خارج کردن کسی از صراط مستقیم به صورت غیر عمد چه گناهی دارد؟

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا تذكر دو نكته لازم است:
1. روش‌ها و شيوه‌هاي آموزش نماز در كودكان و نوجوانان بر اصولي استوار است، كه به ذكر مهمترين آنها در اين نوشتار پرداخته شده است:
توجه به اصل فطري بودن، اصل اختياري بودن، اصل تدريجي بودن آموزش، اصل اعتدال و ميانه روي، اصل تكرار و مداومت، اصل آسان گيري، اصل هماهنگي خانه، مدرسه و جامعه (مسجد، رسانه‌ها و...) در آموزش مسائل ديني از مهمترين آنهاست.
2. متأسفانه عده‌اي از مربيان ( اعم از والدين، ‌اعضاي خانواده و ...) به دليل ناآگاهي از مراحل رشد و تحول رواني كودكان و نوجوانان و همچنين بي اطلاعي از شيوه و روش‌هاي برخورد ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ در اين زمينه، با اتكا به دانسته‌ها و تجربيات غير علمي و غلط خويش، اعمالي را مرتكب مي‌شوند، كه بعضاً مضر به حال كودكان و نوجوانان است. علاقه مفرط برخي از مربيان خصوصا اعضاي خانواده به مذهبي شدن كودكان و نوجوانان و اصرار بيش از حد آنان در اين زمينه، بي توجهي به توان، استعداد و نيازهاي روحي و رواني كودكانشان و خارج شدن از مرز اعتدال، عواقب ناگوار و نامطلوبي ـ هم چون بدبيني به مذهب ـ را در پي خواهد داشت.
با توجه به اين دو نكته مي گوييم:
اهتمام شما به ترغيب برادتان به نماز جاي ستايش دارد. لكن بهتر بود قبل از هر كار ابتدا با روش هاي آموزش نماز به برادر كوچكتان آشنا مي شديد و در اين زمينه از والدينتان مشورت مي گرفتيد.
احساس تنفر ايشان از نماز به جهت عدم توجه شما به اصولي است كه در نكته اول به آن اشاره كرديم. اهميت اصول مذكور به قدري است كه سيره اهل بيت حاكي از توجه ويژه ايشان به اين اصول است. به نمونه هاي زير كه درباره اصل اصل اعتدال و ميانه روي در آموزش مسائل ديني توجه كنيد:
امام جعفر صادق(ع) فرمودند: در جواني، سخت مشغول عبادت بودم، پدرم به من فرمودند: فرزندم! (زياد خود را خسته مساز) كمتر از اين مقدار هم مي‌تواني انجام دهي. بدرستي كه خداوند اگر بنده‌اي را دوست داشته باشد، به عبادت اندك او راضي خواهد شد».(1)
فجيع عقيلي گويد:«امام حسن(ع) به من فرمودند: هنگامي كه پدرم در حال احتضار بودند، شروع به وصيت كردند و فرمودند: در عبادت ميانه رو باش، و آن چه را كه هميشه مي‌تواني انجام دهي و در توان تو است، انجام ده».(2)
عدم توجه به اين اصول و از جمله اصل تدريجي بودن آموزش مسائل ديني ممكن است صدمه‌اي جبران ناپذير بر اعتقادات ديني و مذهبي كودكان وارد آورد. از اين رو در تعاليم اسلامي، توصيه‌هاي فراواني در زمينه آموزش تدريجي مسائل ديني آمده است. امام جعفر صادق(ع)فرمودند:
وقتي كودك به سن سه سالگي رسيد، از او بخواهيد كه هفت بار عبارت «لا اله الا الله» را بگويد. سپس، او را به حال خود وا گذاريد تا به سن سه سال و هفت ماه و 20 روز برسد. در اين هنگام، به او آموزش دهيد كه هفت بار بگويد: «محمد رسول الله». سپس، تا چهار سالگي او را آزاد بگذاريد. در آن هنگام، از وي بخواهيد كه هفت مرتبه عبارت: صلي الله عليه و آله» را تكرار نمايد. سپس تا پنج سالگي او را آزاد بگذاريد. در اين وقت، اگر كودك دست راست و چپ خود را تشخيص داد، او را در برابر قبله قرار دهيد و سجده را به او بياموزيد، در سن شش سالگي، ركوع، سجده و ديگر اجزاي نماز را به او آموزش دهيد. وقتي هفت سال او تمام شد، به او بگوييد كه دست و صورت خود را بشويد (در مورد وضو نيز بتدريج وضو گرفتن را بياموزيد). سپس، به او بگوييد كه نماز بخواند. آنگاه كودك را به حال خود وا گذاريد تا نه سال او تمام شود... در اين هنگام، وضو گرفتن صحيح را به او بياموزيد و او را به نماز خواندن واداريد.(3)
رسول اكرم (ص) فرمود بكودكان خود در هفت سالگى امر كنيد نماز بگذارند.(4)
برادر گرامي،‌
با توجه به مطالبي كه گذشت پيشنهاد مي كنيم:
براي رفع حالت به وجود آمده بهتر است مدتي در اين باره با ايشان گفتگو نكنيد. چون اگر روي اين مسئله پا فشاري كنيد، ممكن است لج بازي كند و ديگر به حرف هاي شما توجه نكند. هميشه با زبان نمي توان افراد را اصلاح كرد. بلكه بايد تبليغ عملي داشته باشيد. يعني بايد آثار خواندن نماز، مانند دوري از گناهان، داشتن اخلاق نيكو، كمك به دوستان و وفاداري و فداكاري، پاكيزه بودن در ظاهر و باطن، اعمال نيك و شايسته و برخورد خوب و ...، در رفتار و كردار و گفتارتان نمايان باشد. تبليغ عملي موثرتر از تبليغ زباني است. به نماز اول وقت خود اهميت دهيد و مقيد باشيد در اول وقت نمازتان را بخوانيد.
به گونه اي با فرزند خود رفتار كنيد كه جذب اخلاق شما گردد.
بعد از گذشت مدتي و اين بار با مشورت بزرگ تر ها ايشان به نماز تشويق كنيد. در قبال توجهش به نماز براي او ارزش قائل شويد و اهتمامش به نماز را بستاييد. جايزه اي تهيه كنيد و به او بدهيد. مراقب باشيد در اين زمينه افراط نكنيد تا مبادا ايشان شرطي شوند. نگران آينده ايشان نباشيد. گناهي مرتكب نشده ايد. توجه شما به اصول مذكوره و نيز رعايت ساير مواردي كه در تربيت ديني كودكان و نوجوانان نقش دارد،‌ به شما و والدينتان كمك خواهد كرد تا ايشان را در مسير حق و حقيقت قرار دهيد. البته بايد خودتان آگاهي هايتان را بالا ببريد تا بتوانيد موفق باشيد.
تاكيد مي كنيم:
آموزش معارف و مسائل ديني، مراتب و درجاتي دارد، كه اصول و مقتضيات آن بايد مراعات شود. اين مراتب و درجات، به دليل تفاوت‌هاي فردي در رشد استعدادهاي ذهني و روحي، تفاوت در معلومات و تجربيات، و شرايط گوناگون اجتماعي و فرهنگي در متعلمان است. لذا، بايد مطالب و مفاهيم آموزشي و ديني، متناسب با سطح درك و قواي ذهني و رواني متعلمان باشد.
مربيان نبايد توقع و انتظار داشته باشند، كه كودك خيلي سريع اهل عبادت و نماز شود. برنامه عادت دادن او به نماز و آموزش او، بايد بر اصل تدريج مبتني باشد. كودك نبايد يكباره بار سنگيني از وظايف بار ديني را بر دوش خود احساس كند، و خود را به انجام دادن آن موظف بداند.
عدم توجه به اين مسائل موجب مي شود كه در انجام اين مهم موفقيتي حاصل نشود.
پي نوشت ها:
1. ثقة الاسلام كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ه.ش، ج 2، ص 87.
2. محدث نورى، مستدرك الوسائل، مؤسسه آل البيت عليهم السلام قم، 1408 ه.ق، ج 1، ص 130.
3. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، مؤسسه آل البيت عليهم‏السلام قم، 1409 ه.ق، ج21،‌ ص 474.
4. همان، ج4، ص 19.
موفق باشید.