علم و قرآن

پرسش: علم و قرآن
جايگاه علم در قرآن چيست؟
پاسخ: با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
از آيات قرآن منزلت و جايگاه بر جسته علم به خوبي روشن مي‏گردد كه هيچ مكتبي به اندازه‏ي اسلام روي علم تأكيد نكرده است. آموختن علم در اسلام بر هر مرد و زن لازم است و هيچ گونه محدوديت زماني, مكاني, سني, جنسي و طبقاتي وجود ندارد. گرچه علم به مبدأ و معاد و احكام الهي در راس علوم قرار دارد و بر تمام علوم مقدم مي‏باشد, زيرا سعادت و كمال حقيقي انسان در گرو خداشناسي و خدا پرستي است.
بيشترين تأكيد دين مقدس اسلام بر فراگيري علم و دانش و تفكر و تعقل و تدبر است. در متون ديني همواره اهميت علم و منزلت عالم مورد تأكيد قرار گرفته و علم از جايگاه رفيع برخوردار مي باشد. آيات قرآن در اين باب بسيار فراوان است ، براي روشن شدن جايگاه علم در قرآن مجيد آياتي را كه در باره علم و دانش بحث مي كنند در مجموع مي توان به سه دسته تقسيم نمود:
1- آياتي كه درباره علم الهي است.
2- آياتي كه در باره علم پيامبر اسلام (ص) و ساير پيامبران (عليهم السلام) است.
3- آياتي كه در تبيين اهميت و ارزش علم و دانش است.
- دسته اول آياتي كه در باره علم خداوند متعال است:
روشن است كه يكي از صفات حق تعالي صفت عليم است. در قرآن كريم آيات زيادي به اين موضوع اختصاص دارد. همچنين آيات ديگر به نمونه هاي از علم الهي در باره افعال و كارهاي روزمره بشر مي پردازد. جالب است بدانيم كه تنها صفت عليم در قرآن در آيات متعدد به مناسبت هاي مختلف ۱۲۸ بار تكرار شده است.
- دسته دوم آياتي است كه به علم و دانش پيامبر اسلام (ص) و ديگر پيامبران الهي (ع) مي پردازد و بيان مي دارد كه خداوند علم هاي گوناگون را به آنها آموخت:
آيه 5 سوره نجم - آيات ۲۲ و ۶۲ سوره يوسف - آيات۷۴، ۷۹و ۸۰ سوره انبياء - آيه ۶۲ سوره اعراف - آيه 75سوره انعام ، نمونه هايي از آيات قرآن كريم در باره علم پيامبران است.
- دسته سوم آياتي است كه در بيان ارزش و جايگاه خود علم است. در قرآن كريم آيات فراواني وجود دارد كه به ارزش و جايگاه علم و دانش و نقش آن در زندگي انسان و ثمرات و نتايج آن در جنبه هاي مختلف زندگي فردي و اجتماعي مردم و جامعه مي پردازد كه به گوشه هايي از آن اشاره مي شود:
1- برخي از آيات به اين مسئله مي پردازند كه علم و دانش يكي از معيارها و ملاك هاي انتخاب و گزينش افراد براي منصب ها است. آيه ۲۴۷ سوره بقره و آيه ۹ زمر به همين موضوع اشاره دارد.
2- رابطۀ تنگاتنگ و ناگسستني علم با ايمان و دريافت مفاهيم و اسرار قرآني: آيه ۷ سورۀ آل عمران و آيه۱۶۲سوره نساء، آيه ۱۰۷ سورۀ اسراء، آيه ۵۴ سورۀ حج، آيه ۴۹ سورۀ عنكبوت، آيه ۶ سورۀ سبأ، نمونه هايي است كه از آنها اين حقيقت استفاده مي شود.
3- ترس از خداوند محصول دانش است:” از ميان بندگان خدا تنها دانشمندان از او مي ترسند”.(1)
4- علم مقدمه اي است براي اثبات حق: “هر گاه بعد از علم و دانشى كه (در باره مسيح) به تو رسيده، (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: «بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم”.(2)
5-علم حجت را بر انسان تمام مي كند: ” و اگر از هوي و هوس هاي آنان پيروي كني، بعد از آن كه آگاه شده اي هيچ سر پرست و ياوري از سوي خدا براي تو نخواهد بود”. (3)
6- علم زمينه ساز عوامل نجات انسان از عذاب قيامت است: “خداوند كساني را كه ايمان آورده اند و كساني را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمي مي بخشد… (در اين هنگام ) كساني كه به آنها علم داده شده مي گويند: “رسوايي و بدبختي امروز بر كافران است” و ...(4)
7- هم قرين بودن گواهي و شهادت عالمان و دانشمندان با شهادت خدا و ملائكه: “گواهي مي دهد كه معبودي جز او معبودي نيست و فرشتگان و صاحبان دانش (هر كدام به گونه اي بر اين مطلب) گواهي مي دهند…”.(5)
8- صاحبان دانش به پيروي سزاورترند: “اي عمو دانشي بر من آمده كه براي تو نيامده است، بنابر اين از من پيروي كن، تا تو را به راه راست هدايت كنم”.(6)
9- علم و دانش مايۀ بصيرت و بينايي است: “اما كساني كه علم و دانش به آنهاداده شده بود گفتند: واي بر شما ثواب الهي براي كساني كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام مي دهند بهتر است، اما جز صابران آن را دريافت نمي كنند”.(7)
10- خلاصه آن كه علم و دانش داراي چنان اهميتي است كه پيامبر اولوالعزم مشقت هاي يك سفر سخت و پر مخاطره را به جان مي خرد. تا بتواند به آگاهي و دانش بيشتري دست يابد. اين داستان در سوره كهف از آيه ۶۵ تا ۷۶ در قصه حضرت موسي (ع) و خضر (ع) آمده است: “آيا از تو پيروي كنم تا از آن چه به تو تعليم داده شده و مايۀ رشد و صلاح است، به من بياموزي”.(8)
جهت آگاهي بيشتر در اين باره به معجم المفهرس الفاظ قرآن، اثر محمد فؤاد عبد الباقي ؛ قاموس قرآن ، اثر قرشى سيد على اكبر مراجعه نماييد.
پي نوشت:
1.فاطر(35) آيه 28 ؛ إِنَّمَا يخَْشىَ اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاْ
2. آل عمران(3) آيه۶1.
3. بقره (2) آيه ۱۲۰.
4. مجادله(58 ) آيه۱۱؛ نحل(16)آيه ۲۷.
5. آل عمران( 3)آيه ۱۸.
6. مريم(19) آيه ۴۳.
7. قصص(28) آيه ۸۰.
8. بديهي است كه اين آيات در بيان ارزش و جايگاه علم و معلّم و حقوق متعلّم است. همان گونه كه در مقام بيان لياقت هايي است كه بايد در جويندگان دانش باشد.
پرسش: جايگاه علم در تورات
جايگاه علم در تورات چيست؟
پاسخ: با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در اين باره به سخنراني دكتر يونس همامي لاله‌زار، كارشناس امور مذهبي انجمن كليميان تهران، در محل خانه‌ي جوانان يهود تهران، تحت عنوان «علم و تورا» توجه نمائيد:
دكتر همامي، با اشاره به اين‌كه رابطه‌ي تورا و علم را مي‌توان از دو جنبه‌ي ديدگاه تورا به علم و بازخواني يك‌سري مطالب تورات بر مبناي پيشرفت‌هاي علمي مورد بررسي قرار داد، گفت: «اجداد ما در مقابل دريافت تورا مي‌گويند مي‌شنويم و انجام مي‌دهيم. معني شنيدن در اين‌جا، به معني صرف كلمه نيست، بلكه به معناي پذيرفتن است. يعني ما فرامين را انجام مي‌دهيم ولي پذيرش آن، خود يك مرحله‌ي ديگر است.» وي افزود: «اگر انسان به درون‌مايه‌ي كارهايي كه انجام مي‌دهد پي ببرد، آن كارها را با رضايت قلبي انجام مي‌دهد. در تو را خدا عالم ذكر شده است، ولي به صرف اين‌كه خدا عالم است، ما نبايد كفايت كنيم، بلكه بايد خود نيز علت را درك كنيم.» وي در ادامه گفت: «درك تورات و حقيقت آن، يك فايده و ميصواي مذهبي است و بسيار بر آن تاكيد شده‌است. اگر انسان مي‌خواهد به بهترين نحو فرامين تورا را انجام دهد، بايد به دنبال علت نيز بگردد. هر قدر كه ما به درون يك فرضيه بيش‌تر پي ببريم، ارزش كار بيش‌تر مي‌شود. وقتي كه انسان خود تحقيق و تفحص مي‌كند و به ارزش‌ها پي مي‌برد، ايمان او ريشه‌اي قوي‌تر خواهد يافت.» وي در جواب سوالي كه مطرح مي‌گردد مبني بر اين‌كه چه كاري بايد انجام داد، گفت: «تلمود مي‌گويد اگر بخواهي براي تو منطق مي‌آورم و اگر بخواهي برايت آيه مي‌آورم. اين‌كه منطق را حتي زودتر از آيه مطرح كرده‌است، نكته‌ي مهمي است. يكي از ارزش‌هاي جامعه‌ي يهودي و تلمود، همين ديدگاه است كه با وجود آن‌كه تا سال‌ها جوامعي بودند كه حتي كتاب و كتابخانه را آتش مي‌زدند، ولي يهوديان آن‌قدر پذيراي نظرات مختلف بوده‌اند كه افراد دور هم جمع مي‌شدند و نظرات مختلف مطرح شده و همه را مي‌نوشتند.» وي افزود:«انجام فرايض لازم است، ولي كافي نيست. به همين‌خاطر به فهم موضوعات از سوي تورات، ارزش بالايي داده شده‌است.» وي گفت: «تورا احترام زيادي را براي عالمان قائل است. به حدي كه اين احترام از احترام به پدر و مادر نيز فراتر رفته و در حد احترام به خدا قرار گرفته‌است. اين فقط در حد تئوري يا گفتار نيست، بلكه اگر در شيوه‌ي عمل بزرگان علمي نيز نگاه كنيم، آنان نه فقط به آن عمل مي‌كردند كه به آن اعتقاد نيز داشتند.» وي هم‌چنين گفت:«در سنهدرين هم وقتي كسي مي‌خواست وارد شود، مي‌بايست اطلاعاتي از تمامي علوم آن زمان مي‌داشت، حتي جادوگري. چون اين شخص بايد مي‌فهميد كه چه عملي از نظر تورا مي‌تواند جادوگري باشد و چه عملي جادوگري نيست.» وي افزود: «چه در ديدگاه تورات و تلمود و چه عملكرد بزرگان ديني خود نگاه كنيم، مي‌بينيم كه تو را را در تضاد با علم يا علم را در تضاد با تورا نمي‌دانند. البته دانش و علمي كه انسان با ترس از خدا به دست آورد و نه علمي كه با آن عملا از خدا فاصله بگيرد. قدم برداشتن در راه علم، خود يك عبادت است و ايمان حاصل از آن ايماني با ارزش چون ايماني كوركورانه نيست.» وي گفت: «تنها چيزي كه در تورات با آن مخالفت مي‌شود، افكار فلسفي الحادي، كفرآميز و غير توحيدي است.» وي در بخش دوم سخنان خود، به طرح مثال‌هايي از دستاوردهاي علمي كه با تورات انطباق دارند پرداخت و در يك نمونه از اين مثال‌ها، گفت: «ما با چشم غير مسلح مي‌توانيم 4000 ستاره را ببينيم. ولي در تورات ذكر شده كه خداوند دوازده مزال را آفريده كه هريك 30 لشگر دارد و هر لشگر، 30 تيپ، هر تيپ 30 هنگ، هر هنگ 30 گردان، هر گردان 30 گروهان و هر گروهان شامل سه ميليون و ششصد و پنجاه هزار ستاره مي‌باشد. در نتيجه با يك حساب، ده به توان هجده ستاره در جهان وجود دارد. هر چند كه تا چند سال گذشته، اين عدد اغراق‌آميز خوانده مي‌شد، ولي امروزه بر اساس تحقيقات ناسا، عدد تخميني ده به توان بيست و يك به دست آمده كه با عدد دقيق تلمود نزديك است.» در مثالي ديگر، دكتر همامي در مورد توصيف خورشيد در تورا گفت: «در برشيت ربا گفته مي‌شود خداوند براي خورشيد، پوشش و خيمه قرار داده‌است و اين عقيده تا سال‌ها مورد تمسخر قرار مي‌گرفت. ولي اكتشافات جديد نيز وجود لايه‌هاي مختلف در خورشيد را به اثبات رسانده كه در مركز آن، هسته‌ي خورشيد و راكتور آن قرار گرفته‌است.» (1)
با توجه به اين كه تورات فعلي تحريف شده، مسوليت گفته هاي ايشان به عهده خودشان است و ما در اين باره نظري نداريم.
1. برگرفته از:
http://negareshsevom.com/Gozaresh_ElmVaTorah.asp

موفق باشید.