با سلام.
به ما گفته شده است که باید در نماز تمرکز خود را حفظ کنیم و به هرچیزی در نماز فکر نکنیم. چطور میتوان در نماز متمرکز شد؟ و اگر منظور از تمرکز همان حضور قلب است، باز چطور میتوان در نماز حضور قلب داشت؟ یعنی به چه چیزی باید فکر کرد؟ به چه چیزی باید نگاه کرد؟ با تشکر
با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
دغدغه شما براي خواندن نماز با توجه و با حضور قلب حاكي از اين است كه در مسير هدايت هستيد و خدا به شما لطف كرده است و از اين جهت بسيار خرسنديم.
احتمالا مراد شما از تمركز در نماز، همان حضور قلب است. بزرگان براي به دست آوردن حضور قلب در نماز عواملي را ذكر كرده اند كه دقت در مفاهيم نماز و رعايت مستحبات و مهيا شدن براي نماز از نظر ظاهري از جمله آن ها هستند. اما امور ديگري نيز در اين باره دخيل اند كه تاثير به سزايي در تحصيل حضور قلب در نماز دارند. مهم ترين آن ها عبارتند از:
1- شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت و شناخت انسان به حق تعالي و صفات و اسماي حُسنايش بيش تر باشد، عشق و محبتش نسبت به خدا و شوق خلوت نمودن و سخن گفتنش با خدا نيز بيش تر خواهد بود. شناخت و معرفت پروردگار سبب مي شود كه انسان خداوند را ناظر و حاضر ببيند و در برابرش خاضع و خاشع باشد.
2ـ احساس و درك عظمت و بزرگى خدا.
درك عظمت و بزرگى هر كسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيش تر شود، بزرگى و عظمت او بيش تر جلوه گر خواهد شد. اگر كسى به عظمت و بزرگى خدا پي ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بيش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
اميرالمؤمنين(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعينهم؛(1) آنان خدا را به عظمت و بزرگي شناخته اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان كوچك جلوه مي‌كند».
3 ـ جلوگيرى از هرزگى قوه خيال:
يكى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز، هرزگى و پراكندگى قوه خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز كنيم، ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، در نتيجه در نماز فكر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي شود. كسى كه قبل از نماز با ديگرى بگو مگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
4 - ترك گناه:
كسى كه به خيانت به مردم، كلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، تهمت، غيبت و غيره فكر مى كند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه كند. هر چه هست، غير خدا است.
دل ز دل بردار اگر بايست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طريق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
امام صادق (ع) مى فرمايد:«خداوند به داوود پيامبر فرمود: قرار نده بين من و خودت عالِمى را كه شيفته دنيا است، چون اين شخص از راه محبت من جلوگيرى مى كند. اين ها دزدان راه بندگانى هستند كه به سوى من مى آيند. كم ترين كارى كه من با آن ها مى كنم، اين است كه شيرينى مناجاتم را از قلب شان مى گيرم». (2)
5- رفع موانع:
پرخوري، جلوگيري از ادرار، كسالت و خستگي، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز مي شود. رفع اين موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نايدت نور
6- فراغت قلب:
يكي از مهم ترين اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا برنخيزي از سر دنيا و هر چه هست با يار خويشتن نتواني دمي نشست
حضرت امام خمينى در مورد راه هاى تحصيل حضور قلب مى گويد:
« آنچه باعث حضور قلب شود، دو امر است:
يكى فراغت وقت و قلب و ديگر فهميدن اهميت عبادت. مقصود از فراغت وقت آن است كه انسان در هر شبانه روزى براى عبادت خود وقتى را معيّن كند كه در آن وقت خود را موظف بداند فقط به عبادت بپردازد. اشتغال ديگرى را براى خود در آن وقت قرار ندهد. انسان اگر بفهمد كه عبادت يكى از امور مهمى است كه از كارهاى ديگر اهميتش بيش تر بلكه طرف نسبت با آن ها نيست [قابل مقايسه نيست] البته اوقات آن را حفظ مى كند و براى آن وقتى موظف مى كند... از فراغت وقت مهم تر فراغت قلب است و آن چنان است كه انسان در وقت اشتغال به عبادت، خود را از اشتغالات و هموم دنيايى فارغ كند و توجه قلب را از امور متفرقه و خواطر متشتّته [پراكنده] منصرف نمايد و دل را يكسره خالى و خالص براى توجه به عبادت و مناجات با حق تعالى نمايد و تا فراغت قلب از اين امور حاصل نشود، تفرغ براى او و عبادت او حاصل نشود».(3)
7- انتخاب مكان مخصوص و اختصاص وقت مناسب براي نماز، دوري از غذاهاي شبهه ناك و حرام و اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي آيد، در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار موثر است.
دوست عزيز!
حضور قلب در نماز در گرو اسباب و شرايط متعددي است كه رعايت آن ها موجب بهره برداري هر چه بيش تر از بركات معنوي نماز مي شود. سعي كنيد شرايط ذكر شده در بالا را نيز كسب كنيد تا حضور قلب بيش تري داشته باشيد.
اميدواريم به سوالتان پاسخ داده باشيم. در غير اين صورت با بخش تلفني به شماره (09640) تماس بگيريد.
پي نوشت ها:
1. نهج البلاغة، الإمام علي بن أبي طالب(ع)، دار الهجرة للنشر- قم، ص 303، خطبه 193(خطبه متقين).
2. ثقه الاسلام كليني، الكافي، دارالكتب الاسلاميه - طهران، 1365 ه ش، ج 1، ص 46.
3. امام خميني، چهل حديث، مؤسسه تنظيم و نشر آثار، امام خميني، چاپ دوازدهم، ص 434.
موفق باشید.
