انتقاد

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
انتقاد در دو جلوه، خود را نشان مي دهد:
1- انتقاد سالم و سازنده:
انتقادي كه در آن، سوز و سليقه همراه با همّت و دقت، رهاوردي مفيد و مؤثر ايجاد مي‏كند؛ شخصيت مخاطب را از هر گونه آسيبي مصون مي‏سازد. ارزش‏هاي گفتاري و رفتاري را محترم مي‏شمرد. سبب جلب و گسترش اعتماد متقابل و استحكام پايه‏هاي دوستي و روابط صادقانه و صميمانه مي‏گردد.
2- انتقاد ناسالم و سوزنده:
در اين انتقاد، «تحريف» شخصيت و «تحقير» موقعيت و هويت فرد، جايگزين «تكميل» آن ها مي‏شود. فرد را با انزوا، دلزدگي و احساس يأس و ناكامي مواجه مي‏كند. گرچه در پاره‏اي موارد، سكوت او تنها پاسخ به ما محسوب مي‏شود، اما سكوت معنادار، «محبت عاطفي» را محو و «برودت عاطفي» را جايگزين آن مي‏سازد. پاياني جز تلخي خاطره، تيرگي روابط و فرار از نكته‏ها و گفته‏هاي سازنده نخواهد داشت!
بعد از بيان اين مقدمه به مهم ترين ويژگي هاي يك انتفاد خوب و موثر كه در نقد و انتقاد از ديگران بايد مورد توجه قرار بگيرد، اشاره مي شود:
1. به طور كلي امر به معروف و نهي از منكر شرايط دارد كه يكي از آنها اين است: كسي كه امر به معروف و نهي از منكر مي كند، بايد معروف و منكر را بشناسد. يقين داشته باشد به وجوب معروف و حرمت منكر؛ يعني بداند كه آنچه شخص مكلف به جا نمى‏آورد، واجب است به جا آورد و آنچه به جا مى‏آورد، بايد ترك كند. بر كسى كه معروف و منكر را نمى‏داند، امر به معروف واجب نيست.
2. واكنش در برابر رفتار ناشايست و گناه آلود ديگران بايد همراه با حسن برخورد و جلب اعتماد و گام به گام باشد. زيرا حسن برخورد در مواجهه با ديگران يكي از مهم ترين تكنيك هاي رفتاري است كه انسان بايد در معاشرت هاي خود با افراد توجه ويژه اي به آن داشته باشد. قرآن مجيد خطاب به پيامبر اكرم (ص) مى فرمايد: «اى پيغمبر! به بندگانم بگو كه با مردم با نيكوترين وجه صحبت نمايند». (1)
3. بهترين روش امر به معروف و نهي از منكر،‌آن است كه انسان در كنار اصلاح خود، ديگران را نيز اصلاح مي كند. امام صادق(ع) در حديثي مي‌فرمايد: «كونوا دعاة للناس بيغير ألسنتكم ليروا منكم الورع والاجتهاد والصلاة والخير فانّ ذلك داعية؛(2) مردم را با اعمالتان (نه به زبانتان) هدايت كنيد تا از شما ورع و تلاش و نماز و كارهاي خوب ببينند كه اين انگيزه براي انجام كارهاي خير مي‌شود.»
اين جمله آيت الله بهجت (ره) در درس هاي اخلاق ايشان معروف است كه مي فرمايد اگر انسان ها خود را اصلاح كنند كم كم كل جامعه اصلاح مي شود. اين به معناي آن است كه از جمله مهمّ ترين شروط موفقيت انسان ها در اصلاح ديگران، اصلاح خويشتن است. قرآن كساني كه مرد سخن هستند نه عمل يعني آنان كه ديگران را به نيكي ها دعوت مي كنند، ولي خود اهل نيكوكاري نيستند سرزنش كرده و مي فرمايد:"آيا مردم را به نيكي دعوت مي كنيد ولي خودتان را فراموش مي نمائيد."(3)
وبه قول سعدي شيرين سخن:
سعديا گرچه سخندان و مصالح‏گوئي به عمل كار برآيد، به سخنداني نيست.
بنابراين توصيه مي كنيم قبل از هر امر و نهي سعي كنيد ابتدا آن را در خود ايجاد كنيد تا گفته شما موثر واقع شود.
4. محترم شمردن عقايد افراد؛
5. جلب اعتماد؛
6. در نظر گرفتن وضع روحي و رواني؛امام علي (ع) مي فرمايد:‌"براي دل هاي آدميان، علاقه و اقبال و گاهي تنفر و ادبار است .هنگامي كه مي خواهيد كاري را انجام دهيد، از طريق علاقه ‌اشخاص وارد شويد، زيرا هنگامي كه كسي را مجبور بر كاري كنيد، نابينا مي شود". (4) يعني خود را به كوري و كري مي زند.
پرسشگر گرامي،
پرداختن به تمام مطالبي كه شما در سوال مطرح كرد ه ايد از پاسخ يك نامه و نيز تعهدات اين مركز خارج بوده وكاري پژوهشي است. لذا ما به همين اندازه اكتفا و منابعي را جهت مطالعه معرفي مي كنيم:
1. راه اصلاح يا امر به معروف و نهي از منكر، لطف الله صافي گلپايگاني، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
2. پژوهشي در امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه قرآن و روايات، محمد اسحاق مسعودي، تهران، اميركبير.
3. ده درس امر به معروف و نهي از منكر، محسن قرائتي، قم: ستاد اقامه نماز.
براي بالابردن سطح اطلاعات خود، جهت آشنايي با معارف دين مي توانيد كتاب هاي استاد قرائتي و شهيد مطهري را مطالعه كنيد. البته مطالعه كتاب هاي شهيدمطهري نيازمند يك سير مطالعاتي است كه در صورت تمايل در مكاتبات بعدي درباره آن صحبت مي كنيم.
پي نوشت ها:
1. اسراء (17) آيه ‌53.
2. ثقة الاسلام كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ه. ش، ج2، ص 87.
3. بقره(2) آيِه 44.
4. نهج البلاغه، انتشارات دار الهجره، قم، قصار 193.
موفق باشید.