باسلام
من یه پسر نسبتا مذهبی هستم،طی بحث هایی که با دوستانم دارمانها میگویند زبانت نیش داره و ناراحت میشوند ولی درصورتی که اصلا من قصدی ندارم،میخاسم بپرسم که چگونه ای صفت را ترک کنم؟
با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
بهتر بود براي ما بيشتر توضيح مي داديد كه منظور دوستانتان از اين كه زبانتان نيش دارد چيست؟ آيا بد زبان هستيد؟ آيا زبانتان به كلام ناروايي چون فحش و ناسزا آلوده است؟ و يا اينكه منظورشان اين است كه رك سخن مي گوييد؟ مثلا عيوب ايشان را بي پرده و در مقابل ديگران به ايشان تذكر مي دهيد؟
احتمالا منظورشان مورد آخر است. بر اين اساس مي گوييم:
زبان وسيله اي مشترك ميان تمام انسان براي برقراري ارتباط است. انسان ها مي‌تواند به وسيله آن با يكديگر صحبت كنند، نيازهاي شخصي روزانه خود را رفع كنند و با كمك آن تنهايي خود را با داشتن دوستانشان پر كنند. اما مسئله مهم در كنار آن لحن گفتار و نوع ارتباطي است كه ما به وسيله آن مي توانيم مردم زيادي را به خود جذب كنيم و يا برعكس.
حقيقت آن است گفتار صريح و تند مي تواند باعث آزرده شدن طرف مقابل مي‌شود. به زبان ساده‌تر مي‌توان گفت رك گويي هرچند از برخي جهت‌ها مي تواند خوب باشد و مفهومي است كه ارتباط مستقيمي با صداقت، شفافيت و احساس مسووليت و تعهد دارد، اما گاهي رك گويي باعث مي شود تا روابط ميان دو دوست يا فاميل و... خدشه دار شود.
از اين رو در نظرگرفتن شرايط زماني و مكاني و توجه به روحيات افراد براي رك سخن گفتن از اهميتي بسزايي برخوردار است. چرا كه در بعضي مواقع مصلحت نيست حرفي زده شود. و اگر در جايي كه نبايد حرفي گفته شود آن حرف بيان شود خلاف ارزش انساني است و مي‌تواند موجب تخريب آن شخصيت يا تخريب جامعه شود. بنابراين در كنار شفافيت، صداقت و احساس مسووليت بايد مصلحت شخص و جامعه نيز در نظر گرفته شود.
روش صحيح انتقاد كردن از ديگران:
برادر گرامي؛
توانايي بر انتقاد از ديگران نيازمند مهارت خاصي است كه بتوانيم فرد را متوجه اشتباهش نماييم بدون آنكه او را ناراحت كنيم در غير اين صورت وقتي كسي از ما انتقاد مي كند آزرده مي شويم وقتي هم كه قصد داريم از كسي انتقاد كنيم از ترس اينكه طرف مقابل از ما آزرده شود از انتقاد كردن وحتي امربه معروف و نهي از منكر منصرف مي شويم در حاليكه پيشرفت هر انساني در سايه نقد شدن ونقد كردن و بقا و ثبات زندگي اجتماعي با امر به معروف و نهي از منكر است.
لذا به نظر مي رسد آگاهي از شيوه هاي انتقاد و ايراد گرفتن ضروري به نظر مي آيد. زيرا در بسياري از موارد ناآگاهي از اين شيوه ها باعث سوء تفاهم ودر نهايت منجر به بحث وجدل بيهوده، نارضايتي و كينه ونفرت مي شود.
براي رهايي از تندي زبان، بايد در هنگام تذكر به ديگران به اموري توجه كرد. مهم ترين ويژگي هاي يك انتفاد خوب و موثر كه در نقد و انتقاد از ديگران بايد مورد توجه قرار بگيرد، عبارتند از:
1. حُسن برخورد:
يك انتقاد خوب با برخوردي نيكو و لحني آرام همراه است. از اين رو بايد مواظب بود تا لطمه اي به شخصيت افراد وارد نشود. استفاده از جملاتي مانند "اين عمل در شأن شما نيست" و "شأن شما بالاتر از اين ها است" بسيار مؤثر است. قرآن مجيد خطاب به پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: "اي پيغمبر! به بندگانم بگو كه با مردم با نيكوترين وجه صحبت نمايند". (1)
خداوند از حضرت موسي (ع) مي خواهد با فرعوني كه ادعاي خدايي دارد، با نرمي و ملاطفت تكلم كند و به ايشان بگويد: آيا ميل داري كه پاكيزه شوي؟ آيا مي خواهي تو را به راه خداوند هدايت كنم تا به درگاه او خاشع شوي؟(2)
2. در نظر گرفتن وضع روحي و رواني:
اصل مهم در هدايت و راهنمايي يا امر به معروف و نهي از منكر «مخاطب‌شناسي» است. هر مبلّغ، مربّي، معلّم و يا فردي كه در موقعيت هدايت و تربيت قرار گرفته، لازم است پيش از هر اقدامي «مخاطب» خود را بشناسد، آن‌گاه بر پايه ويژگي‌هاي فكري، روحي و علمي مخاطب با وي سخن بگويد، تا زحمات و حرف هايش هدر نرود.
«مخاطب‌شناسي» بر پايه «ويژگي‌هاي» مخاطب سخن گفتن، يكي از خصايص و سنت‌هاي عملكردي همه پيام آوران آسماني است، چنان كه پيامبر (ص) مي‌فرمايد: «نحن معاشر الانبياء نكلّم الناس على قدر عقولهم؛ (3) ما پيامبران با مردم به اندازه عقل شان صحبت مي‌كنيم».
در اجراي صحيح امر به معروف و نهي از منكر بايد شرايط مخاطب را در نظر گرفت. اگر عصباني است، نمي توان نصيحت كرد. امام علي (ع) مي فرمايد:"براي دل هاي آدميان، علاقه و اقبال و گاهي تنفر و ادبار است. هنگامي كه مي خواهيد كاري را انجام دهيد، از طريق علاقه اشخاص وارد شويد، زيرا هنگامي كه كسي را مجبور بر كاري كنيد ،نابينا مي شود". (4) يعني خود را به كوري و كري مي زند.
3. محترم شمردن عقايد افراد:
شخص ممكن است كه منكرات يا ترك كارهاي معروف و شايسته را بر اساس يك سري عقايد انجام دهد؛ بنابراين نبايد به طور تند و توهين آميز به عقايد او برخورد نماييد. زيرا قطعا انتقاد از ديگران اگر همراه با توهين كردن به عقايد افراد باشد، نه تنها تاثيري ندارد، بلكه در بعض موارد تاثير عكس دارد.
چنانچه دليلي براي كار نادرست خود ارائه مي دهد، آن را بشنويد و سپس با دليل و استدلال سخن او را باطل كنيد ، يا اشكالات آن را بگوييد. گاهي كارهاي خلاف او نه به خاطر عقيده به چيزي داشتن، بلكه به خاطر ناهنجارهاي خانوادگي و اجتماعي و... است ؛ بنابراين شخص آگاه بايد ناهنجارها را بشناسد و سعي نمايد تا فرد مورد نظر از آن ها نجات يابد.
دو تذكر:
اول: نقد و انتقاد از ديگران، در ميان جمع و افرادي كه طرف پيش آن ها آبرو و حيثيت دارند نباشد.
دوم: كسي كه قصد نقد دارد، با زبان نرم و لطيف با طرف مقابل برخورد كند. وقتي حضرت موسي به مقام نبوت رسيد، از طرف خداوند مأموريت پيدا كرد به اتفاق برادرش هارون پيش فرعون بروند. او را امر به معروف و نهي از منكر كنند. خداوند به آن ها فرمود: وقتي پيش او رفتيد، با خشونت برخورد نكنيد. با زبان خوش و شيرين به او متذكر شويد. (5)
اميدواريم به سوالتان پاسخ داده باشيم. در غير اين صورت در مكاتبه بعدي سوالتان را شفاف تر بفرماييد تا پاسخ دهيم.
پي‌نوشت‌ها:
1. اسراء (17) آيه 53.
2. نازعات (79) آيه 18 و 19.
3. ثقة الاسلام كلينى، كافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ، ج 1، ص 23.
4. نهج البلاغه، انتشارات دار الهجره، قم، قصار 193.
5. طه (16) آيه 43.
موفق باشید.
