با عرض سلام و خدا قوت
یک هفته پیش یکی از دوستانم به من مراجعه کرد و سوالی از من پرسید که نتوانستم پاسخ درستی به او بدهم.از آشنایی قبلی که با این مرکز داشتم،تصمیم گرفتم تا این سوال را مطرح کنم و انشاءا.. که شما نیز مرا راهنمایی کنید.سوال از این قرار است:
(دوستم می گفت:) من نسبت به حق الناس و بیت المال خیلی حساسیت دارم و به طور عجیبی در این زمینه وسواسی هستم طوری که در برخی موارد وقتی به آنها فکر می کنم سر درد می گیرم و احساس عذاب وجدان می کنم.طبعا این افکار زندگی را برایم دشوار کرده اند.
برای مثال:
-وقتی به مسجد وارد می شوم خیلی دقت می کنم حتی به اندازه ی یک سر سوزن و یک تار مو هم در مسجد زباله ای ریخته نشود.اگر یک تار مو از من روی فرش مسجد افتاد،خدای نکرده اگر پیدایش نکردم،عذاب وجدان می گیرم.
-روی صف نانوایی،پدرم که نانوا است،نوبت را رعایت نکرد و دو آقا رد کرد و یک خانم که این باعث شد من زودتر نان بگیرم و تا چند وقت زندگی برایم مشکل شده بود.
-ننه ام یک ماری را رو دیوار همسایه مان دید و به من گفت که آن را از بین ببرم.من چوبی را برداشتم و محکم به مار زدم که البته چوب به مار نخورد و فرار کرد ولی یک خطی روی دیوار همسایه ما ن افتاد که حال من را دوباره پریشان کرد.
-یا اینکه اگر زبانم لال! یک وقتی موتورم را جوری پارک کنم که یک خطی روی آسفالت بیفتد این هم من را به شدت می رنجاند.
-و برای آخرین مورد چند و قت پیش برادر کوچکم یک حرفی به فرهاد مجیدی(بازیکن استقلال)زد که زیاد حرف درستی نبود و من آن حرف را تکرار کردم و خندیدم.حالا من در فکر این هستم که چطور می توانم فرهاد مجیدی را پیدا کنم و از او حلالیت بطلبم!
این ها فقط چند نمونه از وقایعی بودند که برای این دوست ما اتفاق افتاد و او خودش می گوید هر وقت به این ها فکر می کند عذاب وجدان شدیدی می گیرد.
این دوست من می گفت درباره احکام شرعی زیاد دچار مشکل نیستم چون طبق نظر مراجع
نباید به این شک ها اعتنا کرد اما در مورد این مسائل نمدانم چه باید بکنم.
لطفا پاسخی که می دهید سعی کنید تا حد امکان از آیات قرآن و روایات امامان(ع) و منابع معتبر باشد چون این دوست ما روی این مسائل حساس هستند.
با تشکر فراواوان
با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
اولين گام در مبارزه با اين مشكل، ريشه يابي و شناخت منشأ اينگونه مشكلات است. منشأ بعضي از اين امور در ضعف يا خطاء و اشتباه در دريافت و تجزيه و تحليل اطلاعات و آگاهي هاي ديني است كه در اين صورت بايد با مطالعات بيشتر، پرسش از افراد آگاه و بحث و گفت و گو با آنان اين ضعف ها و اشتباهات را بر طرف نمود. پس در وهلۀ اول نگاه ديني و اخلاقي تان به اين مسأله را مورد بررسي قرار دهيد.
البته اين مواردي را كه به عنوان مثال عرض كرديد، جايگاهي است كه احتياط در آنها خيلي خوب است، اما مشكل در اين است كه نبايد به قدري حساسيت نشان دهيد كه تمام زندگي تان تحت الشعاع اين رعايت ها و احتياط ها قرار بگيرد. مثلاً امكان اينكه شما از شخصي كه در دسترس شما نيست حلاليت بگيريد، كاري بس دشوار و سخت است.
- اقسام شك و ترديد و توجه به موارد آن:
شك و ترديد در اعتقادات دو گونه است:
يكي ابتدايي و موقّت كه زمينۀ يقين است؛ دوم شك دائمي و هميشگي. شك هاي دائمي از مرض هاي روحي است و سلامت روحي و جسمي، فرد و جامعه را در معرض خطر مي اندازد. بنابراين، بايد با دقت معالجه گردد. توضيح اين كه همان گونه يقين و علم باعث آرامش روح و موجب تكامل انسان و از جهت اخلاقي موجب رشد انسان مي شود؛ در مقابل شك و ترديد، موجب اضطراب و سلب آرامش و مانع حركت و تكامل است. به همين جهت در اسلام شك با شرك برابري مي كند.(1)
چنان كه فليسوفان اسلامي نيز رد شكاكيت را در رأس كارهاي فلسفي و علمي خود قرار مي دهند و با ابزار فكر و انديشه به مبارزه با اين بيماري مي پردازند تا جامعه را از اين خطر نجات دهند.(2)
اما شك و ترديد ابتدايي كه زمينۀ يقين است مذموم نيست، بلكه نشانۀ آغاز بلوغ عقلي و فكري است. توضيح اين كه انسان همان گونه كه از نظر جسمي داراي بلوغ است، از نطر فكري و عقلي نيز داراي بلوغ است. ملاصدرا معتقد است در انسان ابتدا ويژگي هاي مادي و جسمي پديد مي آيند و تقويت مي شوند، اما ويژگي هاي روحي و عقلي پس از تقويت و تكميل ويژگي هاي جسمي پديد آمده و تقويت مي گردند.(3)
- حاصل سخن اينكه:
1- در هر صورت به نظر مي رسد اين نوع شك ها به طور كلي مذموم نيست، بلكه اگر درست مديريت شود زمينۀ خوبي براي رسيدن به يقين است. بهترين مديريت؛ ارتباط داشتن با مربيان آگاه و دلسوز و دانشمندان ديني است.
نكتۀ مهم و قابل تذكر اين است كه احساس نگراني از پديد آمدن حالت شك و ترديد، نشانۀ خوبي از سلامت روح است، بلكه براساس روايات اين احساس نگراني علامت ايمان خالص شخص است. اما خيلي حساس شدن به مسأله به گونه اي كه زندگي انسان تحت الشعاع آن قرار گيرد، دور از نگاه عقلا مي باشد.
2- در برخي از احاديث روش هايي براي درمان اينگونه حساسيت ها و مشكلات وارد شده است، از جمله:
روزه گرفتن در سه روز از هر ماه -پنجشنبه اول و آخر ماه و چهارشنبه وسط آن- و روزه ماه شعبان، اينگونه افكار را از دل مي زدايد. همچنين معصومين(ع) تأكيد دارند كه ذكر «لااله الا الله» زياد گفته شود.(4)
پس در برخي از مواقع؛ شك و ترديد هايي كه براي انسان حاصل مي شود نه تنها مضر نيستند بلكه بسيار سودمند و عين ايمان هستند.
اما رسيدگي بيش از حد بدون مباني ديني، دور از نگاه ديني مي باشد.
و در آخر به خاطر حساسيت ها و وسواس موجود، دوستتان را ارجاع مي دهيم به بخش مشاوره كتبي يا تلفني [با شماره 09640].
پي نوشت ها:
1. ثقه الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه.ش. ج ۲، ص ۱۲۹.
«عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ يَقُولُ كُلُّ قَلْبٍ فِيهِ شَكٌّ أَوْ شِرْكٌ فَهُوَ سَاقِطٌ»
2. حسن زاده آملي، حسن، معرفت نفس، ج ۱، ص ۵ - ۱۲، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، ۱۳۶۲هـ ش، بي جا.
3. ملا صدرا اسفار اربعه، نشر دار الاحيا التراث العربي بيروت بي تا. ج ۹، ص ۹۳.
4. شيخ صدوق، الخصال، قم، انتشارات اسلامي، چاپ اول، سال 1362 ه ش. ص 612.
موفق باشید.
