خودش به استقبال مرگ مي رود كه چنين مرگي مذموم است و مطابق با معناي آيه شريف نسبت به چنين شخصي وعده عذاب و آتش داده شده است. پس اين نوع مرگ از روي تجاوز و ستم است و اما نوع ديگري از به استقبال رفتن از مرگ داريم و آن استقبال ايثارگران از به خطر انداختن جان خود در ازاي حفظ ديگر جان ها است كه اين نوع امري پسنديده است. مثل آن چه را كه در واقعه عظيم كربلا نقل كرده اند كه وقت اقامه نماز ظهر عاشورا فرا رسيد و حضرت سيد الشهدا(ع) آماده بر پايي نماز شدند كه بعضي از ياران حضرت بدن هاي خود را سپر كرده در مقابل تيرهايي كه از طرف دشمن رها مي شد ايستادند تا سالار شهيدان بتوانند فريضه الهي را انجام دهند و سر انجام به فوز شهادت در مقابل حفاظت از جان مولاي شان نايل شدند. پس اين نوع خود كشي خود كشي از روي جهل و ستم و ظلم نيست يعني اين نوع خودكشي آگاهانه و ايثارگرانه بود كه البته نمونه هاي كم رنگ تر در حوادث جنگ هشت ساله ميان ايران و عراق نقل شده است كه عده اي با به خطر انداختن جان شيرين خود بدن هاي شان را روي مين انداخته موجب باز گشايي معبري براي ديگر رزمند گان مي شدند.
با اين حال مي توان از آيه شريفه معنايي ديگر را محتمل دانست و از اين كه خداي متعال فرمود "لا تقتلوا انفسكم" يعني يكد يگر را نكشيد نه اين كه خود تان را نكشيد. چنان چه در بعضي از تفاسير علاوه بر خود كشي از يكديگر كشي هم تعبير شده است. هم چنان كه در بعضي ديگر از تفاسير فقط نام يكديگر كشي شده است، در اين صورت "عدوانا و ظلما"توجيه بهتري مي تواند داشته باشد.
1. رمز اين كه نهى از قتل،"لا تَقْتُلُوا" به دنبال نهى از حرام‏خورى، "لا تَأْكُلُوا" آمده است، شايد آن باشد كه سيستم اقتصادى ناسالم، زمينه‏ قيام محرومان عليه زراندوزان و بروز درگيرى‏ها و پيدايش قتل و هلاكت جامعه است.(1)
2. "وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيما"
جامعه توحيدى به منزله يك پيكر است در اين جامعه كشتن ديگران به حكم كشتن خويشتن است بنا براين، قتل ديگران قتل خود انسان شناخته شده در روايات اهل بيت عليهم السّلام اين قسمت از آيه خويشتن به مهلكه انداختن و جنگ كردن با اشخاصى كه قدرت مقابله با آن ها نيست تفسير شده است.
آيه به معناى اعم؛ شامل اين ها( هر نوع ضرر) نيز مى ‏باشد. (2)
3." وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ" در معناى اين جمله چند قول است:
الف: با كسانى كه قدرت مقابله با آنان را نداريد نجنگيد.ب: يكديگر را نكشيد، زيرا شما پيرو يك آيين و مانند يك روح هستيد. ج: انسان نبايد خود را به قتل برساند، چنان كه برخى از افراد نادان در حال خشم و بى‏قرارى دست به خود كشى مى‏زنند.
"وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ" اشاره است به قتل نفس يعنى كسى كه از روى ستم و دشمنى نه از روى خطا و يا به منظور تقاص گرفتن، اقدام به قتل نفس كند.(3)
4.وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً سپس در ذيل آيه، مردم را از قتل نفس بازمى‏دارد و ظاهر آن به قرينه جمله "إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً:" نهى از خودكشى و انتحار مى‏باشد، يعنى خداوند مهربان نه تنها راضى نمي شود ديگرى شما را به قتل برساند بلكه به خود شما هم اجازه نمى‏دهد كه با رضايت خود خويشتن را به دست نابودى بسپاريد، در روايات اهل بيت(ع) نيز آيه فوق به همين معنى" انتحار" تفسير شده است.(1)
5. اختلاف شد در اينكه مرجع اسم اشاره در وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ چيست بعضى(بيان كردند) ... لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ...و ...جمله عُدْواناً وَ ظُلْماً ..مناسب با قتل عمدى است كه به نا حق واقع شود كه اگر عمدى نباشد يا به حق باشد، عقوبت عذاب جهنم ندارد. و اللَّه العالم.(5)
نتيجه:
اگر اصرار بر اين باشد كه "لاتقتلو انفسكم" به معناي خود كشي باشد كه در بعضي از تفاسير بدان اشاره شده است كه در جاي خود با اشاره به قيد احترازي و توضيحي شرح داده و معناي "عدوانا و ظلما" نيز آشكار شد و اما اگر مقصود از "لا تقتلوا" مقاتله و يكديگر كشي است كه در بعضي ديگر از تفاسير به اين معنا و قيد "ظلما و عدوانا" نيز اشاره و توضيح داده شد، پس جايي براي شبهه و اشكال باقي نمي ماند.
پي نوشت ها:
1. قرائتي محسن، تفسير نور، تهران، انتشارات مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، سال 1383 ه ش،چاپ يازدهم، ج‏2، ص 275.
2. قرشي سيد علي اكبر، تفسير أحسن الحديث، تهران، انتشارات بنياد بعثت، سال 1377ه ش، چاپ سوم، ج‏2، ص 348.
3. مترجمان، ترجمه تفسير جوامع الجامع، مشهد، انتشارات پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، سال 1377 ه ش، چاپ دوم، ج‏1، ص 589.
4. مكارم شيرازي ناصر، تفسير نمونه، تهران، انتشارات اسلاميه، سال 1374 ه ش، چاپ اول، ج‏3، ص 357.
5. طيب سيد عبد الحسين، أطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، انتشارات اسلام،سال 1378ه ش، چاپ دوم، ج‏4، ص 64.
موفق باشید.