با عرض سلام و خدا قوت.
خلقت به معنای آفرینش تدریجی است ، اما انشاء به معنای آفرینش دفعه ای و دفعتاً است.
با این حال که این دو کلمه دارای دو معنای متضاد در تدریجی بودن و دفعه ای بودن هستند ، چرا خداوند متعال در قرآن حکیم هر دو مورد را به انسان نسبت داده است؟
در یک جا فرموده است :«هُوَ الَّذِى أَنْشَأَكُم مِن نَفْسٍ وَ حِدَةٍ»(انعام98)
و در جای دیگر فرموده:«هو الذی خلقکم من نفس واحدة»(اعراف189)
آیا می توان گفت که مورد اول(انشأکم) مربوط به زمانی است که خداوند متعال می فرمایند:«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِى ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ»(اعراف172) که قطعاً این اخذ تدریجاً نیست و دفعتاً است ، اما مورد دوم (خلقکم) مربوط به بعد از هبوط حضرت آدم به زمین و انتشار و بثِّ ذریه ی ایشان به طور تدریجی در زمین است؟(البته با توجه به ظاهر آیات و شباهت خیلی نزدیک دوآیه ی 98 انعام و 189 اعراف خیلی بعید به نظر می رسد!)
اگر نمی توان گفت ، پس علت استعمالِ خلقت و انشاء برای انسان در عین داشتن اختلاف در معنا چیست؟
با تشکر فراوان و آرزوی توفیق الهی.
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
واژه ها ممكن است داراي دو معناي لغوي يا اصطلاحي باشند. براي شناخت معناي لغوي به كتب لغت و براي شناخت معناي اصطلاحي بايد به كاربردهاي واژه در همان محدوده اي كه آن اصطلاح بكار مي رود مراجعه نمود.
طبق مراجعه اي كه به كتب لغت و كاربردهاي قرآني داشتيم هيچ منبع يا كاربردي كه دلالت بر لحاظ دفعي بودن در معناي إنشاء داشته باشد نيافتيم.
در كتب لغت عرب آمده كه «الإنْشَاءُ: إيجادُ الشيءِ و تربيتُهُ» (1) يعني إنشاء به معناي ايجاد يك شئ و تربيت و رشد آن است. در اصطلاح قرآني نيز صرفا همين معناي آفرينش و ايجاد لحاظ شده و دفعي بودن در آن مطرح نيست.
به عنوان نمونه در يكي از آيات مي خوانيم:« وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُله...»(2) « اوست كه باغهاى معروش [باغهايى كه درختانش روى داربستها قرار دارد]، و باغهاى غير معروش [باغهايى كه نياز به داربست ندارد] را آفريد همچنين نخل و انواع زراعت را، كه از نظر ميوه و طعم با هم متفاوتند...»
روشن است كه آفرينش اين باغ ها و نخل ها و زراعت هايي كه ما انسان ها با آنها سروكار داريم دفعي نيست ولي تعبير إنشاء درباره آنها بكار برده شده است. بنابراين در كاربرد قرآني واژه انشاء، دفعي بودن آفرينش لحاظ نشده است.
با توجه به توضيحات مذكور روشن مي شود كه شبهه اي كه در ذهن شما شكل گرفته از عدم دقت در معناي لغوي و اصطلاح قرآني إنشاء، نشأت گرفته است.
پي نوشت ها:
1. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان، دار العلم، 1412ق، ص 807.
2. انعام(6) آيه 141.
