مراجعه به سایت های غیر اخلاقی

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
دوست گرامي، خداوند انسان را به صورت موجودي هوشمند آفريده است، كه توان تغيير رفتارها و سبك زندگي خود را دارد و بر همين اساس هم است كه دري به نام توبه به روي او گشوده است و اين در را تا آخرين لحظه، براي بازگشتن او باز نگه داشته است؛ بنابراين هيچ گاه از اصلاح و رشد در زندگي خود نااميد نباشيد و با اين افكار منفي خودتان را در مسير هلاكت قرار ندهيد، اميدواريم با مطالعه اين پاسخ و همچنين عزم و اراده اي جدي و استوار، اقدام به ترك اين عمل نماييد و اين بار براي هميشه، از شر اين عمل آسيب‌زا خلاص شويد.
پرسشگر محترم داشتن شهوت از ويژگي هاي انسان است، ولي در صورتي وجود اين غريزه مفيد است كه به صورت درست هدايت و ارضاء شود. افراط در شهوت عقل را ضعيف مي كند و انسان را به وادي هواي نفس و گناه وارد مي نمايد. دستورات اسلام به گونه اي است كه هم باعث حفظ اين نيرو مي شود و هم آن را كنترل مي نمايد و به حفظ تعادل آن توصيه مي كند. انسان در مسير سعادت و بهروزي و رسيدن به قرب الهي نيازمند ابزارها و زمينه هاي است كه او را پاداش داده و آماده سازد. چشم و گوش و ساير ابزارمعرفتي خود را كنترل نمايد تا عقل و فكر او را به تسخير نگيرد، چون ديدن و شنيدن آهنگ و فيلم هاي مبتذل بر قلب و باطن افراد تاثير عميق مي گذارد و در جان آنها مي نشيند و در قلب شور و هيجان بر پا مي كند، تا آن جا كه اين ارتعاشات سوار بر احساس آدمي او را به وادي خيال، شهوت، فساد و بي بند و باري سوق مي دهد.
اين پيشامد موجب مي شود كه عقل از محاسبات جدي، دقيق و واقع بينانه به دور بيفتد، و در نهايت به پژمردگي، ستم يا افسردگي در انجام وظايف ديني و الهي (فردي و اجتماعي) منتهي شود. به اتفاق همه دانشمندان علم اخلاق رمز خوشبختي و سعادت حقيقي بشر در كنترل اعضاء و جوارح و تعديل احساساتش نهفته است كه از آن به عدالت تعبير مي شود و آن به معناي واقعي كلمه در منطبق كردن مسير زندگي با راه خدا كه صراط مستقيم است خلاصه مي شود، زيرا روح آرامش و اطمينان آن جاست.
طريقي كه گناه نكردن را در طول زندگى تضمين كند، براى افراد عادى بشر سهل نيست؛ زيرا انسان موجودى مختار و داراى تمايلات گوناگون است. رفتار هر انسانى متأثر از ويژگى‏هاى شخصيتى او است، اگر روح تقوا بر شخصيت فردى حاكم باشد، رفتار او نيز رنگ معنوى اخلاقى دارد كه با عزمى آهنين و مبارزه‏اى دائمى و تدريجى با نفس، مى‏توان به چنين جايگاه رفيعى دست يافت. نگاه كردن از اين قاعده مستثنا نيست بنابراين كنترل چشم تابعى از روح تقوا است كه اگر در آدمى پديدار شد، به تبع آن كنترل چشم نيز به دنبال آن خواهد آمد.
«هرزه‌بيني»
اختلال «هرزه بيني» كه از جمله ارمغان‌هاي تكنولو‍ژي رسانه‌اي دوران جديد است، متعلق به قشر جوان و يا يك گروه سني خاص نيست، بلكه موضوعي است كه براحتي مي تواند بر هر گروه سني، جنسي، مليتي، گروه هاي فرهنگي و حتي مذهبي تاثير گذار باشد. با چنين رفتارهايي بايد قبل از اينكه غيرقابل كنترل شوند، مقابله كنيد. هرزه‌بيني هم مثل چيزهاي ديگر عادتي اعتيادزا است كه خيلي زود از كنترل خارج مي شود. باور اين نكته ضروري است كه هرزه‌بيني و هرزه نگاري (پورنوگرافي - pornography) تنها توليد و مشاهده جنسي نيست، بلكه اعتيادي است كه هم چون مواد مخدر، ويرانگر و داراي درجات مختلف مي باشد.
«هرزه‌بيني» به معناي استفاده (غالبا مشاهده) مطالبي است مستهجن كه از لحاظ جنسي آشكار هستند و عمدتاً به قصد تحريك جنسي ارائه مي‌شوند كه اغلب داراي چند خصيصه هستند:
1- به طور كلي، خواهان يك علاقه شديد (وقيح، هولناك، بي‌شرمانه يا شهواني) جنسي هستند.
2- ارتباط جنسي را به شيوه‌اي آشكار و آزار‌دهنده توصيف مي‌كنند. (به عبارت ديگر، از معيارهاي جامعه كنوني فراتر مي‌روند و توصيفاتي از ارضا يا فعاليت جنسي را بيان مي‌كنند.
3- به طور كلي فاقد ارزش ادبي، هنري، سياسي و علمي‌هستند.
4- حس شهوت و حيوانيت انسان را به شدت تحريك مي كنند و انسانيت انسان را در معرض استحاله قرار مي دهند, به گونه اي كه انسان به عنوان خليفه خدا در روي زمين, به صورت يك حيوان شهوت ران تغيير هويت مي دهد.
«علت شناسي هرزه بيني»
اين اختلال مي‌تواند داراي علل مختلفي باشد؛ از جمله:
1. وجود محدوديت‌هاي انعطاف ناپذير و افراطي و بدرفتاري در سنين كودكي.
2. وجود صفات يا رفتارهاي هرزه‌بينانه در والدين، آشنايان يا همسالان.
3. داشتن روحيه‌اي منزوي، تنها و كسل.
4. وجود استرس به عنوان يـك عامل برانگيزنده و تشديد كننده، در واقــع فـــرد از طريق مشاهده سكس و بازسازي ذهني و رفتاري آن، آلام عاطفي و عـقـده هـاي روانــي خود را تسكين مي دهد. بايد توجه داشت كه نبايد ابتلا به اين اختلال را بـــا شــهــوت جنسي قوي اشتباه گرفت. فرد هرزه‌بين ممكن است داراي شـهـوت جـنـسـي اندكي باشد.
5. نارضايتي از روابط جنسي با همسر. اين نارضايتي بعد از ديدن اعمال غلوآميز جنسي در فيلم‌هاي مستهجن، افزايش يافته، از زنان خود ارضا نمي‌شوند و آنها را ناكافي مي‌دانند (و برعكس).
6. رؤياپردازي جنسي: انگيزه ابتدايي يا در ادامه مشاهده‌گري اين تصاوير، ديدن جنبه تفريحي سكسي است كه خودشان در روياها و خيالات تصور مي‌كردند. از آنجا كه نمي توانند اين نوع از سكس ها را با همسر خود مطرح كنند، اين روشهاي مقاربت جنسي را در كتب، مجلات، فيلم‌ها و سايتها جستجو مي كنند.
7. دريافت تحريك براي خود ارضائي.
8. وسوسه شيطان و گرايش هاي نفساني.
آسيب هاي نابهنجاري ديداري و جنسي، زياد است. در اين برخي از آنان را بيان مي كنيم:
الف- آسيب شخصيتي:
كسي كه از هواهاي نفساني اش تبعيت مي كند و به رفتارهاي نابهنجار روي مي آورد، شخصيت انساني و معنوي خود را از دست مي دهد و احساس پستي و رذالت، جايگزين آن مي شود، خود را به اميال حيواني، وابسته مي داند و هويت مطلوبي براي خويش نمي يابد. چنين شخصي، تعارض دروني، او را فرا مي گيرد، و وحدت و انسجام شخصيت در خود نمي يابد. امام علي(ع) مي فرمايد:« كسي كه هواي نفسش او را تسخير كرده، قدر و منزلت خويش را به ذلت تبديل كرده است».
ب- آسيب شناختي:
پرداختن به نابهنجاري هاي جنسي، پيامدهاي زيادي دارد؛ ذهن را مشغول مي سازد، پراكندگي ذهني ايجاد مي كند، توانايي ادراك حقايق را كاهش مي دهد، انگيزه ي پرداختن به مسائل علمي را از بين مي برد و يا بسيار كم مي كند و از شناخت واقعيات هستي جلوگيري مي كند. امام علي(ع) مي فرمايد:« هواهي نفساني، ضد عقل فعاليت مي كند».
ج- آسيب هاي معنوي:
انحرافات چشمي و جنسي از مصاديق بارز گناه اند. اين نوع انحرافات نه تنها مانع رشد معنوي انسان اند، بلكه به ايمان و پايه هاي باور ديني آدمي و روابط او با خدا، آسيب جدي وارد مي سازد. امام علي(ع) مي فرمايد:« كسي كه با تمايلات انحرافي موافقت كند، با رشد( همه جانبه) خويش مخالفت كرده است». امام علي(ع) مي فرمايد:« پيروي مستمر از شهوت جنسي، پايه هاي دينداري را در فرد متزلزل مي سازد».
«پيامد هاي ناگوار»
از جمله اموري كه مي تواند افراد را از انواع انحرافات جنسي و شهوت راني، باز دارد، آگاه سازي از پيامدهاي نا گواري است كه اين رفتارها در زندگي دنيوي و اخروي آنها به جاي مي گذارد و در بسياري موارد، راه بازگشت را هم به روي انسان مي بندد. به مجموعه اي از پيامدهاي دردناك ناشي از نابهنجاري جنسي، اشاره شده است. در بعضي از احاديث، هلاكت و بدبختي به صورت كلي، پيامدهاي هواهاي نفساني ذكر شده، آن جا كه رسول اكرم(ص) مي فرمايد:«همانا هلاكت و بدبختي مردم، به پيروي از هواهاي نفساني است». حضرت علي(ع) فرمودند:«من امهل نفسه في لذاتها شقي و بعد؛ هر كس نفس خود را در لذت هايش رها كند، بدبخت شده و از سعادت دور خواهد شد.
در برخي ديگر از احاديث، بيماري ها و ناراحتي هاي جسمي و رواني، به عنوان پيامد تمايلات شهوي، مطرح گرديده اند. امام علي(ع) مي فرمايد:«كسي كه تمايلات نابهنجار و شهوت راني خود را با ترك آن درمان نكند، هميشه بيمار و دردمند خواهد بود». و نيز فرمود:« در لذتي كه پشيماني به بار مي آورد و شهوتي كه پيامدش درد و نارحتي است، هيچ خيري و خوبي اي نيست.
«آسيب هاي دگر»
برخي آثار اين انحراف را مي‌توان اين گونه برشمرد:
1. آسيب جسمي: علم پزشكي هنوز تا مرز شناخت بسياري از بيماري ها فاصله اي طولاني دارد و چه بسا اموري كه در زندگي روزمره ما وجود داشته باشد و ما به عنوان امور مفيد از آنها استفاده كنيم و در آينده اي نزديك ضرر آنها از نظر پزشكي ثابت شود. نگاه به عكس و فيلم هاي مبتذل غالبا موجب تحريك سيستم عصبي خودكار (سمپاتيك و پاراسمپاتيك) و تحريك شهوت مي گردد؛ هم زمان ضربان قلب و تعداد تنفس افزايش پيدا مي كند؛ ترشح برخي از هورمون ها در خون بالا رفته و تعادل هورموني و رواني شخص براي دقايق و گاه ساعات و گاه روزها به مخاطره مي افتد. اگر اين رفتار به مدت طولاني ادامه يابد آثار آن همه عمر فرد را در بر خواهد گرفت.
2. سلامت جنسي انسان كه تأثير عميقي در سلامت جسمي و رواني او دارد، حاصل ارضاء معقولي است كه در پي تحريك واقعي و نياز حقيقي فيزيولوژي بدن اتفاق افتاده باشد. عدم حفظ اين تعادل، از عقلانيت انسان مي كاهد و او را وادار به گناه مي كند.
3. مشاهده مكرر و زياد و در دسترس همه بودن اين نوع فيلم‏ها باعث شكستن قبح و زشتى امورى است كه اسلام، عقلاء و عرف جامعه آن را زشت و قبيح مى‏شمارند. حتى انسان‏هاى مؤدب و با نزاكت از بيان و ذكر برخى الفاظ كه مستقيما اشاره به يكى از اعضاء بدن انسان مى‏كند، اكراه دارند و آن را زشت و ناپسند و قبيح مى‏دانند چه رسد به اين كه به مشاهده و تجزيه و تحليل آن بپردازند.
4. مشاهده، بيان، نقل اين‏گونه مطالب به طور زياد و صريح و بدون پرده و به طور فراوان در اختيار همگان قرار دادن چنين فيلم‏ها و... باعث از بين رفتن عفت عمومى و اجتماعى مى‏شود.
5. به دنبال مشاهده اين‏گونه فيلم‏ها، افراد به مقايسه آنچه در فيلم ديده‏اند و آنچه از همسر خود سراغ دارند مى‏پردازند و در نتيجه نقايص و كمبودها و ضعفهاى احتمالى خود و همسر خويش در ذهن فرد برجسته شده و چه بسا باعث كاهش تمايل و علاقه به همسر انتخاب شده خود مى‏شود و به تدريج كانون خانواده را دچار اختلال و فروپاشى مى‏كند.
6. كاهش شديد ظرفيت عشق: به عبارت ديگر، هرزه‌بيني منجر به گسست آشكار عمل جنسي از دوست داشتن، عاطفه، توجه و ديگر احساسات طبيعي سالم و ويژگي‌هايي كه به روابط زناشويي كمك مي‌كنند، مي‌شود.
7. كاهش روابط سالم جنسي با همسر: در تحقيقي، اغلب همسران افراد مبتلا اعلام كردند كه شوهرانشان جهت انجام سكس با ايشان بي‌علاقه شده‌اند و علت جدا شدن از همسرانشان را هرزه‌نگاري اعلام كردند.
8. جنبه جنسي بسياري اين افراد، عاري از ويژگي‌هاي انساني مي‌شود. از آنها يك حالت «من غريبه» (جنبه تاريك) را توسعه مي‌دهند كه محور آن، شهوت جامعه ستيز و عاري از اكثر ارزش‌ها است.
9. نقش بستن تصاوير جنسي در مغز: در اين جا بهتر است كه به تجربه دكتر روان شناس، «مك گاف» در دانشگاه كاليفرنيا بپردازيم. يافته‌هاي او نشان مي‌دهند كه خاطرات تجربه‌هايي كه به هنگام تحريكات احساسي (مثل تحريك جنسي) رخ مي‌دهند، توسط هورمون غده آدرنال در مغز مي‌نشينند و پاك كردن آنها دشوار است. اين فرض مي‌تواند تا حدودي اثر اعتياد به هرزه‌نگاري و هرزه‌بيني را توصيف كند. خاطرات نيرومند تحريكات جنسي از تجربه‌هاي گذشته، خودشان را در صحنه مغز حفظ مي‌كنند و مرتباً به ذهن خطور مي‌كنند و فرد را از لحاظ شهواني تحريك مي‌كنند. اگر او به هنگام اين تخيلات، استمنا كند، باعث تقويت پيوند بين تحريك جنسي و اوج لذت جنسي مي‌شود، كه همراه با منظره ويژه يا تكرار پي ‌در پي آن صحنه در ذهن خواهد بود.
10. تأثير بر رفتار جنسي: برخي از جامعه‌شناسان آلماني ادعا مي‌كنند كه «عادت بيمارگونه‌ي ديدن عكس‌ يا فيلم‌هاي پورنو» بر رفتارها و برخوردهاي جنسي «معتادان پورنو» تأثير منفي دارد. تا ‌جايي كه اين بيماران، از انجام سكس عادي و عشق‌ورزي لذتي نمي‌برند. كاربراني كه داوطلبانه براي ترك اعتياد خود به روانكاو مراجعه كرده‌اند، اعتراف مي‌كنند كه «ديدن پورنو، به بخش جدايي‌ناپذير ارضاي جنسي آنان تبديل شده است» و آنان نمي‌توانند بر «وسوسه و نياز» ديدن اين تصاوير غلبه كنند.
11. انزوا و كاهش روابط اجتماعي: پژوهشگران آلماني معتقدند كه اعتياد به ديدن پورنو‌، هم‌چنين سبب انزوا و دوري فرد از اجتماع و كاهش روابط اجتماعي او مي‌شود.
12. هرزه‌بيني نه تنها بر ذهن فرد تاثير مخرب مي گذارد بلكه افراد را تشويق مي كند تا از نظر جنسي بيشتر حالت سلطه جو و پرخاشگر داشته باشند. (دنياي خبرمورخ 27/3/2000
13. ديدن عكس ها و فيلم هاي مبتذل، به ويژه جوانان را، در يك حال تحريك دائم قرار مي دهد تحريكي كه سبب كوبيدن اعصاب آنان و ايجاد هيجان هاي بيمارگونه عصبي و گاه سرچشمه امراض رواني مي گردد.
«راهكارها»
راهكارهاي را تقديم نگاه دقيق و توجه وافرتان مي‌كنيم.
1. موقعيت هايي كه شما را بيشتر تحريك مي كند تا چنين برنامه هاي را ببينيد را شناسايي كنيد و آن زمينه‌ها را از بين ببريد. آيا وقتي بي حوصله هستيد يا وقتي عصباني مي باشيد؟ يا وقتي دلتان شكسته؟ خسته يا احساس تنهايي مي كنيد؟
2. اوقات خالي خود را با برنامه هاي مفيد پر كنيد؛ به گونه‏اى كه اصولاً مجال ديدن آن فيلم‏ها را نداشته باشيد.
3. تلاش كنيد تنها و بيكار نمانيد، بويژه شبها.
4. تهيه فهرستي از فعاليت هاي جايگزين براي تان مفيد است. به تناوب ديدن اين گونه فيلمها را با ديگر سرگرمي ها و مشغوليت هاي جذاب كه قبلا انجام مي شدند جايگزين كنيد.
5. فيلم‏هاى سالم و جذاب ديگرى در صورت امكان تهيه و آنها را در معرض قرار دهيد. فيلم‏هاى سينمايى، فيلم‏هاى علمى بسيار شيرين، راز بقا، مناظر تاريخى و طبيعى دلكش و جذابى كه بتدريج ايشان را از فيلم‏هاى مبتذل منصرف سازد.
6. يك عادت تازه و مورد علاقه‌اي را شروع كرده تا جايگزين عادت به هرزه‌بيني شود. مثلا رمان زيبايي بخوانيد يا به ورزش با دوستان برويد.
7. اگر رايانه يا تلوزيون در اتاق شخصي يا در محل مجزا قرار دارد، انتقال آن به مكاني مثل آشپزخانه، اتاق ناهارخوري، هال يا هر مكاني در منزل كه براحتي بتوان آن را مشاهده كرد مي تواند به شما كمك كند و حتي مي توانيد براي مدتي از شخصي ديگر بخواهيد در كنار شما باشند، و شما از اينترنت استفاده كنيد.
8 . به حداقل رساندن تماس هاي بي دليل وغير موجه با اشياء يا افرادي كه شما بيشتر توسط آنها دچار آسيب مي شويد و زمينه هاي فساد جنسي را در شما تقويت مي كنند. مثلاً براي مدتها شما با خود اين تصميم را بگيريد كه با كامپيوتر يا اينترنت وصل نشويد- در صورت امكان- و يا در حد ضرورت از آن استفاده كنيد، كه اين تصميم، خويشتنداري را وهمچنين اراده را در شما تقويت خواهد كرد.
9. چون تصميم ترك عادتي را داريد كه با آن انس گرفته ايد، لذا ساعتي را كه با خود خلوت مي كرده ايد، ممكن است نفس در آن موقع شما را وسوسه كند و شما باز دنبال اينترنت برويد، تا دوباره دچار مشكلات شويد، اما با به كارگيري روش جايگزيني، زماني كه نفس شما را به عادت قبلي سوق مي دهد، به جاي اينكه به سراق اينترنت برويد، مثلا برنامه تلويزيون مي بينيد، يا كتابهاي مفيد مطالعه مي كنيد، و يا هرچيز مفيدي كه جايگزين آن وقت شود انتخاب مي كنيد.
10. رفتارها و صفات ناپسندي كه انسان در خود ايجاد كرده است را بايد با تكرار، تمرين و رياضت از وجود خويش پاك كنيد.
«كليد»
نسبت به نماز به خصوص نماز اول وقت (و درصورت امكان جماعت) اهتمام داشته باشيد. همان طور كه مي دانيد نماز انسان را از فحشاء و منكرات باز مي دارد و اين وعده حق الهي است. «ان الصلاه تنهي عن الفحشاء والمنكر؛ همان نماز،بازدارنده از فحشا و منكر است». در هيچ شرايط زندگي، از خداوند قادر نااميد نشويد، و هميشه به او توكل كنيد، و دست به دعا برداريد، از خداوند بخواهيد، تا شما را در جواني پاك نگه دارد. از خدا حقيقتاً بخواه، مطمئن باش ياريش را حس خواهي كرد، فقط بخواه از ته دل.
يكي از عوامل موفقيت شما در هركاري، خصوصا در مشكل ياد شده، تقويت اراده است، پس در تقويت آن كوشا باشيد. در اين راستا گرفتن روزه براي دوري از گناه، تقويت اراده و رويش تقوا در درون بسيار موثر است. امام علي – عليه السلام- مي فرمايد:« هنگامي كه نفس انساني، قوي شود، شهوتش كاهش مي يابد».در سوره اي بقره آيه 45 مي فرمايد، كه از نماز و روزه كمك بگيريد.
«نكات پاياني»
1.بدانيم ما خليفه خدا هستيم و در اين مورد لازم است، روزها فكر و تأمل كنيم، رسيدن به اين درك چنان به ما ارزش مي دهد كه حتي لحظه اي وقت خود را بي جهت صرف نخواهيم نمود، تا چه برسد در گناه. بر روي اين مطلب فكر كنيم، فكر. ما براي كار ديگري به اين دنيا آمده ايم، اما كار ديگر مي كنيم!!!
2.به ياد داشته باشيد هر قدر گناه شما زشت و بزرگ باشد، در برابر لطف و كرم خداوند هيچ محسوب مي شود. اكنون كه سخن به لطف و كرم الهي رسيد بد نيست داستاني را از زندگي يكي از بزرگان نقل كنم: يك روز شخصي نزد مرحوم ارباب مي آيد و مي گويد: آقا ما با سنگ نان مي پزيم و آن دو عدد سنگ است كه گذاشته ايم و آتش درست مي كنيم. اما يكي از آن سنگ ها گرم مي شود و ديگري را هر كاري مي كنيم با اين كه 24 ساعت است زير آن آتش روشن كرده ايم گرم نمي شود. آقا مي فرمايد: برويد سنگ را برداريد و بياوريد، وقتي كه سنگ را مي آورند آقا مي فرمايند سنگ را بشكنيد، سنگ را كه مي شكنند مي بينند وسط اين سنگ يك كرم است كه قطعه كوچكي از برگ سبز هم در دهانش است. آقا وقتي كه اين صحنه را ديدند به گريه افتاده و گفتند: خداوند متعال اين حيوان را وسط اين سنگ حفظش كرده و آتش را بي اثر كرده تا اين حيوان نسوزد. پرسشگرگرامي خدايي كه از حال و روز يك كرم در درون سنگي غافل نمي شود، چگونه ممكن است بنده مومن خود را كه قصد ترك گناهي را دارد، فراموش كند. پس نااميد از لطف الهي نباشيد و مطمئن باشيد در صورتي كه شما در اين راه جديت داشته باشيد، خداوند هم شما را ياري مي دهد.
3.به ياد داشته باشيد تنها اطلاع از نكات بالا نمي تواند در حل مشكل شما مفيد باشد، بلكه آنچه ميتواند در اين زمينه كارگشا باشد، عمل كردن به راهكارهايي است كه در بالا به آن اشاره شد.
منتظر مكاتبات بعدي شما هستيم.
و اما در مورد تكنيكهاي روانشناختي ترك عادت بايد عرض نمايم كه اگر عادت بد را صرفا به منزله يك رفتار آموخته در نظر بگيريم, مي بايست براي از بين بردن آن از فنون تغيير رفتار استفاده كرد.
به طور كلي بر اساس نگاه روانشناسان رفتارگرا، رفتار ما برآيند سه چيز است1- محرك2- پاسخ 3- نتيجه، اين برآيند به دو نوع مي تواند در حيطه يادگيري مطرح شود كه عبارتند از:
الف) شرطي سازي نوع اول: اين نوع شرطي سازي در اثر همزماني و جايگزين شدن يك محرك خنثي كه در حالت عادي نمي تواند پاسخي ايجاد كند با يك محرك ديگر كه خود به خود و بطور طبيعي پاسخ ايجاد مي كند، صورت مي گيرد كه در اين فرايند, محرك دوم به شكل محرك شرطي در مي آيد كه خود مي تواند پاسخ مربوط به محرك غير شرطي را ايجاد كند. مثلا معده سگ گرسنه با ديدن غذا شروع به ترشح آنزيم مي كند حال اگر همراه با آوردن غذا براي سگ زنگي را به صدا در آوريم و سپس بعد از مدتي حتي بدون اينكه براي سگ غذا بياوريم، زنگ را به صدا در آوريم معده سگ شروع به ترشح آنزيم مي كند در حالي كه محرك واقعي حذف شده و محرك شرطي كه غير واقغي است جايگزين ان شده است.
ب) شرطي سازي فعال (نوع دوم): اين نوع شرطي سازي كه بيشتر درباره عادات مورد نظر است, در واقع همان قضيّه ي پاداش و تنبيه است, بدين ترتيب كه اگر شما رفتاري را انجام دهيد و درنتيجه ‌ي آن تقويت شويد (پاداش دريافت كنيد) احتمال بروز آن رفتار در شما افزايش مي يابد و اگر در نتيجه آن رفتار تنبيه شويد, احتمال بروز آن در شما كاهش مي يابد. مانند زماني كه شما در دوره كودكي بارها و بارها براي آنكه كلامي كودكانه بر زبان آورديد, تشويق شديد و به همين دليل از صحبت كردن به عنوان ابزاري براي دريافت تقويت استفاده كرده ايد و يا… .
از همين دو اصل – به خصوص اصل دوم – مي توان به عنوان روشي براي از بين بردن رفتار نيز استفاده كرد كه روانشناسان آن را اصطلاحا فرايند «خاموش سازي رفتار» مي نامند.
در همين راستا شما را به انجام چند تمرين عملي دعوت مي كنم:
1) خاموش سازي از طريق ايجاد درد و يا از دست دادن:
بدن ترتيب كه يك كش لاستيكي بر دست راست خود ببنديد, هرگاه اعمال مورد نظر (رفتار عادت گونه) را از خود بروز داديد, كش را بكشيد و رها كنيد. اين فرايند از طريق ايجاد درد به شما يادآوري مي كند كه از تكرار رفتار بپرهيزيد. و همينطور ميتوانيد هرگاه به رفتار موردنظر مبادرت كرديد, مقدار مقرري پول به داخل يك صندوق بيندازيد و از اين دست تمرينات.
دوم) اگر فرايند كنارگذاشتن يك عادت بد را با يك فرايند تصميم گيري و اقدام عملي برابر بدانيم, پس آنگاه مي بايست بر مراحل تصميم و تصميم گيري واقف باشيم.
فرآيند تصميم گيري و اجراء:
الف- درك نياز به تغيير ب- اراده ي تغيير پ- هدف گذاري ت- برنامه ريزي
ث - اقدام عملي ج- باز بيني
الف) درك نياز به تغيير و اراده آن:
به طور كلي افراد در چند صورت در جهت تغيير رفتار خود قدم برنمي دارند:
1. ناديده گرفتن مشكل: من چاق نيستم.
2. ديدن مشكل و ناديده گرفتن اهميت آن: من چاق هستم ولي مهم نيست.
3. ديدن مشكل, درك اهميت موضوع و ناديده گرفتن امكان تغيير آن: من چاق هستم و اين خوب نيست و به من ضرر مي زنه ولي چاقي كه درمان نداره.
4. ديدن مشكل, درك اهميت آن, پذيرش وجود راه هاي تغيير و ناديده گرفتن توان خود براي تغيير دادن: من چاق هستم و اين خوب نيست, به من ضرر مي زند. راه هايي هم براي لاغرشدن هست، ولي از من ساخته نيست.
اگر فردي هريك از موارد بالا را داشته باشد، در واقع در مسير تغيير عمل نمي كند و به درك واقعي نمي رسد. پس اگر شما موانع ذكر شده را در خود مي بينيد بايد به شناسايي و حذف آنها اقدام نماييد.
ب) هدف گذاري و برنامه ريزي:
در اين راستا مي بايست به ويژگي هاي هدف اشاره داشت كه عبارتند از:
1- عيني بودن: هدف مي بايست قابل لمس و مشخص باشد: من مي خواهم 20 كيلو اضافه وزن خود را كاهش دهم. و يا من هيچ گاه نمي توانم بگويم مثلا براي لاغر شدن نمي‌خواهم هيچ چيز بخورم. بلكه صرفا مي بايست روي طبيعت خود كنترل داشته باشيم.
2- زمان دار بودن: هدف مي بايست زمان دار باشد: من مي خواهم 20 كيلو از وزن خود را تا تاريخ 30/ 03/1390 كاهش دهم.
3- متناسب بودن: هدف مي بايست با ويژگي هاي شما، جامعه و زمان متناسب باشد: براي مثال اگر من اين طور بيان كنم كه مي خواهم 20 كيلو از وزن خود را تار تاريخ 30/01/1390 كاهش دهم، هدف گذاري من متناسب با زمان نيست .زيرا يا نمي توانم و يا آسيب جسمي مي بينم.
4- قابل تجزيه بودن به اهداف كوچكتر: مثلا هر هفته 3 كيلو.
5- در تضاد نبودن با طبيعت انسان.
* نكته اول: برنامه در واقع راه رسيدن به هدف است و برنامه ريزي چگونگي به كارگيري منابع براي رسيدن به هدف است به طوري كه با كمترين هزينه بيشترين سود را به دست آوريم.
* نكته دوم: برنامه بايد با هدف هم راستا باشد.
* نكته سوم: برنامه مي بايست قابل انعطاف باشد.
ج) حرف آخر اينكه بسته به نوع عادت شكل گرفته و ميزان ريشه دار بودن آن تغيير يا ترك عادت مستلزم راه هاي متفاوتي است و نمي توان با يك نسخه كلي با آن روبرو شد.
نكته مهم: سعي كنيم بدانيم ملاك و منشاء نام گذاري اين عادت به «عادت بد» چيست؟ گاهي اوقات در جوامع انساني بر اثر خود باختگي فرهنگي و يا تبليغات سوء، رفتارهايي كه كاملا سازگار با فطرت انسان است را رفتار بد مي خوانيم. يادمان باشد انجام عملي كه خلاف فطرت انسان است مشكلاتي را براي فرد ايجاد مي كند.
موفق باشید.