با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
ترسيم جهان آخرت در قرآن در قالب ابديت تبيين شده است به اين معنا كه در آن دنيا موجود زمان گذر معنا نخواهد داشت و هيچ چيزي مقهور وقت و لحظه نخواهد شد.
طبيعي است دنيا چون مادي است حركت در آن معنا دارد. حركت ازشوون ماده بوده زمان را مي سازد، اما در قيامت چون هيچ چيزي مادي نيست، بنا بر اين بايد گفت كه زمان به مفهومي كه در ذهن ما است در آن جا معنا ندارد و دايره اش فقط محيط به عالم دنيا است و آن را در احاطه و حاكميت خود دارد.
به بياني ديگر، در قيامت، از زمان به مفهوم فعلي آن كه از حركت زمين به دور خورشيد به دست مي آيد، خبري نيست، مي آيد
آيات و روايات بسياري در قرآن و كتاب هاي معتبر حديث وجود دارد كه در تعريف جهان آخرت از واژه ابديت و خلود استفاده كرده است كه نشان مي دهد كه جاودانگي مهم ترين نشانه جهان آخرت و زمان از مختصات دنياي فاني است و چنين دنيايي با اين ويژگي تكرار نخواهد شد.
به عنوان نمونه به چند آيه در اين باره اشاره مي كنيم:
1."بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا" (1)
وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ وَ أَبْقى
آرى، شما زندگى اين جهان را بر مىگزينيد،
حال آنكه آخرت بهتر و پايندهتر است
2. "وَ ما أُوتيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ زينَتُها وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَ أَبْقى أَ فَلا تَعْقِلُونَ"(2)
چيزهايى كه به شما داده شده است، برخوردارى و آرايش اين زندگى دنيوى است. حال آن كه آن چه نزد خداست، بهتر و ماندنى تر است. چرا در نمى يابيد؟
3. "قُلْ أَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ"(3)
بگو: آيا شما را به چيزهايى بهتر از اين ها آگاه كنم؟ براى آنان كه پرهيزگارى پيشه كنند، در نزد پروردگارشان بهشت هايى است كه نهرها در آن روان است. اينان با زنان پاكيزه، در عين خشنودى خدا، جاودانه در آنجا خواهند بود. و خدا از حال بندگان آگاه است.
4." أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلينَ"(4)
پاداش اينان آمرزش پروردگارشان است و نيز بهشت هايى كه در آن نهرها جارى است. در آنجا جاويدان اند و چه نيكو است پاداش نيكوكاران.
5." وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ نُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَليلا"(5)
و آنان را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو كردهاند به بهشت هايى كه در آن نهرها جارى است درآوريم، تا ابد در آنجا خواهند بود. و در آنجا صاحب زنان پاك و بىعيب شوند و در سايههاى پيوسته و خنك جاي شان مىدهيم.
در روايات متعدد نيز به اين نكته اشاره شده است كه دنيا فاني است و آخرت پايدار و مفهوم اين گونه جملات واضح مي باشد كه اگر آخرت خانه جاوداني انسان است، يعني اين كه مجبور به گذشت زمان نيست و زمان در آن حاكميت ندارد.
1. مولاي متقيان سلام الله عليه فرمود:"الدُّنْيَا دَارُ مَمَرٍّ لَا دَارُ مَقَرٍّ"(6)
يعني دنيا گذرگاه و آخرت مقصد است.
2. شبيه اين تعبير را امام سجاد(ع) بيان فرمود:
"إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ مَمَرٍّ وَ الْآخِرَةَ دَارُ مَقَرٍّ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُم"(7)
يعني دنيا خانه گذر است (فاني است) و آخرت خانه پايدار و استقرار (يعني هميشگي و بدون گذر زمان است) پس (توشه) برداريد از اين گذرگاه براي محل استقرارتان.
اگر به مفهوم اين دو روايت دقت كنيم اين نكته را خواهيم فهميد كه دنيا بر خلاف آخرت، مقهور زمان است، زيرا اگر مقهور زمان نبود، از آن به گذرگاه تعبير نمي شد. و آخرت محكوم زمان نيست و گرنه به عنوان مقصد معرفي نمي شد و مقصد نهايي كه آخرت است، جز با واژه ابديت معنا نمي يافت.
در عين حال در قرآن به اين نكته اشاره شده است كه در عالم برزخ نوعي زمان وجود دارد.
"النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا " (8)
يعني آتش هر صبح و شام بر آن(آل فرعون) عرضه مي شود.
اين صبح و شب(زماني) مربوط به عالم برزخ است.
در تاييد اين سخن امام صادق(ع) فرمود: ذلك في الدنيا قبل يوم القيامة لأن نار القيامة لا تكون غدوا و عشيا.(9)
يعني اين آتش مربوط به دنيا است. (البته تعبير به دنيا يعني عالم قبر و برزخ) كه هر صبح و شام بر آنان عرضه مي شود و آتش قيامت صبح و شام ندارد يعني در قيامت زمان( صبح و شامي) وجود ندارد كه آتش به آن مقيد شود.
اين روايت به شكل صريح به اين موضوع پرداخته است كه زمان از امور دنيوي و از مختصات آن است.
اضافه بر اين؛ زمان و مطالب مربوط به آن، از مباحث بسيار دقيق فلسفي است كه در اين علم به همه جوانب آن به شكل مبسوطي پرداخته شده است و مي توان به نوعي ميان آن مطالب و موضوع اين بحث ارتباط بر قرار كرد.
علاوه در اول پاسخ هم به شكل اشاره بيان شد كه زمان حاصل حركت ماده است ... و نيز تاكيد شد ساختار عالم چون مادي است پس بايد امري زمان دارد باشد و امور مربوط به آخرت و قيامت چون از عوارض مادي به دور و مجرد اند، از اين جهت مجبور زمان نيستند...تا آخر.
پي نوشت ها:
1. سوره اعلي آيات16و 17.
2. سوره قصص، آيه 60.
3. سور ه آل عمران، آيه 15.
4. سوره آل عمران، آيه 136.
5. سوره نساء،آيه 57.
6. سيد رضي، نهج البلاغة، قم، انتشارات هجرت، سال 1414 ه ق، چاپ اول، ص494.
7. شيخ صدوق، أمالي الصدوق،لبنان، بيروت، انتشارات اعلمي، سال 1400 ه ق، چاپ پنجم، ص 220.
8. سوره غافر، آيه 46.
9. محدث جزايري، النور المبين في قصص الأنبياء و المرسلين، قم، انتشارات كتابخانه آيت الله نجفي مرعشي، سال 1404 ه ق، چاپ اول، ص 258.
موفق باشید.
