اینکه گفته میشود رحمت خداوند بر غضب خداوند غلبه دارد به چه معنا و مفهومی است ؟ و اینکه گفته میشود هیچکس نباید از رحمت خدا وند نا امید شود به چه معنا و مفهومی است ؟
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت كه آنچه كه در بعضي آيات قرآن و روايات منقول از اهل بيت (ع) آمده است وسعت و گستردگي و سبقت رحمت الهي نسبت به غضب خداوند است نه غلبه رحمت بر غضب، و ما در قرآن و يا كتب روايي شيعه عبارتي كه در آن به غلبه رحمت الهي بر غضب خداوند اشاره شده باشد نيافتيم؛ خداوند در آياتي از قرآن از وسعت و گستردگي رحمت اش سخن گفته است چنانچه مي فرمايد:
« قالَ عَذابي أُصيبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ وَ رَحْمَتي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْء؛(1) (خداوند در برابر اين تقاضا، به موسى) گفت:« مجازاتم را به هر كس بخواهم مىرسانم و رحمتم همه چيز را فراگرفته »، و در آيه ديگري مي فرمايد: رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحيم؛ (2)پروردگارا! رحمت و علم تو همه چيز را فراگرفته است پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پيروى مىكنند بيامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار.
و نيز روايات و ادعيه زيادي است كه در آنها سخن از سبقت رحمت خداوند بر غضب الهي است به عنوان مثال در روايتي از امام صادق (ع) آمده است كه خداوند خطاب به پيامبران مي فرمايد: قُلْ لَهُمْ إِنَّ رَحْمَتِي سَبَقَتْ غَضَبِي فَلَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَتِي،(3) به آنان بگو رحمت من بر غضبم سبقت دارد و از رحمت من مايوس نشويد.
و نيز در روايتي ديگر آمده است: يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ إِنَّ رَحْمَتِي سَبَقَتْ غَضَبِي أَعْطَيْتُكُمْ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلُونِي وَ غَفَرْتُ لَكُمْ قَبْلَ أَنْ تَسْتَغْفِرُونِي و...(4)اي امت محمد(ص)، رحمتم بر غضبم سبقت گرفته است به شما عطا مي كنم قبل از آن كه از من بخواهيد و مي بخشم شما را قبل از آن كه استغفار كنيدو...
حال با توجه به آيات و روايات مذكور در پاسخ سوال شما بايد گفت: در معناي وسعت رحمت الهي دو احتمال وجود دارد و ممكن است مراد از وسعت، گستردگي و احاطه آن كه همه ما سوى اللَّه را فرا گرفته است باشد و نيز ممكن است مراد از وسعت دوام و هميشگي بودن آن باشد. (5)
در نتيجه منظور از وسعت و گستردگي رحمت خداوند يا شمول همگاني آن است كه شامل همه موجودات و همه انسان ها چه مومن و چه كافر مي شود بر خلاف غضب خداوند كه فقط شامل عده اي خاص مانند كافران ستيزه جو مي شود و يا ممكن است مراد از دوام و بقاء و هميشگي بودن رحمت و غفران الهي نسبت به غضب و عقاب الهي باشد.
و اگر منظور شما روايات مذكور و سوال شما از معناي سبقت رحمت الهي نسبت به غضب الهي باشد در اينصورت در پاسخ شما مي گوييم كه از سوي علما و محدثين وجوه و تفسير هاي متفاوتي از سبقت رحمت الهي ارائه شده است و مرحوم علامه مجلسي در اين زمينه سه وجه را ذكر كرده است كه عبارتند از:
1-وجه اول اين است كه منظور از سبقت رحمت، غلبه رحمت است يعني رحمتم بر غضبم غالب است و زياده بر آن است پس اگر در موردي هم سبب غضب شديد و قوي باشد و هم سبب رحمت ضعيف باشد در اينجا رحمت الهي بر او تعلق مي گيرد و بدين طريق رحمت الهي بر غضب اش غلبه مي كند.
2-وجه دوم اين كه ، ممكن است مراد از سبقت رحمت سبقت معنوي باشد بدين معنا كه اسباب رحمت الهي نسبت به اسباب غضب و ضلالت الهي بيشتر است وبه عبارت ديگر اسباب رحمت كه عبارتند از: اقامه دلائل آفاقي و انفسي بر ربوبيت خداوند و بعثت انبياء و اوصياء و نازل كردن كتاب ها و خلق ملائك و هدايت خلق بوسيله اينها و دفع وسوسه هاي شيطاني و... بيشتر از اسباب ضلالت و گمراهي كه عبارتند از: قواي شهواني و غضبي و خلق شياطين وعدم دفع ائمه ضلالت و ... است. در نتيجه مراد از سبقت كثرت اسباب رحمت نسبت به اسباب غضب است.
3- و وجه سوم اين كه، ممكن است مراد از سبقت رحمت بر غضب الهي سبقت زماني باشد بدين معني كه فرض وجود انسان و خلق و اعطاء جوارح و گوش و چشم و... و نيز نصب دلائل و براهين و.. همگي قبل از تكليف و مكلف شدن انسان هاست و تكليف كردن انسانها مقدم بر غضب و عقاب الهي است در نتيجه مراد از سبقت سبقت زماني رحمت بر غضب است.
و علامه مجلسي در پايان مي فرمايد: كه نه تنها ممكن است كه همه اين وجوه مذكور مراد باشد بلكه اظهر اين است كه مراد از سبقت و وسعت رحمت الهي بر غضب خداوند همه وجوه مذكور است. (6) يعني از هر نظر و گوشه اي كه بنگريم مي بينيم كه رحمت الهي بر غضب و عقابش غلبه دارد وغلبه و وسعت آن منحصر به مورد خاصي نيست.
پي نوشت ها:
1-اعراف(7)آيه 156.
2-غافر(40)آيه7.
3-ثقة الاسلام كليني، الكافي، دارالكتب الاسلامي،تهران،1365ش، ج2، ص274.
4-علامه مجلسي، بحارالأنوار، موسسة الوفاء، بيروت،1404ق، ج3، ص12.
5- سيد علي اكبر قرشي، تفسير أحسن الحديث،بنياد بعثت، تهران، 1377ش، چاپ سوم، ج1، ص32.
6- ر.ك. علامه مجلسي، بحارالأنوار، موسسة الوفاء، بيروت،1404ق،ج70 ،ص340 . (با دخل و تصرف)
موفق باشید.
