پاسخ ارائه شده به سؤالِ یک پرسشگر با مشخصات خاص است. در صورتی که سؤال یا ابهامی برای شما ایجاد شده از طریق درگاه های پاسخگویی پیگیری فرمائید.
آنچه در مورد تقويت حافظه از کتب روايي و ادعيه بيان شده است، علت تامه تقويت حافظه محسوب نمي شود؛ چرا که راهکاري ديگري هم در اين خصوص وجود دارد.

پرسش:

چطور ميتوانيم از قرآن براي افزايش حافظه و همچنين قابليت هاي ذهن بهره مند شويم؟

پاسخ: 
از اينکه افتخار همراهي شما را داريم، خرسنديم و تلاش مي کنيم پاسخ مناسبي خدمت تان ارائه دهيم. براي تقويت حافظه و رفع فراموشي، در آموزه هاي ديني و تعاليم اسلامي توصيه هايي شده است که در بخش نخست به مهمترين توصيه هايي که مشتمل بر سوره ها و آيات قرآن است، اشاره مي شود و در بخش دوم به توصيه هايي که در روايات اسلامي به آن اشاره شده است، مي پردازيم.

بخش نخست
1. خواندن سوره هاي «ياسين» و «فتح»؛ (1)
2. تلاوت قرآن؛ (2) 
3. خواندن «آيه الکرسي»(3) و مداومت بر آن خصوصاً پس از نمازهاي يوميه در تقويت حافظه مؤثر است؛(4) 
مرحوم آيت الله كشميري مي فرمايد: خواندن «آيه الکرسي» روزي 21 مرتبه براي تقويت حافظه نافع است. (5)
4. بعضى از بزرگان گفته اند كه زياد خواندن آيه «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»(6) ‏ براى رفع نسيان و فراموشى مؤثر و مجرّب است؛ (7)
5. براي کسي که زياد فراموشي به او دست مي دهد، مواظبت بر خواندن آيه: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين‏»(8) مفيد است. (9)
6. مي توانيد قرآن حفظ نماييد؛ حفظ قرآن يقيناً تأثير شگرفي در قدرت حافظه شما ايجاد خواهد شد و شما نتيجه اش را به زودي خواهيد ديد.

بخش دوم
در روايات اسلامي نيز براي تقويت حافظه نکاتي براي تقويت حافظه و رفع فراموشي ذکر شده است که به برخي از آنها اشاره مي شود:
1. خواندن دعايي که پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) به حضرت علي (عليه السلام) براى تقويت حافظه تعليم نمود: «سُبْحَانَ مَنْ لَا يَعْتَدِي عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير.» (10) 
2. خواب قيلوله کردن. شخصى به پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) عرض كرد: من حافظه خوبى داشتم و اكنون فراموشى بر من غالب شده؟ حضرت در پاسخ فرمود: «آيا خواب قيلوله مي كردى و آن را ترك كرده‏اى؟ گفت بلى، فرمود: باز خواب قيلوله بكن تا آنچه فراموش کرده اي به حافظه ات برگردد.» (11)
خواب قيلوله پيش از ظهر است و بعد از نماز ظهر تا عصر و خواب بعد از ظهر حماقت است و خواب قيلوله نعمت است چنان كه 
امام باقر (عليه السلام) نيز مي فرمايد: «النَّوْمُ أَوَّلَ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يَحْرِمُ الرِّزْق»‏؛ (12) «خواب اول روز جهالت است؛ خواب نيمروز [قيلوله‏] نعمت است و سبب تقويت حافظه مى‏شود؛ خواب پس از عصر حماقت است؛ خواب ميان نماز مغرب و عشا مانع روزي مي شود.» 
3. امام صادق (عليه السلام) به کسي که چيزي را فراموش کرده بود، فرمود: دستت را بر پيشاني بگذار و اين دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مُذَكِّرَ الْخَيْرِ وَ فَاعِلَهُ وَ الْآمِرَ بِهِ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَذْكُرَنِي مَا أَنْسَانِيهِ الشَّيْطَانُ الرَّجِيم‏» (13)
4. مداومت بر خواندن دعاي: «يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ فَلَا يَفُوتُ شَيْئاً عِلْمُهُ وَ لَا يَئُودُه‏» بعد از نماز صبح قبل از اين که تکلم نمايد. (14) 
در روايات اهلبيت (عليهم السلام) به موارد ديگري مثل نوع تغذيه و خوردن برخي مواد غذايي از قبيل: مويز، عسل، عدس، کرفس، بِه، گوشت نزديک گردن، زنجبيل، کندر و... براي تقويت حافظه اشاره شده است که به خاطر اطاله کلام و اين که شايد مورد سؤال شما نبوده باشد از ذکر تفصيلي آن خودداري مي کنيم. 
براي افزايش تمرکز در آيات قرآن و روايات چيزي نيافتيم، اما از آيت الله بهجت (ره) پرسيدند: چه كنيم تا تمركز فكر پيدا كنيم؟ فرمودند: اذكاري مثل «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» را زياد بگوييد. (15)

نکته مهم
آنچه در مورد تقويت حافظه از کتب روايي و ادعيه بيان شده است، علت تامه تقويت حافظه محسوب نمي شود؛ چرا که راهکاري ديگري هم در اين خصوص وجود دارد. ضمن اين که بعضي از عوامل مربوط به حافظه در اختيار انسان نيست و مربوط به عوامل ژنتيکي و وراثتي است. به عبارت ديگر، حافظه و استعداد هر انساني برآيندي از عوامل متعدد وراثتي و محيطي است که بعضي از اين عوامل در اختيار اوست و بعضي از اختيار انسان خارج است بنابراين، هرگز نبايد توقع داشت که با انجام راهکارهايي که ما برخي از آنها را ذکر کرديم، معجزه شود و ناگهان حافظه انسان افزايش چشمگيري يابد و يا در صورت عدم تأثير، اعتقاد فرد نسبت به توصيه هايي که از معصومين صادر شده است، کم شود.
اين نکته را هم بدانيد که گاهي مشکل از خود ضعف حافظه نيست، بلکه افراد به خاطر مشغله فکري و داشتن برخي دل مشغوليت ها و بر عهده داشتن کارهاي متعدد عملاً دچار استرس و اضطراب مي گردند و در نتيجه آن، قدرت تمرکز آنان مختل مي شود و يا دچار ضعف حافظه مي گردند در صورتي که اگر آنها از پرداختن به کارهاي متعدد در يک مقطع زماني بپرهيزند و يا از مشغله هاي خود بکاهند، تمرکز و حافظه آنان از کارآمدي بيشتري برخوردار خواهد بود. همچنين مي توانيد به هنگام مطالعه و يا شنيدن مطالب ناب، برخي از آنها را يادداشت کنيد و چندبار با خود مرور نماييد تا در حافظه بلند مدت شما ثبت گردد.
همواره موفق و کامروا باشيد.

پي نوشت ها: 
1.    ر.ک: حيدري، احمد، فضايل و خواص سوره ها و آيه هاي قرآن، قم: حضور، 1386.
2.    مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.
3.    سوره بقره، آيات 255-257.
4.    ر.ک: کاظمي خوانساري، ابراهيم، ذکرهاي شگفت عارفان: کليد گشايش مشکلات دنيوي و سلوکي، قم: عطر ياس، 1388.
5.    همان.
6.    سوره اعلي، آيه 6.
7.    جمعي از مترجمان، ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: فراهانى،1360؛ ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش هاي شما و پاسخ هاي آيت الله بهجت (ورق هاي آسماني)، قم: آخرين وصي، 1388، ج27، ص24.
8.    سوره بقره، آيه 286.
9.    كفعمى، ابراهيم بن على عاملى‏المصباح للكفعمي(جنة الأمان الواقية)، قم‏: دار الرضي( زاهدي)، 1405ق‏، ج199.
10.    ر.ک: قمي، شيخ عباس، کليات مفاتيح الجنان، ترجمه: مهدي الهي قمشه اي، تعقيبات مشترک، قم: آيين دانش، 1390.
11.    حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، قم‏: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409ق، ج6، ص501.
12.    شيخ صدوق، ابن بابويه، محمد بن على، ‏من لا يحضره الفقيه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ‏1413ق‏، ج1، ص502.
13.    طبرسى، حسن بن فضل، ‏مكارم الأخلاق‏، قم‏: شريف رضى‏، 1412ق، ص356.
14.    شبّر، عبدالله، طب الأئمة عليهم السلام( للشبّر)، بيروت: دار الإرشاد، 1428ق، ص277.
15.    ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش هاي شما و پاسخ هاي آيت الله بهجت (ورق هاي آسماني)، قم: آخرين وصي، 1388.