با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
از نظر علماي اخلاق، غيبت نوعي بيماري روحي و رواني است، كسي كه غيبت مي كند يا دوست دارد غيبت بشنود، مريض است. براي درمان اين بيماري ابتدا بايد بيماري را شناخت. مصاديق مختلف آن و راههاي نفوذ و آثار و عوارضي كه بيماري بر روح مي گذارد، نيز آثاري كه بر سرنوشت مادي و معنوي، دنيوي و اخروي دارد، شناخته شود، سپس ريشهها و عواملي كه باعث بروز غيبت يا تقويت اين شجره خبيثه مي شود، مورد بررسي قرار گيرد.
اشاره اي به آثار و عوارض غيبت
شناخت هر يك از اين عناصر، به گونه اي در معالجه بيماري غيبت تأثير نافذ و نافعي دارد. شناخت آفات و آسيب هايي كه غيبت بر روان انسان وارد ميكند و آگاهي از آثار منفي آن بر سرنوشتش در دنيا و آخرت و كيفر و عذابهاي آن، باعث پيدايش تذكر و آگاهي، و خوف و خشيت مي گردد.
غيبت از گناهان كبيره اي است كه خداوند براي آن مجازات آتش جهنم را مقرر داشته. چگونه ممكن است انسان به خدا و قيامت اعتقاد داشته باشد و با خواندن و تدبّر در آيات و روايات غيبت متنبه نگردد، غيبتي كه همانند خوردن گوشت مرده غيبت شونده است. آيا كسي اين كار را ميكند؟خداوند فرموده: وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحيمٌ (1)
، و از يكديگر غيبت ننماييد، آيا يكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مردهاش را بخورد؟ بىترديد [از اين كار] نفرت داريد، و از خدا پروا كنيد كه خدا بسيار توبهپذير و مهربان است.
غيبتي كه پيامبر اكرم(ص) گناهش را شديد تر از زنا دانسته است. يَا أَبَا ذَرٍّ إِيَّاكَ وَ الْغِيبَةَ فَإِنَّ الْغِيبَةَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا (2)
اي اباذر از غيبت دوري كن چرا كه همانا غيبت (گناهش ) شديدتر از زنا است. غيبتي كه انسان را اگر توبه نكند جهنمي مي كند. همانطوري كه در حديث آمده: َ رُوِيَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ لِمُوسَى(ع) مَنْ مَاتَ تَائِباً مِنَ الْغِيبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَيْهَا فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ النَّار روايت شده كه خداوند تعالي به موسي(ع) فرمود: غيبت كننده، اگر توبه كند، آخرين كسي است كه وارد بهشت مي شود و اگر بدون توبه بميرد، اولين كسي است كه داخل جهنم مي گردد. (3)
ساده ترين راه مبارزه با بيماري غيبت و غيبت نكردن:
بهترين راه براي از بين بردن معلول، مبارزه با علت است. علل و عوامل غيبت فراوان است. در ذيل به برخي از آنها اشاره مي شود:
1ـ سوء ظن و بدگماني:
از قرآن استفاده مي شود كه يكي از عوامل گرايش به غيبت، سوء ظن ديگران است. بدگماني يا سوء ظن علاوه بر اين كه انسان را آلوده مي كند، جامعه را نيز به فساد و تباهي مي كشاند، زيرا شخص بدگمان،سوء ظن خود را به افراد ديگر منتقل مي كند و به تدريج چيزي را كه اساس و پايهاي جز شايعه يا برداشت نادرست نداشت، به صورت امري قطعي و مسلّم در ميان مردم منتشر مي سازد.
2ـ تجسس در امور مردم:
اگر مي خواهيد غيبت نكنيد، بايد سوء ظن و بدگماني نسبت به مردم نداشته باشيد. اگر مي خواهيد گرفتار بدگماني نشويد، بايد در امور مردم تجسس نكنيد، زيرا سوء ظن و تجسس در يكديگر تأثير متقابل دارند. گاهي تجسس باعث سوء ظن است و گاهي سوء ظن منشأ تجسس مي شود. از اين رو قرآن براي از بين بردن غيبت به عنوان معلول، دستور داده با علت (يعني سوء ظن و تجسس) مبارزه شود:
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً
"اي كساني كه ايمان آورده ايد، از بسياري از گمانها بپرهيزيد، چرا كه بعضي از گمانها گناه است و هرگز در كار ديگران تجسس نكنيد... بعضي از شما از بعضي ديگر غيبت نكنيد".(4) در واقع غيبت را معلول دو عامل پيشين دانسته است.
3ـ همرنگي با دوستان:
يكي از انگيزههاي غيبت، موافقت با دوستان و هم نشينان است. عده اي براي گرم نگه داشتن مجلس و جلب رضايت و افكار اهل مجلس، به هرزه گويي و بدگويي و تمسخر ديگران در غياب آنان ميپردازند كه چند گناه را با هم جمع ميكنند و شعارشان اين است:خواهي نشوي رسوا، هم رنگ جماعت شو؛ يعني همچون حيوانات، تقليد و جلب رضايت ديگران، محور قرار گيرد، اگر چه موجب غضب حق تعالي باشد! اين گونه افراد از ديدگاه علي(ع) "همجٌ رعا" يا احمقان بي سروپايي هستند كه به دنبال هر صدايي ميروند و با هر بادي حركت مي كنند!
4ـ خودستايي و مباهات و فخر فروشي:
برخي براي آن كه اظهار وجود كنند و فضل و كمال خود را به رخ بكشند، ديگران را كوچك مي شمارند و از آنان بدگويي مي كنند. قرآن مي فرمايد: "فلا تزكوا أنفسكم هو أعلم بمن اتقّي؛(7) خودستايي نكنيد، چرا كه خداوند پرهيزكاران را بهتر مي شناسد".
5ـ تنزيه نفس و تبرئه خويش:
گاهي انسان براي تبرئة خود از نسبت هايي كه به او داده شده است، پاي ديگران را به ميان مي كشد. گناه و جرم را مستقلاً به ديگري نسبت ميدهد يا او را شريك جرم خود معرفي مي كند.
6ـ حسد:
براي درمان آن انسان بايد در باره عظمت اين گناه بينديشد، چه اين كه مرتكب آن، مرتكب دو گناه شده و مستحق دو عذاب است: يكي گناه غيبت و ديگري گناه حسد.
جهت آگاهي بيش تر در اين زمينه به كتاب شريف معراج السعاده اسوه اخلاق ملا احمد نراقي(ره) صفحة 434 مراجعه شود كه در بيان معالجه مرض غيبت دوازده راه را ذكر نموده است.
پيشگيري و درمان ريشه اي:
ا) تقويت معرفت و شناخت به خدا و ايمان و اعتقادات است.
مهم ترين عاملي كه در مبارزه با عوامل فساد و بيماريهاي معنوي و نفساني مؤثر و كارساز است، عنصر ايمان است؛ تقويت ايمان به خدا و روز حساب، باعث خوف و خشيت، از عذاب شديد الهي، و اجتناب از همه گناهان و معاصي، پيدايش روح تواضع و تسليم و تهذيب نفس و تزكيه و اعتلاي روح مي گردد.
تقويت ايمان به دو عامل بستگي دارد:
يكي افزايش مستمر معرفت و شناخت خدا و صفات جمال و جلال او،
دوم: عمل به احكام الهي در همه عرصههاي عبادي و غير عبادي.
رابطه ايمان و عمل،رابطه تأثير متقابل است. هرچه ايمان قوي تر، تعبّد و تقيد به احكام الهي بيش تر، هر چه تعبّد افزايش يابد،ايمان قوي تر مي شود.
ب) ياد خدا:
پيش از آغاز سخن، و قبل از انجام هر عملي، به ياد خدا بودن، انديشيدن كه آيا سخني كه ميخواهم بگويم، يا مطلبي كه مي خواهم بنويسم يا كاري كه مي خواهم انجام دهم، رضايت و فرمان خدا در آن است يا هواي نفس و روح انتقام جويي در آن دخيل است. امير المؤمنين(ع) مي فرمايد: "ذكرُ الله دواء اعلال النفوس؛ ذكر خدا داروي بيماري دلها است".(8)
ج) خود آگاهي، خويشتن شناسي و توجه به عيوب خويش:
اميرالمومنين(ع) فرمود: "طوبي لمن شلغه عيبه عن عيوب النّاس؛(9) خوشا به حال كسي كه عيب خودش او را از عيوب مردم باز دارد".
اگر كسي از عيوب خود آگاه شود، هرگز در صدد عيب جويي ديگران بر نمي آيد. انساني كه خود را سراپا عيب و نقص ميبيند، شرم دارد از اين كه ديگران را به خاطر همان عيوب سرزنش كند خداوند ما را از شرور نفس خويش حفظ كند.
با استفاده و تفكر و عمل كردن در اين راه ها مي توانيد از غيبت كردن خودتان جلوگيري كنيد.
پي نوشت ها:
1. حجرات(49)آيه12.
2. محمد بن الحسن الحر العاملي، وسائل الشيعه، الناشر مؤسسه آل البيت، قم، سنه النشر1409 ه.ق، ج12، ص281.
3. المحدث النوري، مستدرك الوسائل، الناشر مؤسسه آل البيت، قم، سنه النشر1408 ه.ق، ج9، ص126.
4. حجرات(49)آيه 12.
5. نجم (53) آيه32.
8. غرر الحكم و درر الكلم، عبدالواحد بن محمد التميمي، في جزء واحد، مكتب الإعلام الإسلامي - قم، 1366 ه. ش. ص188.
9. المحدث النوري، مستدرك الوسائل، الناشر: مؤسسه آل البيت، قم، سنه النشر1408 ه.ق، ج1، ص116.
موفق باشید.
