پاسخ:

در عرصه بین‌الملل و در روابط بین کشورها، ائتلاف‌ها و معاهده‌های مختلفی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و نظامی شکل گرفته است. یکی از این ائتلاف‌های مهم پیمان بریکس است. واژه «بریکس(BRICS)» متشکل از نام 5 کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که از کنار هم قرار گرفتن حرف اول نام لاتین آنها به وجود آمده است.

الف. تاریخچه و اهداف بریکس

سال 2006 برای اولین بار وزرای خارجه برزیل، روسیه و چین به همراه وزیر دفاع هند گرد هم آمدند تا برای توسعه همکاری‌ها در یک چارچوب چهارجانبه تبادل نظر کنند. نخستین اجلاس سران این گروه در سال ۲۰۰۹م در روسیه برگزار شد و حاضران بر همکاری‌های منسجم به نفع کشورهای در حال توسعه و ایجاد نظم جهانی هماهنگ در راستای صلح پایدار و مشترک تأکید کردند. نام آن در ابتدا «بریک» بود. با اضافه شدن آفریقای جنوبی در سال 2011م به این گروه، نام آنها به «بریکس» تغییر یافت. با تصمیم سران بریکس در سال 1402ش(2024م) کشورهای دیگری همچون جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و امارات به عضویت گروه بریکس درآمدند.(1) راهبرد همکاری‌های اقتصادی این گروه که در سال 2020 به تصویب اعضا رسید، در سه محور خلاصه می‌شود:

1. بسته «تجارت، سرمایه‌گذاری، فاینانس (قرداد تامین مالی از منابع بین‌المللی)»

2. بسته «اقتصاد دیجیتال» مرتبط با موضوعاتی نظیر تحول دیجیتال، صنعت و نوآوری

3. بسته «توسعه پایدار» در موضوعاتی نظیر امنیت غذایی و توسعه منابع انسانی.(2)

ب. جایگاه و اهمیت بریکس

مهم‌ترین رقیب گروه بریکس، گروه G7 متشکل از هفت کشور بزرگ صنعتی شامل آمریکا، آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و کانادا است. مقایسه این دو گروه از کشورها به خوبی جایگاه و اهمیت پیمان بریکس را نشان می‌دهد. «گروه بریکس ۳۵.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده است، در حالی که سهم گروه ۷، ۳۰.۳ درصد» می‌باشد. این وضعیت برای بریکس تا سال ۲۰۲۸م بیش از پیش ارتقا خواهد یافت و در مقابل، وضعیت گروه 7 تنزل می‌یابد. «سهم کل کشورهای عضو گروه بریکس در اقتصاد جهانی ۵۸.۹ تریلیون دلار است. کشورهای عضو این گروه همچنین بیش از یک سوم از خشکی زمین (۳۶ درصد)، ۴۵ درصد از جمعیت جهان (۳.۶ میلیارد نفر)، بیش از ۴۰ درصد از کل تولید نفت و حدود یک چهارم از صادرات جهان را به خود اختصاص داده‌اند.»(3) دو کشور از اعضای بریکس، عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند.

ج. آثار مثبت پیوستن ایران به بریکس

پیوستن ایران به بریکس می‌تواند هم برای کشورهای عضو این پیمان سودمند باشد و هم برای ایران. نتایج مثبت این الحاق برای ایران در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و علمی قابل بررسی است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود.

۱. همکاری‌های اقتصادی

1.1. دسترسی به بازارهای بزرگ

ایران با پیوستن به بریکس می‌تواند به بازار بزرگ اقتصادی این کشورها که جمعیتی بیش از 3 میلیارد نفر دارند، دسترسی پیدا کند. این موضوع به نوبه خود باعث افزایش صادرات ایران و رشد اقتصاد داخلی خواهد شد. از جمله موارد مهم در این زمینه، صادرات انرژی است. ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع نفت و گاز جهان، می‌تواند با کشورهای عضو بریکس در حوزه انرژی، همکاری‌های استراتژیک داشته و بازارهای جدیدی برای صادرات انرژی خود ایجاد کند.

2.1. جذب سرمایه‌گذار خارجی

پیوستن ایران به بریکس زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاری کشورهای عضو، به‌ویژه در بخش‌های مهمی چون انرژی، زیرساخت و فناوری، فراهم می‌کند.

3.1. خنثی کردن تحریم‌های غرب و آمریکا

ایران با تقویت همکاری با کشورهای بریکس، می‌تواند مسیرهای بیشتری را پیش روی خود قرار داده و از این طریق روابط اقتصادی خود با غرب را به نحو بهتر و با دست بازتری مدیریت کند. به عنوان نمونه، بریکس در حال توسعة سازوکارهای مالی برای کاهش وابستگی به دلار است. کشورهای عضو در تلاش هستند تا مبادلات تجاری خود را از طریق ارزهای ملی انجام دهند. ایران می‌تواند از این فرصت‌ها برای تسهیل مبادلات تجاری و مالی خود و کاهش وابستگی به دلار استفاده کند. همچنین با دسترسی ایران به بانک توسعه بریکس، ایران قادر خواهد بود از منابع مالی این بانک بهره‌مند شود. همه این سازوکارها در نهایت منجر به خنثی سازی یا دورزدن بیش از پیش تحریم‌های کشورهای غربی و آمریکا خواهد شد.

4.1. همکاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر

ایران می‌تواند از تجربیات و دستاوردهای کشورهایی مانند چین و هند که در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر توانمندی‌های قابل توجهی کسب کرده‌اند، استفاده نماید.

2. همکاری‌های سیاسی

1.2. تقویت جایگاه سیاسی

عضویت در بریکس می‌تواند جایگاه سیاسی ایران را در سطح جهانی تقویت کرده و به او این امکان را بدهد که در تصمیمات بین‌المللی نقش فعال‌تر و مؤثری تری ایفا کند.

2.2. همکاری‌های چندجانبه

ایران می‌تواند از طریق بریکس در سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، شورای امنیت و دیگر نهادها، هماهنگی بیشتری با کشورهای عضو داشته باشد.

3. همکاری‌های امنیتی

1.3. مقابله با تهدیدات مشترک

کشورهای عضو بریکس، از جمله ایران، قادر خواهند بود از طریق هم‌افزایی با یکدیگر در حوزه‌های امنیتی و دفاعی، به شکل بهتری در مقابله با تهدیدات مشترک مانند ناتو، تروریسم و گروه‌های شبه‌نظامیِ مورد حمایت غرب اقدام نمایند.

4. همکاری‌های علمی و فناوری

1.4. تبادل علمی

ایران می‌تواند با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشورهای عضو بریکس همکاری‌های علمی و آموزشی گسترده‌ای داشته باشد.

2.4. تبادل فناوری

کشورهای عضو بریکس، مثل چین و هند، در حوزه فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری اطلاعات پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. ایران می‌تواند از این فناوری‌ها بهره‌مند شود.

نتیجه‌گیری:

بریکس یک پیمان بین‌المللی بین کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و پنج عضو جدید شامل ایران و... است. هدف این پیمان به صورت عمده، افزایش روابط اقتصادی و تأثیرگذاری بر تحولات جهانی برای مقابله با سیاست‌های غرب و آمریکا است. پیوستن به این پیمان فرصت‌های قابل‌توجهی برای ایران فراهم می‌کند.

پی‌نوشت‌ها

1. نجفی، سید احمد، چگونه بریکس از گروه ۷ جلو افتاد؟، خبرگزاری ایرنا، 23 خرداد 1403، 85507358، https://irna.ir/xjQPf8.

2. ترابی فرد، میلاد، بریکس؛ تاریخچه، کارکرد و ملاحظات الحاق ایران به این گروه، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 22 آذر 1401، https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1754451.

3. نجفی، سید احمد، بریکس، «نهاد دموکراتیک» در برابر «باشگاه دیکتاتوری» گروه ۷ است، خبرگزاری ایرنا، 1 آبان 1403، 85635276، https://irna.ir/xjRTwJ.

پاسخ:

مقدمه

گروه بریکس که شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و اخیراً ایران و چند کشور دیگر است، به‌عنوان یک بلوک اقتصادی و سیاسی در حال گسترش، به دنبال کاهش سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی و ایجاد سازوکارهای مالی جایگزین است. این رویکرد که مورد نگرانی جدی آمریکا قرار گرفته، به‌خصوص در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ با واکنش سخت و تهدیدهای تعرفه‌ای مواجه شده است

پاسخ تفصیلی:

۱. اقدامات ترامپ علیه بریکس؛

ترامپ به‌طور علنی اعلام کرده است که در صورت تلاش بریکس برای تضعیف دلار یا ایجاد ارز جایگزین، تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی بر کالاهای وارداتی از این کشورها اعمال خواهد کرد. (1) این اقدام نوعی جنگ تجاری و فشار اقتصادی است که هدف آن حفظ برتری دلار و جلوگیری از کاهش نفوذ آمریکا در نظام مالی جهانی است. وی همچنین شرکت‌های کشتیرانی و بیمه‌ای را که با بریکس همکاری کنند هدف تحریم قرار داده و تلاش می‌کند اتحادیه اروپا را از همکاری با بریکس منصرف کند. (2)

۲. چالش‌های پیش روی بریکس؛

- فشارهای اقتصادی و تعرفه‌ای:

 تعرفه‌های سنگین می‌تواند تجارت میان اعضای بریکس و با سایر کشورها را کاهش دهد و به اقتصادهای عضو آسیب برساند.

- نبود یکپارچگی مالی در میان اعضای بریکس:

 بریکس هنوز فاقد یک ارز مشترک قدرتمند و سازوکار مالی یکپارچه است که بتواند به‌طور مؤثر جایگزین دلار شود. این موضوع، نقطه‌ضعف آن در برابر فشارهای آمریکا محسوب می‌شود.(3)

- تلاش برای ایجاد سازوکارهای جایگزین:

 تهدیدهای ترامپ، بریکس را به سمت توسعه ابزارهای جایگزین مانند ارز مشترک، سوئیفت جایگزین و همکاری‌های مالی بیشتر سوق داده است، اما این فرایند زمان‌بر و پیچیده است.(4)

- چالش‌های سیاسی و اتحاد شکننده:

 اعضای بریکس دارای منافع و سیاست‌های متفاوتی هستند که می‌تواند انسجام بلوک را تحت تأثیر قرار دهد، به‌ویژه در مواجهه با فشارهای خارجی.(5)

۳. امکان فروپاشی یا ناکارآمدی بریکس؛

ترامپ با ادعای «فروپاشی سریع» بریکس، تلاش می‌کند این بلوک را تضعیف کند، اما واقعیت این است که بریکس به دلیل ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی اعضا و روند گسترش آن، در کوتاه‌مدت فرو نخواهد پاشید. بااین‌حال، فشارهای اقتصادی، تحریم‌ها و تهدیدهای تعرفه‌ای می‌تواند کارآمدی بریکس را در تحقق اهدافش کاهش دهد و روند همکاری و توسعه آن را کند نماید. همچنین، نبود هماهنگی کامل در میان اعضا و چالش‌های ساختاری، احتمال ناکارآمدی را افزایش می‌دهد.(6)

نتیجه‌گیری:

سیاست‌های سخت‌گیرانه ترامپ علیه بریکس، ازجمله تهدید به تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی، چالش‌های جدی برای این بلوک اقتصادی و سیاسی ایجاد کرده است. اگرچه احتمال فروپاشی کامل بریکس در کوتاه‌مدت کم یا بعید است، اما فشارهای اقتصادی و سیاسی می‌تواند موجب ناکارآمدی و کندی در تحقق اهداف بریکس شود. در مقابل، این تهدیدها بریکس را به توسعه سازوکارهای مالی جایگزین و تقویت همکاری‌های داخلی سوق داده است که می‌تواند در بلندمدت بر نفوذ دلار و نظام مالی جهانی تأثیرگذار باشد؛ بنابراین، در آینده، بریکس باوجود چالش‌ها، همچنان به تلاش برای کاهش سلطه دلار و ایجاد نظم مالی چندقطبی ادامه خواهد داد.

پی‌نوشت‌ها:

1. گروه نویسندگان، ترامپ: ممکن است تعرفه ۱۰۰ درصدی بر اعضای بریکس اعمال کنم، خبرگزاری مهر، کد خبر 6378242، ۲۵ بهمن ۱۴۰۳، mehrnews.com/x37dwd.

2. گروه نویسندگان، تیر خلاص ترامپ به پول آمریکا با تهدید ارز بریکس، کیهان، کد خبر: ۳۰۰۸۷۶، ۱۱ آذر ۱۴۰۳، https://kayhan.ir/001GGq.

3. سلیمی، رسول، اتحاد شکننده یا همبستگی استراتژیک؟ ترامپ در برابر بریکس؛ استراتژی مهار دلار و مقابله با دورزدن تحریم‌های ایران و روسیه، خبرانلاین، کد خبر 2021164، ۲۰ بهمن ۱۴۰۳، khabaronline.ir/xnbPg.

4. گروه نویسندگان، تیر خلاص ترامپ به پول آمریکا با تهدید ارز بریکس، کیهان، کد خبر: ۳۰۰۸۷۶، ۱۱ آذر ۱۴۰۳، https://kayhan.ir/001GGq.

5. گروه نویسندگان، ترامپ با این اقدام عجیب بریکس را تهدید کرد، خبرگزاری تابناک، کد خبر: ۱۲۸۸۸۴۱، ۲۷ بهمن ۱۴۰۳، https://www.tabnak.ir/005PHl.

6. گروه نویسندگان، دونالد ترامپ شرکای تجاری خود را از تعرفه‌ها معاف می‌کند؟ آغاز جنگ تعرفه‌ای ترامپ به سود بریکس، دنیای اقتصاد، کدخبر: ۴۱۵۳۰۵۴، ۱۴۰۳/۱۱/۲۲، https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-4153054.