سحر چیست

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
براي اينكه بتوانيد تفاوت و مرز شعبده و سحر را بدانيد، به تعاريف آنها به صورت مجزا مي پردازيم و در آخر ملاك تشخيص اين دو را بيان مي كنيم.
- سحر چيست؟
سحر ظاهر نمودن امرى است كه خارق عادت باشد از طرف شخصى كه شرير و خبيث است به سبب اقدامش به اعمال مخصوصه كه منشاء بروز آن امر گرديده و جارى مى شود در آن اعمال ، يعنى ياد گرفتن اعمالى است كه ساير افراد بشر هم مى توانند ياد بگيرند و عمل بنمايند.(1)
پس سحر عملي خارق العاده است كه گاهى يك نوع چشم‏بندى و تردستى است، و گاه تنها جنبه روانى و خيالى و تلقينى دارد. و گاه با استفاده از خواص ناشناخته فيزيكى و شيميايى بعضى از اجسام و عناصر و گاه از طريق كمك گرفتن از شياطين انجام مي گيرد. ساحران، افراد منحرف و دنياپرستى هستند كه اساس كارشان بر تحريف حقايق است و در اغلب موارد از توجه بيش از حد عده اي به خرافات و اوهام، سوء استفاده كرده و بساط خود را پهن مي نمايند. بديهي است كه افزايش سطح آگاهي هاي مردم، بهترين راه براي مقابله با اين گونه امور محسوب مي گردد.
در احاديثى كه از پيشوايان بزرگ اسلام به ما رسيده است سحر به شدت مذمت و از آن نهي شده است.
فقهاى اسلام به اتفاق مي فرمايند ياد گرفتن و انجام اعمال سحر و جادوگرى حرام است مگر اين كه براي ابطال سحر ساحران چاره اي از يادگيري آن نباشد، حتي گاهى به عنوان واجب كفايى مى‏بايست عده‏اى سحر را بياموزند تا اگر مدعى دروغگويى خواست از اين طريق مردم را اغفال يا گمراه كند سحر و جادوى او را ابطال و دروغ او را فاش سازند.(2)
خواندن آيات و دعاهايي براي از بين بردن سحر، در كتب و روايات توصيه شده است.(3)
- شعبده چيست؟
شعبده عبارت است از عمل سرگرم كننده‏اى كه زيركانه و با حركات بسيار تند دست انجام مى‏گيرد و موجب فريب و شگفتى بيننده مى‏شود. در حقيقت شعبده باز، كارهاى عادى و متعارف را با تردستي و سرعت زياد، غير متعارف و شگفت انگيز جلوه مى‏دهد و از اين طريق ذهن بيننده را به خود مشغول كرده، او را در برابر امرى شگفت قرار مى‏دهد. بنابر اين، شعبده پديدار شدن چيزى با اسباب عادى و متعارف است؛
اما از آنجا كه با سرعت بسيار بالايى انجام مى‏گيرد، بيننده تصور مى‏كند، بدون سبب عادى پديد آمده است؛ از اين رو، شگفت زده مى‏شود.(4)(5)
- فرق شعبده با سحر:
بنابر اين تعاريف، آنچه با شعبده پديدار مى‏گردد، امرى واقعي است نه خيالي؛ برخلاف سحر كه بسيارى از فقها آن را خيالى محض مى‏دانند
برخى، شعبده را مرادف معناى سحر دانسته و گفته‏اند: شعبده عمليات تأثير گذار بر قوه خيال است و شعبده باز با تصرف در مخيّله فرد، انواع شكلها و صورتهاى خيالى را در آن ايجاد نموده و در مرحله بعد با قوه نفساني خود آن اشكال را در فضايى حسّى به بينندگان منتقل مى‏كند؛ به گونه‏اى كه آنان، آنها را امرى واقعى مى‏بينند؛ در حالى كه حقيقت آنها نمود است نه بود.(6)(7) بر اساس اين تعريف، تردستي مصداق شعبده نخواهد بود. از احكام عنوان ياد شده در باب تجارت سخن گفته‏اند.
- اختلاف فقها در مصداقيت سحر و شعبده:
در اين كه شعبده از مصاديق سحر است يا نه، بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آيه‏الله گلپايگانى(ره) و حضرت آيه‏الله اراكى(ره) جز مصاديق سحر دانسته‏اند و بعضى مانند حضرت آيه‏الله خوئى(ره) و حضرت آيه‏الله سيستانى فرموده‏اند: در صورتى حرام است كه عنوان حرامى بر آن مترتّب گردد مانند ضرر زدن به مؤمن و مانند آن و بعضى مانند حضرت آيه‏الله مكارم فرموده‏اند: بازى‏هايى كه به عنوان نمايش و سرگرمى و تفريح در بعضى از مجالس مشاهده مى‏شود كه تردستى و زرنگى شخص را نشان مى‏دهد و غرضى جز آن در كار نيست اشكالى ندارد، اما اگر براى اغفال مردم باشد نوعى از سحر است كه كسب آن حرام و حضور در آن مجلس هم حرام است.(8)
- حاصل سخن اينكه:
1- شعبده از سحر جداست، زيرا سحر تمريني نيست، بلكه ناخواسته از منبع خود مي آيد. اما شعبده تعليمي است و با اسباب فيزيكي ارتباط دارد و صادر كننده آن نيز الزاماً داراي نفس خبيث نيست فقط او نيز به بازي مشغول است و از ياد حق غافل.
2- شعبده به معناى دوم از مصاديق سحر به شمار مى‏رود و احكام آن را دارد؛ ليكن به معناى نخست (تردستى) آيا حرام است يا نه، اختلاف مى‏باشد. مشهور فقها آن را نيز حرام مى‏دانند. بنابر قول به حرمت، آموختن و آموزش دادن آن جهت عمل و نيز گرفتن اجرت در ازاى ياد دادن آن حرام و اكل مال بالباطل است.
در مقابل مشهور، گروهى از معاصران آن را حرام ندانسته‏اند، مگر آنكه عمل حرامى همچون زيان رساندن به مومن بر آن مترتب گردد.
3- كشفيات علوم جديد و كشفيات آنچه نمي دانستيم روز به روز اتفاقا متافيزيك را بيشتر ثابت مي كند، مثلا دو نيم شدن كره ماه يا اثبات روز. هر دو مورد از كشفيات اخير است كه با علم هم ثابت شده است و هيچ گونه سحري هم ندارد. البته قسمت آخر سوالتان را دقيفاً متوجه نشديم. در صورت نگرفتن پاسخ، با توضيح بيشتر، سوالي را برايمان ارسال نماييد.
پي نوشت ها:
1. 82 پرسش، آيه الله شهيد دستغيب، تنظيم و تصحيح و مقدمه: سيد محمد هاشم دستغيب، ص65- 69.
2. نك: تحرير الوسيله، ج 1، ص 498 ، مسئله 16.
3. و نيز در حواشي مفاتيح الجنان تحت عنوان تعويذ ابطال سحر بيان شده است.
4. رشاد الطالب ج۱،ص۱۶۸.
5. مصباح الفقاهة، السيد أبوالقاسم الخوئي، انتشارات انصاريان، ج۱،ص۲۸۸-۲۹۰.
6. زبيدي، تاج العروس، واژه «شعوذة»، بيروت، دار الفكر، 1414 ق.
7. تاريخ ابن خلدون، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي. ج۱، ص۴۹۷.
8. تحريرالوسيله، ج 1، فى المكاسب المحرمه، مسأله 16؛ منهاج الصالحين حضرت آيه‏الله خوئى‏1 و حضرت آيه‏الله سيستانى، ج 2، مكاسب محرمه؛ استفتائات جديد حضرت آيه‏الله مكارم، ج 1، ص 155؛ مسائل جديد از ديدگاه علما و مراجع تقليد، ص 83.
موفق باشید.