فامیل ناتنی

با سلام و عرض تبریک سال نو و آرزوي سال پرخیر و برکت برای شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
پرسشگر محترم در آيه مذكور راجع به اين مساله اشاره نشده است. اما با توجه به آيات ديگر عرض مي كنيم:
خداوند منان در آيات قرآن دستور به نيكى كردن نسبت به همه خويشاوندان مى‏دهد و اين موضوع نيز از مسائلى است كه در قرآن تاكيد فراوان شده است، گاهى به عنوان" صله رحم"، و گاهى به عنوان" احسان و نيكى" و "گاهي به عنوان قرض الحسنه و گاهي به عنوان صدقه و گاهي هم به عنوان هبه و هديه و...، در واقع اسلام مى‏خواهد به اين وسيله علاوه بر پيوند وسيعى كه در ميان تمام افراد بشر به وجود آورده، پيوندهاى محكم ترى در ميان واحدهاى كوچك تر و متشكل تر، به نام" فاميل" و" خانواده" به وجود آورد تا در برابر مشكلات و حوادث يكديگر را يارى دهند و از حقوق هم دفاع كنند. البته اين مسايل فردي و اجتماعي نسبت به همه انسان ها و مسلمانان بايد وجود داشته باشد، ولي به يقين در بين فاميلان حقيقي و واقعي در اولويت مي باشد.(1)
وَ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ لَا تُشرِْكُواْ بِهِ شَيًْا وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَنًا وَ بِذِى الْقُرْبىَ‏ وَ الْيَتَامَى‏ وَ الْمَسَاكِينِ وَ الجَْارِ ذِى الْقُرْبىَ‏ وَ الجَْارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنبِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يحُِبُّ مَن كَانَ مخُْتَالًا فَخُورًا ؛ (2) و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد! و به پدر و مادر، نيكى كنيد همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايه نزديك، و همسايه دور، و دوست و همنشين، و واماندگان در سفر، و بردگانى كه مالك آنها هستيد زيرا خداوند، كسى را كه متكبر و فخر فروش است، (و از اداى حقوق ديگران سرباز مى‏زند،) دوست نمي دارد.
در آيات و روايات تاكيد فراواني بر هديه،صدقه،زكات فطره و عموما اكرام به ارحام و فاميلان (تني) شده است كه به سه مورد اشاره مي كنيم(3):
1-در پرداخت زكات فطره فاميلان فقير بر غير فاميل مقدم است و اين تقدم مستحب است كه دليل مورد عنايت ما اين آيه است:«وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ»:(4) خويشاوندان نسبت به يكديگر، در احكامى كه خدا مقرّر داشته، (از ديگران) سزاوارترند.
يا كلام رسول اكرم (ص) است: أفضل الصدقة على ذي الرحم الكاشح: (5) بهترين صدقه آن است كه به خويشاوندى كه دشمن انسان است داده شود
2- مقدم كردن فاميلان بر غير فاميل در دادن صدقه مستحب است و خلاف آن كراهت دارد كه برخي فقهاء به صراحت بيان كردند.(6)
همانطوري كه از رسول اكرم (ص) نقل شده است: «الصدقة على المسكين صدقة، و على ذي القرابة اثنتان: صدقة وصلة»: صدقه دادن بر مسكين صدقه است. اما فقير فاميل هم صدقه و هم هديه است. (7)
3- هبه كردن به فاميلان حتي اگر فقير نباشند مستحب است (8) كه اين آيه قرآن گوياي اين مساله است: «وَ آتَى الْمالَ عَلىٰحُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى»(9)، به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان انفاق مى‏كند.
اما در قرآن بين خواهر و برادر تني و ناتني از نظر رفتارو برخورد تفاوتي قائل نشده است
پي نوشت:
1. نساء ( 4) آيه 36.
2. مكارم شيرازي ناصر، تفسير نمونه، ناشر دار الكتب الإسلامية، تهران،1374 ش، نوبت اول، ج‏3، ص 379.
3. هاشمى شاهرودي سيد محمود، موسوعة الفقه الإسلامي طبقا لمذهب أهل البيت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت، قم، اول، 1423 ه‍ ق، ج‌9، ص444-442.
4. انفال( 8) آيه 75؛ احزاب( 33) آيه 6.
5. ابو القاسم پاينده‏، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول (ص)،ناشر دنياى دانش‏، تهران‏، چاپ 1382 ش‏، نوبت چهارم‏، ص232.
6. سيد كاظم يزدي، عروة الوثقى، ج 6، ص 409.
7. ابو القاسم پاينده‏، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول (ص)، ناشر دنياى دانش‏، تهران‏، چاپ 1382 ش‏، نوبت چهارم‏، ص 549.
8. موسوى بجنوردى سيد محمد، مباحث حقوقى تحرير الوسيلة، ناشر انتشارات مجد، تهران‏، 1390ش‏، نوبت اول‏، ص 274.
9. بقرة(2) آيه 177.
موفق باشید.