اعتقادی

پرسش: اعتقادي
با سلام وخسته نباشيد دو سئوال داشتم اميدوارم جواب قانع كننده اي ارائه فرمائيد چون به چند نفر ازروحانيون محترم مراجعه كرده ام ولي جوابشان قانع كننده نبود :
1- عده اي مي گويند در عالم برزخ روح مومنان در دار السلام نجف اشرف وكافران در برهوت يمن است .سئوال اين است كه مگر مامعتقد نيستيم كه روح و كلا كل عالم برزخ جنبه مادي ندارد وچون مادي نيست زمان ومكان درآن معني ندارد.
پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت: بر اساس آنچه از روايات به دست مي‌آيد، روح انسان بعد از مرگ و قبل از برپايي قيامت در عالم برزخ به سر مي برد. طبق اعمال و كرداري كه داشته است، در آسايش و يا رنج به حيات برزخي خود ادامه مي‌دهد.(1)
اما سخن ياد شده بر اساس برخي روايات گفته شده مثلا در روايتي آمده كه امير مومنان (ع) فرمود: «لو كشف لكم لرايتم ارواح المومنين في هذا الظهر، حلقا يتزاورن و يتحدثون، ان في هذا الظهر روح كل مومن، و بوادي برهوت نسمه كل كافر؛ (2) اگر حجاب برزخي كنار رود و آن جهان بر شما نمايان گردد، ارواح مومنان را در پشت اين شهر (نجف) خواهيد ديد كه حلقه وار گرد هم آمده، با هم ديدار كنند و سخن گويند. روح هر مومني در اين جاست. ارواح كفار در وادي برهوت (چاهي در يمن)».
ولي در باره اين كه چگونه وادي الاسلام برزخ مومن است ؟ بايد گفت : وادي السلام نجف را مي‌توان به عنوان جلوه‌اي از عالم برزخ براي مومنان تلقي كرد، چه اين كه وادي برهوت كه طبق برخي روايات در يمن قرار دارد، نمادي از عالم برزخ كافران است. (3)
اصولا زمان و مكان يك مفهوم عرفي دارد و يك مفهوم فلسفي، مثلاً مكان در اصطلاح فلسفي عبارت از سطح داخلي جسمي كه مماس با سطح خارجي جسم ديگر باشد مانند سطح داخلي ليوان كه مماس با سطح خارجي آب است كه در آن ريخته شده است.(4)
مكان همانند عالم دنيا در برزخ وجود نخواهد داشت، چون مكان بدين معنا در ظرف و مظروف‌هاي مادي و جسم و در عالم ماده و طبيعت معنا دارد. در برزخ ماده و طبيعت و جسم وجود ندارد، بلكه آن جا حيات و زندگي ديگر و نوعي تجرد از عالم ماده است. آن جا روح در قالب مثالي است و نه در بدن مادي و جسم طبيعي.
اما مكان در اصطلاح عرفي عبارت است از محل و ظرف كه انسان در آن به سرمي‌برد، مكان بدين معنا ممكن است در برزخ نيز مطرح باشد، يعني انسان بعد از مرگ بدنش زير خاك قرار مي‌گيرد. روحش در قالب بدن مثالي در عالم برزخ به سر مي‌برد.
عالم برزخ گرچه مادي و طبيعي نيست، ولي بالاخره يكي از عوالم هستي است. محلي براي موجوداتي است كه داراي تجرد برزخي‌اند. از جمله روح آدميان تا برپايي قيامت در قالب مثالي در همان عالم به سر مي‌برد. آن عالم ظرف حيات برزخي انسان است.
وقتي انسان در خواب خود مي‌بيند كه مشغول انجام كارهايي است، در حالي كه بدن او در بستر و رختخواب آرام قرار دارد، ولي روح او با بدن مثالي سرگرم حركت، نقل و انتقال‌هاي گوناگون و انجام كارهاي مختلف است. وجود محل و مكان زندگي انسان در برزخ شبيه همان حالتي است كه انسان در خواب براي خودش مي‌بيند.
در نتيجه حقيقت برزخ داراي نوعي جنبه مكاني است كه مي تواند منطبق بر دنياي مادي ما شود و جلوه دنيايي عالم برزخ براي مومنان وادي السلام و براي كافران برهوت است، البته نه ظاهر اين دو مكان بلكه حقيقت باطني اين دو مكان.
پي‌نوشت‌ها:
1. علامه طبا طبايي، شيعه در اسلام، نشر دار الكتبالاسلاميه تهران 1348 ش، ص 101.
2. مجلسي، بحار الانوار، نشر دار الاحيا التراث العربي بيروت، 1403 ق . ج 6، ص 243.
3. محمد حسين تهراني، معاد شناسي، نشر حكمت قم 1412. ق، ج3، ص206.
4. مصباح، آموزش فلسفه، نشر موسسه در راه حق، قم 1367 ش، ج 2، ص 135.
پرسش: اعتقادي
2- در عالم برزخ مومنان در بهشت برزخي وكافران در جهنم برزخي هستند و سئوال بنده در مورد2 كافر محض است كه هيچ راه نجات ندارند منتهي يكي مثلا هزار سال قبل از آن يكي از دنيا رفته است و تا قيامت در عالم برزخ هستند يعني يكي هزار سال بيشتر ازديگري جهنم برزخي را مي چشد .اين مثلا چگونه با عدالت خدا سازگار است ؟ ضمنا بنده دبير معارف اسلامي آموزش وپرورش مي باشم .
پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت: ذهن ما به پديده هاي هستي، از دريچه زمان و مكان مي‌نگرد. چيزي كه داراي زمان و مكان نباشد يا زمان و مكاني متفاوت از زمان و مكان دنيوي داشته باشد، درك نمي كند و يا ديرتر درك مي‌كند.
اگر اين سؤال پيش مي‌آيد كه عالم برزخ براي بعضي طولاني يا كوتاه است، بدين خاطر است كه ما با ذهن خويش به آن نگاه مي‌نگريم. معمولاً هنگامي كه عالم آخرت را با ويژگي‌ها و خصوصيات عالم مادي مي‌سنجيم و ارزيابي مي‌كنيم، در مورد آن دچار شبهه و اشكال مي‌شويم. از اين نظر تصور مي‌كنيم كه زمان در عالم برزخ همان تعريف را دارد كه در عالم ماده دارد و در آن منزل چنان جريان دارد كه در دنيا در جريان است.
اما بايد توجه داشته باشيم كه اولاً زمان به مفهومي كه در دنيا تصور و تحقق دارد، در عالم برزخ وجود ندارد، زيرا زمان مقدار حركت است و حركت از شئون ماده مي‌باشد، و حال آنكه عالم برزخ، عالم غير مادي و مجرد از ماده است و موجودات آن در عين اينكه حقايق و موجودات مقداري هستند، حقايق ثابت و غير متغيرند.(1)
به همين جهت ممكن است از نظر زمان دنيوي شخصي زودتر از دنيا برود، اما نسبت به كسي كه ديرتر به عالم برزخ وارد شده، برزخش كوتاه‌تر باشد، مانند حالت خواب كه يكي شايد صد سال بخوابد، اما تنها چند دقيقه را حس كند، ولي كسي چند دقيقه به خواب رود و هزاران حادثه و جريان براي او اتفاق افتد و خواب خود را طولاني تصور كند.
ثانياً جايگاه افراد در برزخ از حيث خوب يا بد بودن تابع اعمال آنها در دنيا است. نه طولاني يا كوتاه بودن مدت برزخ، لذا حيات انسان ها پس از مرگ طبق اعمال و افكار آنها رقم مي خورد. بنابراين اگر كساني زودتر يا ديرتر از دنيا بروند، تنها بر اساس همان اعمالي كه انجام داده اند، زندگي خواهند كرد. زود و دير رفتن انسان ها تأثيري در كم يا بيش بودن عذاب نخواهد داشت. هنگاهي كه با براهين عقلي عدالت خداوند را اثبات نموديم، چون عقل ما از جزئيات برزخ كاملا آگاه نيست، نمي توانيم دير يا زود رفتن را بر خلاف اصل ثابت شده «عدل» تصور نماييم.
ثالثاً انسان پس از مرگ دو مرحله زندگي دارد: زندگي برزخي و زندگي در عالم آخرت؛ پس زندگي بعد از مرگ، منحصر در برزخ نيست و عذاب و نعمت نيز منحصر در آن نيست، تا هر كسي پاداش و جزاي تمام اعمال خود را ببيند. زندگي حقيقي و دائمي در جهان آخرت است. حتي اگر كساني با زود رفتن در عالم برزخ در عالم برزخ بيشتر عذاب ديده‌اند، اين مسئله موجب پاكي و طهارت آنها از گناه شده و در قيامت وارد بهشت شده يا زودتر وارد بهشت مي‌شوند. در هر صورت محاسبه اصلي تمام افراد در روز قيامت خواهد بود و بر اساس نحوه زندگي و مقدار عذاب يا تنعم در برزخ، زندگي آنها در عالم قيامت نيز متفاوت خواهد بود.
پي نوشت:
1. ر.ك. الهي قمشه‌اي، حكمت الهي، چ انتشارات اسلامي،تهران 1360، ص 298.

موفق باشید.