نماز فرادای با حضور قلب بهترست یا نماز جماعت بدون حضور قلب؟!

با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
قبل از پاسخ به سوالتان بايد چند نكته در مورد راههاي بدست آوردن حضور قلب بدانيد. اگر چه عوامل مختلفي در به دست آوردن حضور قلب مؤثر است. اما مهم ترين آن ها عبارت اند از:
1. شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت و شناخت انسان به حق تعالي و صفات و اسماي حُسنايش بيش تر باشد، عشق و محبتش نسبت به خدا و شوق خلوت نمودن و سخن گفتنش با خدا نيز بيش تر خواهد بود. شناخت و معرفت پروردگار سبب مي شود كه انسان خداوند را ناظر و حاضر ببيند و در برابرش خاضع و خاشع باشد. چه زيبا اين حقيقت را امير مؤمنان(ع) در دعاي صباح بيان مي فرمايد:
«مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخَافُكَ وَ مَنْ ذَا يَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلَا يَهَابُك»؛ (1) «چه كسي تو را شناخت و به عظمت تو پِي برد، در پيشگاه تو خاشع و خاضع نشد و از تو ترس و خوف نداشت؟ چه كسي دانست كه تو كي هستي و در برابر هيبت و عظمت تو سر تسليم فرود نياورد؟»
2. اهميت دادن به نماز:
ميزان حضور قلب در نماز، به ميزان همت آدمي و ميزان شناخت و آگاهي نماز گزار و اهميت و ارزشي بستگي دارد كه براي نماز معتقد است؛ زيرا قلب تابع همت و شوقي است كه از معرفت بر مي خيزد. پس اگر همت و شوق به نماز و شوق به سخن گفتن و راز و نياز كردن با معشوق و محبوب باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود. هر اندازه كه همت و شوق انسان بيش تر باشد، قلبش هم بيش تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه كه توجه و شوق انسان بيش تر باشد، غفلتش از غير نماز بيش تر خواهد بود.
3. فهم معاني نماز:
هر چه ميزان درك و فهم نماز گزار از معاني ظاهري و باطني نماز بيش تر باشد و هر اندازه بتواند به لطايف و بطون نماز بيش تر پِي ببرد، حضور قلب و درك لذت از نماز او افزون تر مي شود.
4. آمادگي قبل از نماز و رعايت برخي مستحبات:
كسي كه مي خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد، وضو را به صورت كامل انجام دهد، اذان و اقامه بگويد و قبل از نماز لحظاتي را با خدا خلوت كند. امام صادق (ع) مي فرمايد:
«هنگامي كه به قصد نماز به جانب قبله ايستادي، دنيا و آنچه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش كن. قلبت را از هر چيزي كه تو را از ياد خدا باز مي دارد، فارغ ساز. با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده كن.
به ياد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روز قيامت، روزي كه اعمالي را كه انسان ها از پيش فرستاده اند، آشكار مي شود». (2)نمازگزار حال كسي را داشته باشد كه مخبر صادقي به او گفته است كه اين آخرين نماز تو است. جناب عزرائيل منتظر تو است تا بعد از نماز جانت را بگيرد.
5. رعايت آدابي مانند نماز را در اول وقت خواندن، مسواك زدن، ‌انگشتر به دست راست كردن، ‌عطر زدن و... كه باعث آمادگي و تميزي و پاكي انسان مي شود. اين كارها موجب بهره برداري هر چه بيش تر از بركات معنوي نماز مي شود.
6. رفع موانع:
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه ي دل نايدت نور
الف) هرزگى و پراكندگى قوه خيال:
يكى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز،‌ «هرزگى و پراكندگى قوه خيال» است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن،خود را آماده نماز كنيم،‌ ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت،به سوى وحدت(خدا) معطوف مى شود.
ب) دوري از گناه:
گناهان، به ويژه خوردن غذاهاي شبهه ناك و حرام و يا تصرف در اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي آيد، از موانع حضور قلب است. كسى كه به مردم خيانت مي كند، يا به كلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، ‌تهمت، غيبت و ... فكر مى كند، براى او قلبى نمانده است تا خدا در آن جلوه كند. هر چه هست، غير خدا است.
گناه، لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت. امام صادق(ع) مى فرمايد: «خداوند به داوود پيامبر فرمود: كم ترين كارى كه من با كساني كه دانسته گناه مي كنند انجام مي دهم، اين است كه شيرينى عبادت و مناجاتم را از قلبشان مى گيرم». (3)
ديگر از موانع حضور قلب عبارت اند از: پرخوري، جلوگيري از ادرار، نماز با كسالت و خستگي، نماز خواندن در محل رفت و آمد و پر سر و صدا، نگاه به اطراف و ...
اما بايد بدانيد كه نماز جماعت نيز يكي از دستورات موكد اسلام است. معمولا نمازي كه با جماعت اقامه مي شود سه فضيلت دارد. يكي همين مساله جماعت، كه با توجه به اذكار و ضماير نماز مي بينيم كه اكثرا به صورت جمع بيان شده است (اياك نعبد)(اهدنا الصراط المستقيم)( ربنا آتنا...) ، فضيلت ديگر اين است كه در مسجد اقامه ميشود. كه آثار و بركات مسجد بسيار زياد است. و ديگر اينكه اول وقت خوانده مي شود. هر كدام از اين موارد به تنهايي آثار و بركات فرواني دارد چه رسد به اينكه همه با هم در يك نماز آورده مي شود. شهيد اول در اسرار الصلاه خود مي گويد اگر در چنين شرايطي قرار گرفتيد و با ترك يك فضيلت حضور قلبتان بيشتر مي شد _مثل همين موردي كه شما گفتيد_ بايد سعي خودتان را بكنيد كه فضايل را با هم جمع كنيد نه اينكه يكي يكي آنها را رها كنيد كه اينها از وسوسه هاي شيطان است. (4) با توجه به اين نكته شما بايد با عملي كردن راهكارهاي حضور قلب سعي خود را در اين زمينه بيشتر كنيد كه نماز را در مسجد بخوانيد. اما حضور قلب نيز داشته باشيد.
ضمن اينكه اين سوال را از آيت الله بهجت پرسيدند و ايشان در جواب، نماز جماعت را ترجيح دادند.
پي نوشت ها:
1. علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 84، ص 339، مؤسسه الوفاء، بيروت، 1404 ه ق.
2. همان، ص 23.
3. ثقه الاسلام كليني، الكافي، ‌ج 1، ص 46، دار الكتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه ش.
4. شهيد اول، اسرار الصلاه، نشر پارسايان، چاپ اول 1377، ص 128.