با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
طبق جستجويي كه در منابع روايي داشتيم متن روايت مذكور را نيافتيم. اما با فرض وجود چنين حديث و روايتي بايد بگوييم كه يكي از مسائل كليدي كه در فهم معارف قرآن كريم و همچنين روايات اهل بيت (عليهم السلام) بايد مد نظر داشته باشيم اين است براي فهم معاني آيات و روايات و حدود و قيود و شرايط آن بايد آيات و روايات ديگر را هم در نظر بگيريم، چون آيات قرآن كريم و همچنين روايات اهل بيت (عليهم السلام) به صورت ترتيب موضوعي بيان نشده است تا همه قيود و شرايط يك حكم به صورت يكجا بيان شده باشد، بلكه آيات قرآن و معارف روايي به طور پراكنده بيان شده است. از آن جا كه آيات و روايات داراي گزاره هاي عام و خاص و مطلق و مقيد و ناسخ و منسوخ و.. . مي باشد، به طور مستقل نمي توانيم درباره آيات قرآن يا روايات اظهار نظر كنيم، بلكه بايد با قرار دادن هر يك از آيات و روايات در كنار آيات و رواياتي كه از لحاظ موضوع و مسئله با هم مشترك هستند، معارفي كه قرآن كريم و روايات در صدد بيان آن است، استنباط كنيم و غفلت از اين موضوع سبب كج فهمي در فهم معارف دين مي گردد.
موضوعي كه شما مطرح نموده ايد هم از همين باب است و لذا اين روايات را بايد در كنار ساير روايات و آيات قرآن كريم قرار دهيم تا قيود و شرايط آن را كشف نمائيم.
اعتقاد ما شيعيان در خصوص عذاب جهنم و مستحقين جاودانگي در آن ـ كه مستفاد از آيات قرآن و روايات اهلبيت(عليهم السلام) است ـ اين است كه مؤمناني كه مرتكب گناه صغيره شده اند، به شرط عدم اصرار بر صغيره و به شرط ترك كبائر ـ بدون توبه هم آمرزيده خواهند شد و گناهان كبيره آنان نيز در صورت توبه مورد آمرزش قرار مي گيرد. علاوه بر اين، مرتكب كبيره در صورت عدم توبه نيز به شرطى كه اصل ايمانش محفوظ باشد، پس از تحمل عذابها و سختىهايى به هنگام مرگ و در عالم برزخ و عرصات قيامت، نهايتاً مشمول شفاعت واقع خواهد شد. البته مقدار اين سختى و عذاب بستگى به مقدارگناه فرد دارد و ممكن است كسى هزاران سال در عالم برزخ معذب باشد تا آمرزيده شود و ممكن هم هست كسى با تحمل همان عذاب جان دادن و سكرات موت مورد رحمت قرار گيرد.
و اما آيه اى از قرآن كه بر بخشش گناهان صغيره بدون توبه دلالت مي كند اين آيه است كه مي فرمايد:
« وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذينَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى
الَّذينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلاَّ اللَّمَمَ َ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَة » (1) «و هرچه در آسمان ها و هرچه در زمين است از آنِ خدا است، تا كسانى را كه بد كرده اند به [سزاى]آنچه انجام داده اند كيفر دهد و آنان را كه نيكى كرده اند پاداش دهد. آنان كه از گناهان بزرگ و زشتكاري ها ـ جز گناهان كوچك ـ خوددارى مي ورزند، پروردگارت [نسبت به آنها] فراخ آمرزش است.»
مراد از «لمم» در اين آيه همان گناهان صغيره است و از اين آيه استفاده مي شود كه اين گناهان ـ در صورت عدم تكرار و اصرار ـ آمرزيده مي شوند.
شفاعت گناهكاران و مرتكبين گناهان كبيره نيز در روايات متعددى وارد شده و اصل مسأله شفاعت در قرآن نيز آمده و در آن ترديدى نيست. از جمله اين روايات، روايتى است كه فريقين (شيعه و سنى) آن را از پيامبر(ص) نقل كرده اند كه آن حضرت فرمود:
«اِدَّخَرْتُ شَفاَعتي ِلاَهْلِ اْلكَبائِرِ مِنْ اُمَّتي»(2) «من شفاعتم را براى مرتكبان گناهان كبيره از امتم ذخيره كرده ام.»
البته شفاعت شرايطى دارد و هر اهل معصيتى را شامل نمي شود، اما به هر حال در اصل اينكه عدهاى از مرتكبين گناهان كبيره از شفاعت برخوردار مي شوند و نجات مي يابند ترديدى وجود ندارد. عمده اين شرايط هم اين است كه شخص، با ايمان و با ولايت اهلبيت(عليهم السلام) از دنيا برود. چنين كسى در روز قيامت حتماً از شفاعت بهرهمند خواهد شد. البته عالم برزخ ضمانتى ندارد و مرتكب كبيرهاى كه بي توبه از دنيا رفته، ممكن است سالهاى طولانى در عالم برزخ معذب باشد.
به هر حال از نظر ما شيعيان، خلود در جهنم براى كسى كه مرتكب كبيره باشد ثابت نيست و خلودْ و جاودانگي در عذاب جهنم مختص كفار است، آن هم نه همه كفار، بلكه كفارى كه از روى عناد كفر ورزيده باشند و در عين حال كه حجت برايشان تمام شده، به دين حق ايمان نياورده باشند و ضروريات دين را انكار كرده باشند.
آيات متعددي از قرآن كريم بحث خلود در آتش جهنم را مطرح نموده كه از جمله آنها، آيات زير را مي توان نام برد:
« إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكافِرينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعيراًخالِدينَ فيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصيراً (3) « خداوند كافران را لعن كرده (و از رحمت خود دور داشته) و براى آنان آتش سوزانندهاى آماده نموده است، در حالى كه همواره در آن تا ابد مىمانند، و ولىّ و ياورى نخواهند يافت!»
در آيه اي ديگر خداوند متعال در خصوص اوضاع كافران در جهنم مي فرمايد:« يُريدُونَ أَنْ يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَ ما هُمْ بِخارِجينَ مِنْها وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقيم» (4) « پيوسته مىخواهند از آتش خارج شوند، ولى نمىتوانند از آن خارج گردند و براى آنها مجازاتى پايدار است.»
با توجه به توضيحات مذكور روشن مي شود كه حديث مذكور در سؤال، بر فرض صحت صدور آن از معصوم، ناظر به كافران و معانداني نيست كه خداوند متعال وعده خلود در جهنم را به آنان داده است و بايد توجه داشت كه كفر منحصر در انكار ذات خداوند متعال نيست، بلكه انكار عمدي رسالت و ولايت نيز كفر محسوب مي گردد و لذا افرادي كه خلافت حضرت علي (ع) را عمدا انكار كرده اند و با اين انكار خود ديگران را هم گمراه كرده اند و همچنين كساني كه امامان معصوم (ع) را به شهادت رسانده اند كافر هستند و در قعر جهنم به صورت جاودانه عذاب مي شوند.
پي نوشت ها:
1. نجم(53) آيه 31-32.
2. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق، ج8، ص30.
3. احزاب(33) آيه 64-65.
4. مائده(5) آيه 37.
موفق باشید.
