عقل چگونه می تواند انسان را از ارتکاب به گناه بازدارد؟
چگونه است فرد بعضا آثار گناه را می داند ولی بر خلاف آن عمل می کند؟
چطور می توان به نقطه ای رسید که عقل بر نفس غلبه کند؟با تشکر
با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
1. ضعف در خداشناسي و سستي در ايمان به خدا و پيامبر و اهل بيت عليهم السلام، ضعف در شناخت حقايق امور و عدم شناخت پيامدهاي ناگوار دنيوي و اخروي ناديده انگاشتن دستورات الهي، ضعف در خودشناسي و نداشتن درك درست از خويشتن و غرق شدن در امور مادي و شهواني... مجموعه عللي هستند كه موجب مي شوند انسان علي رغم آگاهي از عواقب گناه، باز هم به آن رو آورد و روح خويش را آلوده سازد.
به يقين كسي كه خداي بزرگ را همواره حاضر و ناظر رفتارهاي خودش ببيند، هرگز به خود اجازه نمي دهد، كه در محضر او، دست به سوي گناه دراز كند. كسي كه قيامت و حسابرسي اخروي را باور دارد، هيچ گاه خود را گرفتار شهوت راني و شهوت پرستي نخواهد كرد. كسي كه به گوهر عظيم و گران قدر خود واقف باشد و عظمت وجود انساني را درك كند، هرگز حاضر نيست كه وجود خود را با دنباله روي از شهوات و خواهش هاي نفساني تا سرحد حيوانات پايين آورد.پيروي از خواهش هاي نفساني، آثار زيانبار روحي و جسمي و اجتماعي فراواني را در پي دارد كه اگر انسان اندكي به آنها توجه كند هرگز به دنبال هواهاي نفساني نخواهد رفت.
2. مهم ترين ابزار در ترك معصيت و فرار از دام شيطان، اراده قوي در ترك اعمال زشت و ناپسند است. لذا فردي كه مي خواهد ترك گناه كند و توبه واقعي كند، مهم ترين كاري كه بايد انجام دهد، اين است كه اراده و اعتماد به نفس خود را تقويت نمايد تا در مقابل طوفان وسوسه هاي شيطاني تاب بياورد.
با توجه به اين نكته مي گوييم:
بيشتر افرادي كه احكام الهي را رعايت نمي كنند و به گناه دچار مي شوند، نه به خاطر دشمني با خدا و بلكه به يكي از دو جهتي است كه در نكات بالا بيان شد. يعني يا فرد نمي داند و يا اگر مي داند از اراده ضعيفي برخوردار است.
گروه اول كه هيچ اما گروه دوم، به طور قطع و لو در لحظه گناه، خداي بزرگ را حاضر و ناظر رفتارهاي خودش نمي بينند. گوهر عظيم و باارزش خويش را گم كرده اند و ارزش وجودي خويش را فراموش كرده اند و در حقيقت به جهالت و ناداني دچار شده اند و گرنه چنين عمل نمي كردند.
از اين رو لازم است اين افراد با استفاده از متون قوي ديني، اعتقاداتشان را تقويت كرده و كم كم با مسائل ديني آشنا شوند.
البته مبارزه لشگر عقل و جهل، مبارزه اي است از ابتدا تا كنون بوده و خواهد بود مهم آن است كه انسان لشگر جهل كه مقابل عقل مي ايستد را بشناسد و با استمداد از لشگر عقل بر لشگر جهل پيروز شود.
در اين زمينه مطالعه كتاب شرح حديث جنود عقل و جهل اثر امام خميني، چاپ موسسه نشر آثار امام خميني پيشنهاد مي شود.
بعد ازاين، نزديك ترين راه غلبه عقل بر نفس، ترك معصيت و انجام دستور خداست. يعني عمل به دانسته ها. زيرا چنان كه در سلامت جسم، فعل و ترك (دارو و پرهيز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترك هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترك گناهان و محرمات و تولي و تبري. در روايتي پيامبر (ص)آمده: «از جمله كساني كه در سايهء رحمت الهي قرار دارند جواني است كه به عبوديت و بندگي تن دهد». (1) مطمئن باشيد اگر به وظايف شرعيه خود عمل كنيد، خداوند به شما توجه ويژه خواهد داشت.
بعد از شناخت، آن چه در ارائه راهكار ها براي عمل به دانسته ها نقش بسزايي دارد،اراده قوي است.
دور كردن زشتي هاي اخلاقي و اخلاق بد مانند حسد و كبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوتراني، تقويت صفات پسنديده و انجام اعمال خير از گام هايي است كه به اعتقاد عالمان علم اخلاق در اين راه برداشت. اما اساسي ترين و مشكل ترين گام در مسير خود سازي جهت غلبه بر نفس «خواستن» و داشتن «عزم و اراده» قوي و استوار است. انسان تشنه و گرسنه تا رمق دارد، دنبال آب و غذا مي دوَد. چون نقش و اهميت آن را در حيات و هستي خويش مي داند. انسان تشنه كمال و انسانيت، و گرسنه محبت و قرب الهي نيز مي داند كه همه حيات و هستي معنوي و بقاي ابدي او، در غلبه بر هواي نفس و حركت در مسير عبوديت و بندگي خدا نهفته است.
اچه را كه رائه هر راهكاري براي رهايي از گناه، متوقف بر خواست و اراده قطعي فرد است. بهترين اذكار و قوي ترين راهكارها، بدون خواست واقعي روي كاغذ باقي مي‌ماند. عواملي در تقويت اراده مؤثر است از جمله: تمركز بخشيدن به فعاليت هاي گوناگون، توجه به عبادات به ويژه نماز كه تمرين تمركز فكر است، پايان رسانيدن كارهاي نيمه تمام، تلقين مثبت و...
البته تقويت عزم و اراده مرحله اي است كه بايد به تدريج و با صبر و حوصله حاصل شود و اين حاصل نمي شود مگر با افزايش "خويشتن شناسي" و معرفت نسبت به خدا و صفات جمال و جلال او و آگاهي از نعمت هاي بيكران به ويژه نعمت هاي معنوي و هدايت گري هايي كه به انسان ارزاني داشته است.
در اين زمينه مي توانيد كتاب تقويت اراده ترجمه خانم وجيهه آذرمي از انتشارات انجمن اولياء و مربيان، را مطالعه كنيد.
براي آشنايي با راه هاي علبه عقل بر نفس به كتاب خلاق عملي، اثر آيت الله مهدوي مراجعه فرماييد.
پي نوشت:
1. محمدي ري شهري، ميزان الحكمة، دارالحديث، ج 8، ص 114، ماده قرب.
موفق باشید.
