در ابتدا بايد گفت: دليل احترام به قبور مومنين و ائمه(ع) روايات مختلف است مثلا برخى روايات درباره مستحبات زيارت اهل قبور است كه يكى از آنها اين است كه امام رضا(ع) فرمود:"كسى كه كنار قبر برادر مؤمنش بيايد و دستش را بر قبر بگذارد و هفت مرتبه سوره "انا انزلنا" را بخواند، در روز قيامت از ترس و شدايد در امان خواهد بود".(1)
ونيز از رسول خدا در باره اين مسله پرسيده شده، حضرت فرمود: به زيارت آنان برويد و بگويد:«السلام علي أهل الديار من المؤمنين و المسلمين و يرحم اللَّه المستقدمين منّا و المستأخرين و انّا ان شاء اللَّه بكم لاحقون.»(2) سلام بر اهل ديار مومنين و مسلمين. خداوند رحمت كند رفتگان از ما را كه قبلا از دنيا رفته اند و آنهاي كه بعد از دنيا مي روند و ما انشا الله به شما مي پيونديم.
اما در باره احترام به قبور ائمه و بزرگان دين بايد گفت: اين كار نه تنها منعي ندارد، بلكه راه كاري براي تقرب بيشتر به خداوند و به جهت حصول نتيجه است و در واقع در موقعيت تشرف به حرم امامان، انسان مومني كه به قصد تجليل و تكريم اين ولي خدا آمده و عمل خود را مصداق بندگي و تسليم در برابر خواست و دستورات الهي مي بيند، بيش از هر زماني خود را به خدا نزديك مي بيند و در نتيجه در آن موقعيت از خداوند طلب رحمت و مغفرت مي كند و يا آن ولي خدا را واسطه ارائه درخواست و مطالبه خويش قرار مي دهد.
در زيارت امام رضا(ع) وارد شده كه فرد زائر بعد از سلام و عرض ارادت به امام خطاب به خداوند عرضه مي دارد:
« ُ اللَّهُمَّ إِلَيْكَ صَمَدْتُ مِنْ أَرْضِي وَ قَطَعْتُ الْبِلَادَ رَجَاءَ رَحْمَتِكَ فَلَا تُخَيِّبْنِي وَ لَا تَرُدَّنِي بِغَيْرِ قَضَاءِ حَوَائِجِي وَ ارْحَمْ تَقَلُّبِي عَلَى قَبْرِ ابْنِ أَخِي رَسُولِكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِه (3) خداوندا من از سرزمين خود به سوي تو قصد نموم و شهرها را پشت سرگذاشتم به اميد آنكه به رحمت تو دست يابم، پس مرا نااميد نگردان و بدون برآوردن حاجاتم برنگردان، و نسبت به اين روي آوردن به سمت قبر فرزند برادر رسولت بر من ترحم نما».
آنگاه خطاب به امام عرضه مي دارد:
« بِأَبِي وَ أُمِّي أَتَيْتُكَ زَائِراً وَافِداً عَائِذاً مِمَّا جَنَيْتُ عَلَى نَفْسِي وَ احْتَطَبْتُ عَلَى ظَهْرِي فَكُنْ لِي شَافِعاً إِلَى اللَّهِ تَعَالَى يَوْمَ حَاجَتِي وَ فَقْرِي وَ فَاقَتِي فَلَكَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَاماً مَحْمُوداً وَ أَنْتَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيه (4) پدر و مادرم به فداي شما باد! به نزد تو آمدم در حالي كه زائر و پناهنده نسبت به گناهان خويش به تو هستم، پس شفيع من به نزد خدا در روز حاجت و نياز و نداري ام (قيامت) باش كه براي تو در نزد خدا مقامي ارزنده است و در نزد خداوند داراي آبرويي»
اما در باره شفاعت و حاجت خواستن از آنها در ابتدا بايد گفت: توسل به وسايل و در پي سبب رفتن با توجه به اين كه خدا است كه سبب را آفريده و خدا است كه سبب قرار داده و خدا است كه از ما خواسته از وسايل و اسباب استفاده كنيم، محذوري ندارد، زيرا همان‌طور كه در امور ظاهري و دنيايي ما آدميان همواره از اسباب و وسايل استفاده مي‌كنيم و نتيجه مي‌گيريم، در مسايل معنوي و ديني نيز چنين است.
مثلا جاي ترديد نيست كه شفا دهنده خداوند است، ولي بايد به پزشك متخصص مراجعه كرد و دارو مصرف كرد تا شفا پيدا نمود، چون خداوند مجراي دريافت شفا را در دارو قرار داده است يا مثلاً براي رفع تشنگي بايد از آب استفاده كرد. ريشه اصلي توسل در قرآن كريم آمده:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ؛(5) اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از خدا پروا كنيد و با وسيله به او توسل جوييد».
با توجه به اينكه كلمه وسيله در آيه اطلاق دارد، شامل همه امور معنوي مي‌شود كه انسان را براي دريافت حاجت از خداوند كمك مي‌كند، بنابر اين همان طور كه براي گرفتن حاجت به خانه خدا و حجر الاسود و نماز و روزه و درود به پيامبر متوسل مي‌شويم، به ارواح و قبور مطهر پيامبر، اولياي الهي، و بندگان صالح نيز مي‌توان متوسل شد و آن ها را در پيشگاه خداوند شفيع قرار داد و از خداوند حاجت مي خواهيم.
حكمت اعطاي اين نقش به بزرگان دين و اولياي الهي، جايگاه معنوي آنان است، همه موجودات عالم هستي، آيات و نشانه‌هاي حضرت حق‌اند، هر موجودي به اندازه وسعت وجودي خود نشانگر اسما و صفات خداوند هستند، عالي‌ترين و تابناك‌ترين جلوه و ظهور حضرت حق تعالى در آينه وجود پيامبر و ائمه تحقق يافته است، آن ها مظهر كامل اسما و صفات خداوندند، توسل به ارواح و قبور مطهر آنان توجه به مظاهر اسماي خداوند است. براي دريافت فيض الهي. اين كار از نظر عقلي و شرعي نه تنها محذوري ندارد، بلكه يك كار پسنديده است. در آموزه‌هاي ديني در اين باره دلايل بسيار وجود دارد.(2) چه اين كه با اندك دقت در اطراف خود متوجه مي شويم كه گردش امور هستي، بر اساس اسباب و وسايل و به تعبيري ديگر توسل است. آب و مواد غذايي از طريق ريشه، تنه و شاخه درخت، به برگ آن مي رسد. ريشه درخت از طريق برگ، نور و هوا را دريافت مي‌كند. باران كه مي‌بارد، به واسطه ابر است. ابر به وسيله گرم شدن آب دريا در اثر نور خورشيد ايجاد مي شود. در حديثي از امام صادق (ع) آمده: خدا ابا دارد كه كارها بدون سبب و علت و واسطه جريان پيدا كند. (6)
و هم چنين خداوند متعال دستور داده كساني كه مي‌خواهند گناهان‌شان آمرزيده شود، بايد به در خانه پيامبر بروند. علاوه بر آن كه خود طلب مغفرت مي‌كند، از آن بزرگوار بخواهند كه از خدا براي طلب مغفرت نمايد:
اگر ايشان هنگامي كه با ارتكاب گناه به خود ستم كردند، نزد تو مي‌آمدند و از خدا آمرزش مي‌خواستند و پيامبر هم براي ايشان طلب مغفرت مي‌كرد ،خدا را توبه‌پذير مهربان مي‌يافتند».(7)
گفتني است توسل به اولياى الهى و حاجت خواستن از آنان، به اين معنى نيست كه آنان را مستقل در انجام امور و شئون عالم هستى مىدانيم، بلكه در واقع از آنان مىخواهيم به خاطر منزلت و قربى كه در درگاه خداوند به سبب عبوديت و بندگى خدا دارند ،از او بخواهند حاجت و خواسته ما را برآورده كند؛ يعنى حاجت دهنده را خداوند مىدانيم. براى حاجت خواستن از خدا، بندگانى را كه نزد خداوند عزيزند ،واسطه قرار مىدهيم كه حاجت ما را از خدا بخواهند. اين نحوه توسل امرى است كه هم از پيامبر اكرم و هم از اصحاب ايشان ديده شده است. (8)
پي‌نوشت‌ها:
1. حر عاملي، وسائل الشيعه، نشر دار الاحيا لتراث آل البيت، قم 1413 ق، ج 2، چاپ بيروت، ص 881، باب استحباب، قرار دادن دست بر قبر، دفن ميّت.
2. أبو الحسين مسلم بن الحجاج، صحيح مسلم، دار الجيل بيروت و دار الأفاق الجديدة ـ بيروت،1414ق، ج 3، ص 64.
3. شيخ صدوق، عيون أخبار الرضا (ع)، انتشارات جهان، 1378 ه.ق، ج 2، ص 270.
4. مائده (5) آيه 35.
5. سيد كاظم روحاني، شفاعت و توسل، نشر بوستان كتاب قم ،1387 ش، ص 49 ـ 50.
6. مجلسي بحار الانوار، نشر دار الاحيا لتراث العربي، بيروت، 1403 ش، ج 2، ص 90.
7. جعفر سبحانى، آيين وهابيت، نشر دفتر انتشارات اسلامي، قم،1376 ش، ص 153.
8. محسن قرائتي، اصول عقايد، نشر موسسه ي درسهاي از قرآن 1384 ش، ص99.
