آیه 64 سوره آل عمران

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
«قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»(64)؛ بگو اى اهل كتاب بياييد به سوى سخنى كه ميان ما و شما يكسان است، كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزى را همتاى او قرار ندهيم، و بعضى از ما، بعض ديگر را غير از خداى يگانه به خدايى نپذيرد. هر گاه سرباز زنند، بگوييد گواه باشيد كه ما مسلمانيم.
اتفاقا چون مسيحيان معتقد به تثليث و خدايان سه گانه بودند و براي خداوند شريك قائل بودند، اين آيه شريفه خطاب به آنها مي فرمايد بياييد دست از شرك برداريد و خداي يگانه را بپرستيد. همچنين چون بعضي يهوديان براي خداوند شريك قائل بودند، آنها را هم دعوت به پرستش خداي يگانه و نفي شرك مي كند.
علامه طباطبايي در مورد اين آيه مي نويسند:«چون سياق كلام سياق نفى شريك است و شركى كه اعتقاد به فرزند بودن عيسى براى خدا و اعتقاد به سه خدايى و امثال آن از آن ماده منشا مى‏گيرد با جمله «أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ» ريشه كن نمى‏شد، لذا به دنبالش فرمود« وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً» چون در جمله اول عبادت را تنها عبادت خدا خواند و مادامى كه عبادت از عقائد شرك‏آميز خالص نباشد عبادت اللَّه نمى‏شود، بلكه عبادت اللَّه و معبودى مى‏شود كه شريك دارد.(2)
ايشان همچنين خطاب اين آيه شريفه را به عموم اهل كتاب دانسته و مي نويسند: « قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ... خطاب در اين آيه به عموم اهل كتاب است و در حقيقت دعوت به اين است كه همه بر معناى يك كلمه متفق و مجتمع شويم، به اين معنا كه بر مبناى آن كلمه واحده عمل كنيم...»(3)
آيت الله مكارم شيرازي نيز خطاب اين آيه را به عموم اهل كتاب دانسته است و مي نويسد:
« آيه فوق يك نداى وحدت است در برابر تمام مذاهب آسمانى به مسيحيان مى‏گويد: شما مدعى توحيد هستيد و حتى مى‏گوييد مساله تثليث (اعتقاد به خدايان سه‏گانه) منافاتى با توحيد ندارد و لذا قايل به وحدت در تثليث مى‏باشيد.
و همچنين يهود در عين سخنان شرك آميز عزير را فرزند خدا پنداشتند مدعى توحيد بوده و هستند.
قرآن به همه آنها اعلام مى‏كند ما و شما در اصل توحيد مشتركيم بياييد دست به دست هم داده اين اصل مشترك را بدون هيچ پيرايه‏اى زنده كنيم و از تفسيرهاى نابجا كه نتيجه آن شرك و دورى از توحيد خالص است خوددارى نمائيم.»(4)
قرينه ديگري كه احتمال اينكه مراد از اهل كتاب در اين آيه شريفه عموم مسيحيان و يهوديان باشد را تقويت مي كند، آيه بعد از اين است كه آنجا مسلم است كه مراد عموم مي باشد. زيرا بعد از خطاب به اهل الكتاب نام كتب تورات و انجيل را هم ذكر مي كند و مي فرمايد:«يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ في‏ إِبْراهيمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجيلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُون»(5)؛ اى اهل كتاب، چرا در آيين ابراهيم با يكديگر مجادله مى‏كنيد در صورتى كه تورات و انجيل شما فرستاده نشد. مگر بعد از ابراهيم آيا تعقل نمى‏كنيد؟
در هر صورت چه خطاب آيه شريفه مخصوص نصاري يا يهود باشد و چه عموم آنها مد نظر باشند، مسلم است كه چون آنها اصل توحيد و عبادت خداي يگانه را قبول داشتند ولي در عين حال براي خداي يگانه شريك قائل شده بودند و با مسلمانان دشمني مي كردند، خداوند به پيامبرش دستور مي دهد آنها را به چيزي كه بين شما و ايشان مشترك است دعوت كن تا اختلافات و دشمني ها كمتر شود. از اين رو از تواريخ اسلامى استفاده مى‏شود كه پيامبر اسلام (ص) هنگامى كه اسلام در سرزمين حجاز به اندازه كافى نفوذ كرد مخصوصا بعد از نزول آيه فوق و دعوت به همكارى در امر توحيد كه قدر مشترك همه اديان آسمانى است نامه‏هاى متعددى براى زمامداران بزرگ آن عصر فرستاد و در قسمتى از اين نامه‏ها مخصوصا روى آيه فوق تكيه فرمود.
پي نوشت ها:
1. آل عمران(3) آيه64.
2. طباطبايي، محمد حسين، الميزان(ترجمه)، انتشارات جامعه مدرسين، ج3، ص391.
3. همان، ص389.
4. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات اسلاميه، ج‏2، ص 594.
5. آل عمران، آيه 65.
موفق باشید.