چه کسی بدی و تاریکی را به وجود آورده است؟

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
اعتقاد ما بر اين است كه اتفاقات عالم هستي اعم از خير و شر (به ظاهر شر) و به تعبيري نور و تاريكي، تمامي از افعال يك خالق متعال مي باشند. اما در مقابل شبهاتي مطرح مي شود. مانند آنكه چگونه از خير محض، شر و بدي صادر مي شود؟
اموري كه به ظاهر شر و بد تلقي مي شوند، بر دو گونه اند:
الف : اموري كه خود به خود و به تعبيري في حد نفسه شر نبوده اما در عين باعث كارهايي به ظاهر شر مي شوند مثل ميكروب، سموم، زهر حيوانات، چاقو، آتش و ... اين دسته شر بالعرضند يعني خود به خود شر نيستند، بلكه ممكن است به ظاهر براي ديگران شر ايجاد كنند. لذا شر آنها نسبي است به عنوان مثال زهر مار يك تركيب شيميايي است مثل ساير تركيبات شيميايي كه فوايد زيادي در علم پزشكي و داروسازي دارد. اما در عين حال ممكن است بيهوده در بدن كسي وارد شود و آن شخص را دچار مرگ كند اين گونه شرور خالقي جداي از خود موجود ندارند اين گونه نيست كه يكي وجود مار و آتش و زلزله و ميكروب را خلق كرده باشد و كس ديگري كشنده بودن آنها را آفريده باشد همه اينها يك خالق دارند و نيازي به تبيين دو خالق براي آنها نيست و از همان زماني كه مثلاً مار به وجود آمده، كشنده بودن زهر آن نيز به وجود آمده است.
ب: دسته اي كه بالذات شر و دسته اي كه بالعرض شر محسوب مي شوند مثلاً خود بيماري، مرگ، كوري، كري و ... شر بالذات محسوب مي شوند. اما در مورد خالق اين دسته از امور بايد گفت:
چينش اين عالم به گونه اي است كه موجودات آن از هم گسسته و مستقل نيستند، بلكه اگر تك تك اجزاي اين عالم را بررسي كنيم در مي يابيم كه تمام آن نظير حلقه هاي يك زنجير چنان به هم پيوسته هستند كه يك نظام آفرينشي زيبا را شكل داده اند؛ آن بوته گلي كه در گلدان گذاشته شده ، آن درختي كه در باغچه سبز شده، آن بچه اي كه در گهواره قرار گرفته، و همه چيزهايي كه دور و برمان هستند، چگونه به وجود آمده اند؟ مثلاً يك بوته گل، آيا بدون اين كه ما به آن آب بدهيم سبز مي شود؟
پس بقاء اين بوته گل به آبي بستگي دارد كه ما به آن داده ايم، و بدون آن تخمي كه كاشته شده يا نشائي كه غرس شده اين گل به وجود نمي آمد. خود اين گل از اكسيژن و يا از گازهاي ديگري كه در هوا موجود است استفاده مي كند و اگر اينها نباشند اين گل نمي تواند به وجود خودش ادامه دهد و البته وجود اين گل به نوبه خود نيز در تغيير هوا مؤثر است؛ يعني نسبت گازها را تغيير مي دهد؛ اگر اكسيژن مي گيرد، اكسيژن كم مي شود و اگر گازهاي ديگري را مي گيرد اكسيژن بالا مي رود؛ پس همين گل با هواي مجاورش در ارتباط است نه هوا مستقل از اين بوته گل است و نه اين گل مستقل از هوا است. همين رابطه بين حيوانات ديده مي شود.
حتي اگر سراغ موجودات بي جان برويم مي بينيم هر پديده اي در اثر فعل و انفعال پديده قبلي به وجود آمده است و به نوبه خود در پديده هاي اطراف خود اثر مي گذارد و ماده پيدايش پديده هاي بعدي مي شود؛ خورشيد بر آب مي تابد آب بخار، بخار ابر، و ابر باران مي شود و زمين هاي مستعد از اين باران، گل و هزاران نعمت ديگر به بار مي آورند و البته زمين هايي كه استعداد جذب خود را از دست داده اند از اين باران، سيلي ويران كننده مي سازند. اين نظامي است كه بر اين جهان حكم فرما است؛
نظام همبستگي و تأثير و تأثر و اين چيزي است كه احتياج به برهان فلسفي ندارد، هر كس به اندازه معلومات خود مي تواند اين نوع ارتباط و زيبايي وحدت نظام را بشناسد. البته هر قدر معلومات ما دقيق تر و وسيع تر باشد به عمق اين همبستگي و نيكويي نظام آفرينش بيشتر پي مي بريم.
بر اين اساس عالم در مجموع خير بوده به گونه اي كه جنبه خير آن بر جنبه شر غلبه دارد و همگي مي تواند از منشأيي واحد و مطابق نظام علي و معلولي نشات گيرد اما سنت خداي واحد در اين عالم بر آن تعلق گرفته كه هر امري از طريق اسباب و علل عادي خود محقق شود. آن چنانكه از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود" أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ سَبَباً "َ(1) خدا خوددارى و امتناع فرموده كه كارها را بدون اسباب فراهم آورد. پس براى هر چيزى سبب و وسيله‏اى قرار داد."
و خلق نظام علي و علولي به گونه اي است كه امكان تاثير يكي در ديگري و در نتيجه رخداد امري به ظاهر بد وجود دارد آن چنانكه مثلاً مطابق نظام علت و معلول، قطع و از بين بردن بي رويه درختان سبب وقوع سيل شده و يا برداشت ناصحيح آب از سفره زير زميني، نساختن سد براي مهار آبهاي سطحي و...سبب خشكشالي مي شود و بديهي است كه اين حوادث لازمه طبيعت و نظام مادي بوده و با وقوع آن امور به ظاهر شر در عالم رخ مي دهد.
نتيجه آنكه مطابق آنچه بيان شد امور به ظاهر بد و شر، دلائل و اسباب خاص خود را دارد و منافاتي با خداوند واحد به عنوان خير محض ندارد.
پي نوشت:
1. شيخ كليني، الكافي، چ اسلاميه، بي تا، بي چا، ج 1، ص 184.
پرسشگر گرامی:
ضمن تشکر از ارتباط شما با این مرکز؛ با توجه به کمبودهای متعدد امکانات و کاهش اعتبارات پاسخگویی، مرکز ملی پاسخگویی ناگزیر به تغییر رویکرد و اقدام به تمرکز سامانه پاسخگویی کرده است.
از این رو پاسخ سوالات خود را از سامانه های زیر دریافت نمایید.
سامانه هاي فضای مجازی ( اينترنتي):
انجمن گفتگوی دینی: http://www.askdin.com
کانون گفتگوی قرآنی: http://www.askquran.ir
پاسخگوئی زنده اینترنتی از طریق سایت : http://www.09640.ir
سامانه پیامک(فقط احکام شرعی): به شماره 30009640 یا از طریق سایت http://www.30009640.ir
سامانه تلفني : 096400