به چه دلیل شیعیان از مهر استفاده می کنند و فلسفه ی آن چیست؟
با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
ما شيعيان سجده بر مهر را واجب نمي‌دانيم. بلكه همانند اهل سنت سجده را بر هر امر زميني مانند سنگ و خاك و چوب و... صحيح مي‌دانيم با اين تفات كه اهل سنت سجده بر غير اين امر را نيز صحيح مي‌دانند. اما شيعه معتقد است سجده بر غير اين موارد صحيح نيست و واجب است كه سجده بر خاك يا يكي از موارد فوق باشد(1)؛ علت اين اعتقاد نيز رواياتي است كه بر همين اساس وارد شده است و بديهي است كه در اين جزئيات فقهي هر فرقه به منابع مورد اعتماد خود كه آن را به سنت پيامبر مي‌رساند تمسك مي‌كند.
تصريح ائمه معصوم(ع)- كه بر اساس ديدگاه شيعه آگاه‌ترين افراد به سنت پيامبرخدا صلي الله عليه و آله و سلم بودند- به ما نشان مي‌دهد كه بر غير اين موارد معين نبايد سجده كنيم؛ مثلا امام صادق(ع) فرمود:"سجده نكن. مگر بر زمين يا بر آنچه از زمين مي‌رويد، مگر پنبه و كتان". (2)
زراره از امام باقر(ع) سؤال كرد كه آيا مي‌توان بر قير سجده كرد؟ حضرت فرمود: "نه. بر لباس و پشم و ميوه‌هاي خوردني و معدني‌ها و بر اجزاي حيوان و بر پر پرندگان نيز سجده كردن جائز نيست". (3)
اما اهل سنت چنين نمي‌انديشند و سجده بر هر چيزي را جايز مي‌دانند؛ البته مستند آنان نيز در اين حكم و ساير احكام فقهي منابع مورد قبول خودشان است و از آنجا كه آنان بعد از پيامبر بيش از هر فرد ديگري به صحابه آن حضرت رجوع كردند و جز در موارد نادر از امامان اهل بيت روايت نقل نكرده‌اند، در نتيجه طبيعي است كه در موضوعات مختلف ديدگاه‌ها و نظرات متفاوتي با ديدگاه مكتب اهل بيت داشته باشند.
چنان‌كه مي‌دانيد معيار و ميزان در رفتار ديني صحيح، رعايت اصول و ضوابطي است كه از قرآن و سنت به دست ما رسيده و شيعه بر اساس همين معيار سجده بر امور خاصي را صحيح مي‌داند و در مكان‌هاي باز بر زمين عادي و يا برگ گياهان و سنگ و ريگ و... سجده مي‌كند، اما در مكان‌هاي خاص مانند خانه و مسجد و... معمولا بر سنگ يا خاك سجده مي‌كند و بر اين اساس براي تسهيل سجده بر خاك و رعايت نظافت مكان، مقداري خاك را به صورت مهر در مي‌آورد و بر آن سجده مي‌كند، هرچند در اين امر خاك كربلا را به دليل توصيه‌هاي ديني ترجيح مي‌دهد.
ناگفته نماند ما معتقديم آنچه در زمان پيامبر رواج داشته همين سجده بر خاك يا سنگ(زمين) يا روييدني‌هاي زميني بوده است و اگر بنا بر دليل آوردن باشد بايد بر جواز سجده بر ساير موارد مانند فرش و موكت و.... - كه اهل سنت آن را مجاز مي‌دانند- دليل اقامه نمود نه آن‌كه سجده بر خاك و مهر نيازمند به دليل باشد.
اين امر حتي از منابع اهل سنت به روشني به دست مي‌آيد كه سنت رسول خدا(ص) و صحابه نيز چنان بوده است؛ مثلا:
جابر بن عبدالله انصارى مىگويد: با پيامبر(ص) نماز ظهر مىگزاردم كه يك قبضه از ريگها را در كف گرفتم تا سرد بشوند و بتوانم بر آن‌ها سجده كنم. (4) و روشن است كه اگر سجده سنگ موضوعيت نداشت، لازم نبود جناب جابر سنگها را سرد كند تا بر آن‌ها سجده كند بلكه با استفاده از پارچه‌اي براي سجده اين امر را برخود آسان ميكرد.
يكى از صحابه از اين كه پيشانيش به خاك برسد، دوري مىكرد. پيامبر بدو فرمود: پيشانيت را بر خاك بگذار. (5)
از نظر تاريخي نيز روشن است كه وقتي رسول خدا به مدينة منوره تشريف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبي را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت. پيامبر روي زمين و خاك‌هاي مسجد سجده مي¬كردند. در زمان ابوبكر و عثمان و عمر و حضرت علي(ع) نيز روي زمين مسجد سجده مي‌نمودند. بنابراين، تمام نمازهاي پيامبر(ص) روي زمين بود. سجده‌هاي پيامبر(ص) و مسلمانان صدر اسلام، روي خاك بود. پس قطعاً سجده بر خاك صحيح است. شيعيان كه روي خاك سجده مي‌كنند، به واسطه پيروي و متابعت از رسول خدا است؛ پس قطعاً نمازهاي شان صحيح است.
پي نوشت ها:
1. امام خميني روح الله، توضيح المسائل(محشي)، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1424ق، م 1076.
2. شيخ طوسي، الخلاف، نشر دارالاحيا التراث العربي، بيروت بي‌تا، م 112 و 113.
3. همان.
4. سنن الإمام النسائي، ج 2، ص 204، باب تبريد الحصى للسجود عليه؛ احمد حنبل، مسند احمد، بيروت، دار صادر، بي‌تا، ج 3، ص 327، ح 14506.
5. متقي هندي، كنز العمال، نشر مؤسسه الرساله، بيروت، 1413ق، ج 7، ص 465، ح 19810.
موفق باشید.
