حدیث شناسی

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در آيات قرآن و روايات يكي از ثواب هايي كه براي مومنين و متقين بيان شده است، بالا رفتن درجه آنهاست كه در برخي آيات قرآن تعبير «اعظم درجه» است مانند آيه شريفه: «الَّذينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»(1)؛ آنان كه ايمان آوردند و از وطن هجرت گزيدند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد كردند آنها را نزد خدا مقام بلندترى است و آنان بالخصوص رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.
و در برخي آيات «درجه» به صورت جمع آمده است. مانند: «أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَريمٌ»(2)؛ آنها به راستى و حقيقت اهل ايمانند كه نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزى نيكو دارند.
در روايات نيز براي بيان ثواب بعضي اعمال، اعطاي درجه به كسي كه آن عمل را انجام دهد، آمده است از جمله اين روايت: «َ وَ «مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ رَفَعَ لَهُ سَبْعِينَ دَرَجَةً فِي الْجِنَان‏....»(3)؛ كسي كه سه روز از ماه شعبان را روزه بگيرد در بهشت به او هقتاد درجه داده مي شود.
يا كسي كه در شب اول قبر براي ميتي دو ركعت نماز بخواند، به او چهل درجه داده مي شود: «...وَ يُعْطَى الْمُصَلِّي بِعَدَدِ مَا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ حَسَنَاتٍ وَ يُرْفَعُ لَهُ أَرْبَعُونَ دَرَجَة»(4)؛ و به شماره هر چيز كه آفتاب بر آن مى‏تابد به نمازگزار كار نيك عطا شده، و مقامش چهل درجه بالا برده مى‏شود.
اعدادي كه در روايات آمده مختلف است بعضي چهل، بعضي هفتاد و بعضي صد و... درجه را بيان كرده اند. همانطور كه در بيشتر موارد ديگر هم كه اعداد ذكر شده، منظور كثرت و زيادي است و اعداد بيشتر براي بيان فراواني و كثرت ذكر مي شوند. همانطور كه در آيات فوق اشاره شد، كه بجاي عدد از لفظ «اعظم» يا «درجات» براي بيان زيادي درجه استفاده شده است.
اما اينكه مقصود از «درجه» در اين آيات يا روايات چيست؟ علامه طباطبايي در اينباره مي نويسد:
منظور از«درجات» در جمله «لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ» مراتب قرب و منزلت و درجات كرامت معنوى است، البته درجاتى كه خداى تعالى در اين آيه براى مؤمنين نامبرده اثبات مى‏كند تمامى آن براى فرد فرد مؤمنين نيست، بلكه مجموع آن براى مجموع مؤمنين است، براى اينكه درجات مذكور از آثار و لوازم ايمان است، و چون ايمان داراى مراتب مختلفى است، لذا درجات هم كه خداوند به ازاى آن مى‏دهد مختلف مى‏باشد، بعضى از مؤمنين كسانى هستند كه يكى از آن درجات را دارا مى‏شوند، بعضى ديگر دو درجه و بعضى چند درجه بحسب اختلافى كه در مراتب ايمان ايشان است.(5)
همچنين مرحوم طبرسي منظور از «درجه» را بالا رفتن مقام و منزلت دانسته است: «دَرَجَةً: معناه فضيلة و منزلة»(6) منظور از درجه فضيلت و منزلت است.
نيز بعضي مفسرين درجات در آيات قرآن را به درجات مختلف بهشت در عالم برزخ يا روز قيامت تفسير كرده اند. زيرا در آنجا بر طبق اعمال بندگان، مقامات و درجاتشان در بهشت و برزخ نيز مختلف است و مقامات و قرب انسان ها نسبت به خداوند ملازم با مقانات و درجات ايشان در بهشت است.(7)
بنابراين در روايات اهل بيت(ع) هم كه در ثواب اعمال بندگان لفظ «درجه» به كار رفته، مقصود همين بالا رفتن قرب و منزلت و مقام يا درجات بهشتي است و ائمه معصومين(ع) هم كلمات و سخنانشان را از قرآن گرفته اند و مطابق با آن حديث مي گويند.
پي نوشت ها:
1. توبه(9)آيه20.
2. انفال(8)آيه4.
3. شيخ صدوق، ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، انتشارات جامعه مدرسين، ص62.
4. سيد بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، انتشارات بوستان كتاب، ص87.‏
5. طباطبايي، محمد حسين، الميزان(ترجمه)، انتشارات جامعه مدرسين، ج‏9، ص 13.
6. طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏3، ص 148.
7. طيب، سيد عبد الحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، انتشارات اسلام، ج3، ص416؛ الميزان(ترجمه)، ج‏3، ص 99 و ج9، ص13.
موفق باشید.