علمی

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت همه علوم از آن نظر كه نوعي شناخت است و پديده اي را به ما مي شناسد مي تواند به عنوان راه كار مسير هدايت مورد استفاده قرار گيرد و ارزشمند است و مي توان آن را ديني تلقي نمود. گرچه در اين بين بايد توجه داشت كه همه علوم در يك مرتبه از اهميت نيستند برخي در تامين هدف مورد نظر نقش بيشتر و مستقيمي دارند نظير علوم اسلامي مثل علم كلام، فلسفه، عرفان، فقه و مانند آن كه اساسا هدف اصلي آن ها هدايت انسان به سوي صراط مستقيم الهي است يعني ماموريت اصلي اين گونه علوم اين است كه آدمي را در مسير درست كمال يابي و معرفت الهي رهنمايي كند.
و برخي ديگر از علوم در مقياس كمتر در هدايت انسان ها نقش دارد. مانند علوم تجربي و علوم انساني كه مي تواند به عنوان يك راه كار غير از رسالت اصلي خود، انسان را با آفريد گار هستي آشنا سازد و موجب هدايت او گردد. گرچه عملا امروز در بسياري از علوم متداول اين جنبه ار بسياري از علوم مورد غفلت بوده، بلكه در جهت مخالف مسير هدايت مورد استفاده قرار مي گيرد. ولي فارغ از اين كه بشر تا كنون چگونه از علم و معرفت هاي گوناگون استفاده نموده به طور كلي در تبيين مسله بايد گفت:
در اين باره در آموزه هاي ديني نكته هاي معنا داري بيان شده؛ مثلا در حديثي از رسول اكرم مي خوانيم: «العلم ثلاث: آية محكمه، فريضة عادله أو سنة قائمه؛ (1) علم بر سه گونه است: آيت محكم و فريضه معتدل، سنت استوار».
آيه محكمه:‏ نشانه استوار (علم اصول عقائد كه آيات و نشانه‏هاى آن استوار است).
فريضه عادله‏: واجب بين افراط و تفريط (علم اخلاق كه خوبش از روى عقل و بدش از روى جهل است. بر هر كس واجب است آنچه را از روى عقل است بپذيرد. آنچه را از روى جهل است نپذيرد).
سنّت قائمه:احكام برپا و هميشه (مسائل حلال و حرام كه تا روز قيامت تغييرپذير نيست؛ احكام ).
حديث ديگري از پيامبر اسلام (ص) وارد شده كه علم بر دو قسم است: و در حديث ديگري مي خوانيم : «العلم علمان: علم الأديان و علم الابدان». (2)
علم الاديان: علم اديان و كيش ها.
علم الابدان: علم بدن‏ها (علوم تجربي در مورد انسان).
در حديث اول، پيامبر اكرم (ص) در مقام تقسيم علوم ديني بوده است. با نگاه بر اقسام علوم ديني به سه قسم آن اشاره نموده؛ يعني در مقام بيان شمارش علوم ديني مورد نياز انسان بوده، ولي در حديث و تقسيم بندي دوم نياز انسان را بر اساس جسم و روح تقسيم نموده است. علم مورد نياز جسم نيز علوم مختلف انساني و آنچه مر تبط به جنبه جسماني انسان است.(3)
در مجموع از نظر آموزه هاي ديني همه علوم وسيله است، نه هدف؛ آن هم وسيله‏اي كه انسان را به كمال مي‏رساند. دنيا و آخرت او را آباد مي‏كند. بنا بر اين ارزش هر علم به ارزش موضوع آن است. در اين جهت علوم الهي و ديني (با توجه به موضوع آن ) از ساير علوم اشرف و برتر است؛ ولي اين بدين‏ معنا نيست كه علوم ديگر بي‏اهميت و بدون ارزش است و علم نيست. در نگاه كلي قرآن، هر علمي كه انسان را به دنياپرستي سوق دهد، به چنگال ماديات بسپرد، فهم و شعور او را به طرف خواب و عيش و نوش بكشاند، هدف نهايي او را تنها وصول به ماديات قرار دهد، چيزي جز ضلالت و گمراهي نيست، هر چند علمي باشد كه به طور مستقيم با عقايد و احكام ديني سر و كار داشته باشد.
قرآن فرمود: «ذلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدى‏؛ (4) حال كه چنين است، از كسى كه از ياد ما روى مى‏گرداند و جز زندگى مادى دنيا را نمى‏طلبد، اعراض كن! ».
پس اين آخرين حد آگاهي آن ها است. خداوند به حال آن كه از راه حق گمراه شده، آگاه است.
علوم بشري نيز مي‏تواند نقش‏آفرين بوده و موجبات سعادت آدمي را فراهم كند. اين در صورتي است كه هدف تلقي نشود، بلكه وسيله پيشرفت و رسيدن به كمال باشد.
ولي علمي كه در روايات و آيات بر آن تأكيد شده و از آن ستايش گشته و به عنوان برترين علوم محسوب مي گردد، علم خداشناسي است، زيرا معلومات اين علم از معلومات ساير علوم برتر است.
امام موسي ابن جعفر(ع) فرمود: علم واقعى آن است كه از نزد عالم ربّانى رسيده باشد. (5)
در عين حال، هر علمي به اندازه معلومات خود ارزش دارد. روشن است كه كسب معرفت و جهان بيني و خداشناسي منحصر به يك رشته نيست. شخصي ممكن است از علم شيمي چنان خدا را بشناسد كه از مطالعه كتاب هاي ديني نشناسد. پس آن چه مهم است، شناخت كيمياي هستي است. البته بايد پذيرفت بعضي از علوم و رشته ها به اين هدف نزديك تر و كم واسطه ترند.
بنا بر اين همه علوم اگر براي خدا باشد، براي انسان مفيد و هدايت گر است؛ ولي در عين حال علوم خدا شناسي و امور ديني جاي خاص خود را دارد و در دنيا و آخرت چون چراغي فرا روي انسان است.
پي نوشت ها:
1. محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، نشر دار الكتب الاسلاميه، تهران 1388 ق، ج1، ص33.
2. محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، نشر دار الاحيا اتراث العربي بيروت 1403 ق، ج1، ص220.
3. محسن قرائتي، تفسير نور، نشر موسسه فرهنگي درس هاي از قرآن، ج‏6، ص 385.
4. نجم (53) آيه 30.
5. محمد رضا حكيمي، الحياة با ترجمه احمد آرام، نشر علمي فرهنگي تهران، 1365 ش، ج‏1، ص 70.
موفق باشید.