شب اول قبر

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
پاسخ در دو محور بيان مي شود:
الف_ در باره هنگامه مرگ بايد گفت: آنچه در روايات در اين باره آمده، تعبير تجلّي و تمثّل است، مثلاً در صحيفه امام سجاد(ع) آمده:
«وتجلّى ملك الموت لقبضها من حُجُب الغيوب؛(1) فرشته مرگ براي گرفتن روح محتضر از وراي حجاب‌هاي غيب بر او تجلي مي‌كند».
اما تجلي و تمثل براي افراد متفاوت خواهد بود، زيرا براي كفار و معاندان جناب عزرائيل به صورت غضبناك تجلي مي‌كند. در روايتي آمده كه وقتي مرگ كافر فرا مي‌رسد، عزرائيل بر بالين او حاضر مي‌گردد و به او گفته مي‌شود:
«إنّ هذا كان يُبغض الله ورسوله وأهل بيته(ع)، فابغضه واعنف عليه؛(2) اين فرد نسبت به خدا و رسول و اهل بيت غضب داشت، پس تو بر او غضب داشته باش و او را با حال غضب قبض روح نما».
اما طبق روايات تمثل و تجلي بر صالحان و مؤمنان به صورت محبت‌آميز و همراه با مهر و رحمت است. امام صادق(ع) فرمود:
وقتي حالت احتضار پيشامد،‌جبرئيل و عزرائيل همراه با پيامبر و ائمه(ع) بر بالين مؤمن حاضر مي‌شوند، رسول خدا خطاب به جبرئيل مي‌فرمايد: اين شخص خدا و رسول و اهل بيت(ع) را دوست مي‌داشت، پس او را دوست بداريد، جبرئيل خطاب به عزرائيل مي‌گويد: كه با اين محتضر با محبت و رحمت و مدارا رفتار نما، آن گاه عزرائيل به آن شخص نزديك مي‌شود و به او مي‌گويد:
«يا وليّ الله لا تجزع فوالذي بعث محمداً لأناا أبرّ بك وأشفق عليك من والدٍ رحيم؛(3) اي دوست خداوند! نگران نباش، سوگند به آن كسي كه محمد را مبعوث كرده، من بر تو از پدر مهربان‌تر خواهم بود».
بر اساس اين روايات معلوم مي‌شود، گرچه جناب عزرائيل به صورت تمثل حاضر مي‌شود. اما تمثل و شكل او بر مؤمن و غير مؤمن متفاوت خواهد بود. براي مؤمن به صورت چهره نيكو و محبت‌آميز و براي كافر به صورت چهرة غضبناك و وحشت آور است.
ب- در باره شرايط عالم برزخ بايد گفت: با مرگ روح از بدن مادي جدا مي‌شود و به بدن مثالي- كه مخصوص عالم برزخ است- منتقل مي‌شود.
فشار و عذاب قبر جسماني و روحاني است، ولي جسم و بدن برزخي عذاب و فشار مي‏بيند. نه بدن مادي.
توضيح:
روح انسان در عالم برزخ، با بدن برزخي (كه متناسب با آن عالم است) و قالب مثالي، همراه است.
روح انسان پس از پايان زندگي دنيا در جسم لطيفي قرار مي‏گيرد كه از بسياري عوارض جسم مادي بر كنار است، ولي از آن نظر كه شبيه جسم مادي عنصري است، به آن "بدن مثالي يا قالب مثالي" گويند كه نه كاملاً مجرد است و نه مادي محض. البته آگاهي از جهان برزخ به طور كامل ممكن نيست، ولي به گفته بعضي دانشمندان مي‏توان آن را تشبيه به حالت خواب كرد و در خواب‏هاي راستين، روح انسان با استفاده از قالب مثالي به نقاط مختلف پرواز مي‏كند، مناظري را مي‏بيند، از نعمت‏هايي بهره مي‏گيرد و لذت مي‏برد؛ اما گاه مناظر هولناكي را مشاهده مي‏كند و با ترس و وحشت از خواب بيدار مي‏شود. (4)
فشار قبر در قبر خاكي رخ نمي‏دهد، بلكه در جايي است كه روح در آن قرار دارد.
امام سجاد (ع) مي‏فرمايد: "قبر باغي است از باغ‏هاي بهشت و يا گودالي است از گودال‏هاي دوزخ". (5) شكي نيست كه قبر خاكي چنين نشانه و وصفي ندارد. اگر كسي فاقد قبر خاكي باشد، مثلاً بدن او در دريا يا بيابان باشد، باز ممكن است فشار قبر داشته باشد، چون در داخل اين قبر و با بدن مادي، فشار قبر صورت نمي‏گيرد. از اين رو امام صادق (ع) در پاسخ به اين سؤال كه آيا شخصي كه به دار آويخته شده عذاب قبر مي‏بيند؟ فرمود: "به هوايي كه بر او احاطه دارد، دستور داده مي‏شود كه از هر طرف بر او فشار وارد كند". (6) اين معنا جهت تشبيه و تمثيل است. بنا بر اين فشار و عذاب قبر مربوط به قبر خاكي و بدن عنصري نيست، زيرا بدن به مرور فاسد و متلاشي مي‏شود، اما بدن مثالي در عالم برزخ وجود دارد و همان است كه عذاب مي‏بيند. اين كه گفته شده فشار قبر طوري است كه شير مادر از بيني خارج مي‏شود، تمثيل است و با اين بيان مي‏خواهند شدت فشار قبر را بفهمانند. باتوجه به آن بيان شد در اصل مسله ترديد نيست. اما در باره كيفيت رخ داد ها در روايات به آن صورتي ذكر شد ه كه بيان گرديد ودر مجموع بايد به نسبت به اين گونه امور با دقت بشتر سخن گفت.
پي‌نوشت‌ها:
1.صحيفة سجاديه، نشر فيض الاسلام، تهران 1378ش، دعاي 43.
2. مجلسي، بحار الانوار، نشر دار الاحيا التراث العربي بيروت 1403 ق، ج 58، ص 110، ج 45، ص 312.
3. كليني، الكافي، نشر دار الكتب الاسلاميه، تهران 1367ش. ج 3، ص 127.
4. مكارم شيرازي، پيام قرآن، نشر دار الكتب الاسلاميه، تهران 1378 ش، ج 5، ص 463.
5. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، نشر دار الاحيا، التراث العربي بيروت، ج 6، ص 159.
6. همان، ص 260.
موفق باشید.