توبه

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
گرچه منزل بس خطرناك است و مقصد ناپديد هيچ راهي نيست كان را نيست پايان، غم‌مخور
در آغاز لازم است پيامي كه خداوند از طريق پيامبرش براي بندگان گناهكار خود فرستاده بشنويد: «(اي رسول ما) به آن گروه از بندگانم كه با گناه‏ كردن، بر نفس خويش ظلم و ستم روا داشته اند، بگو: هرگز از رحمت بي‏منتهاي خدا نا اميد مباشيد. چه آن كه خداوند همه گناهان شما را ( در صورت توبه) خواهد بخشيد، كه او خدايي بسيار آمرزنده و مهربان است.» شاعر گويا همين پيام را در قالب شعر چنين بيان كرده است:
غرق گنه نا اميد مشو ز دربار ما كه عفو كردن بود در همه دم كار ما
بنده شرمنده تو، خالق بخشنده من بيا بهشتت دهم مرو تو در نار ما
توبه شكستي بيا، هر آنچه هستي بيا اميدواري بجو ز نام غفار ما
عزيز گرامي ! اگر چه ما نمي دانيم – و لازم هم نيست كه بدانيم - گناه شما چيست كه اين قدر از آن ناراحتي، البته حق هم داريد. زيرا همان گونه كه طاعات و عبادات انسان هيچ فايده اي براي خدا ندارد، بلكه همه فوايد و آثار مادي و معنوي آن به انسان بر مي گردد، گناهان او نيز هيچ تأثيري در كبريائيت و عظمت خدا ندارد، همه آثار و عواقب شوم آن به انسان برمي گردد، پس حق داريد كه اين گونه بناليد و از عواقب گناه بترسيد.
اما بدانيد كه كارها و عملكردهاي خوب و بد انسان دو نوع آثار دارند. «آثار ما تقدم» و آثار ما تأخر » منظور از ما تقدم اعمال خوب يا بدي است كه جنبه شخصى دارد. يعني بعد از انجام عمل اثرى از خوبي يا بدي آن باقى نمي ماند. از اين رو فقط يك بار ثواب يا گناهش در نامه عمل ثبت مي شود. اما منظور از ما تأخر اعمال خوب يا بدي است كه آثار ش در محيط و جامعه منعكس مى‏شود. به بيان ديگر اعمال ما تأخر كارهايى است كه آثار آن در افراد ديگر خواه كم باشند يا زياد، تأثير مي گذارد، آنان حرف ها، اصطلاحات، اخلاق، رفتار يا روش او را تقليد، تكرار و دنبال مي كنند، گاهي تأثير گذاري آن در حدي است كه به صورت يك فرهنگ در مي آيد، حتي آثار (خير و بركت، و يا شر و زيان و گناه) آن بعد از مرگ انسان نيز ادامه دارد. مانند كتاب، فيلم، اختراعات، ترويج يك شيوه و رفتار و اخلاق خوب يا بد، تربيت فرزندان يا شاگردان بر اساس اصول تربيتي صحيح و هماهنگ با موازين ديني يا نا صحيح و برخلاف موازين اخلاق و دين. اين دسته از كاركردهاي انسان تا زماني كه آثار خوب يا بد آن در ميان مردم هست ، و مردم از آن منتفع يا متضرر مي گردند، ثواب يا گناهش در نامه عمل انسان درج مي گردد.
توبه حقيقي قطعا آثار گناهان شخصي و ما تقدم را از بين مي برد. اما گناهاني كه آثار ش در اجتماع يا افراد ديگر منعكس مى‏شود به ويژه اگر حق‌الناس باشد؛ يا گناهاني كه باعث تضييع حقوق معنوي افراد گردد، جبران آن گاهي مشكل و بلكه بسيار مشكل مي‌باشد.
اما هيچ دردي بي درمان نيست. پيامبر اكرم (ص) فرمود:«لكل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار؛(1)براي هر دردي درماني است و درمان درد گناهان توبه و استغفار است »، خواه گناه بزرگ باشد يا كوچك.
حضرت علي(ع) مي فرمايند:«التوبة تطهّرالقلوب و تغسل الذنوب(2)؛ توبه دل ها را پاك مي كند و آثار گناهان را مي شويد». بنا بر اين اگر گناه شما، آثار ما تقدم داشته باشد، با توبه پاك شده، و اگر آثار ما تأخر داشته باشد مثلا اگر باعث انحراف افرادي شديد و آنان را از راه حق باز داشتيد، يا به تبليغ و ترويج بدعتي، يا گناه و معصيتي پرداختيد، و يا گناهي از اين قبيل، راه جبرانش اين است كه:
اولا - تلاش كنيد سبب هدايت آن ها گرديد. آنان را از جهت فكري و اعتقادي، هم چنين رفتار و اخلاق و عملكرد به راهي كه مورد خشنودي و رضاي پروردگار است راهنمايي كنيد.
ثانيا - اگر دسترسي به آنان نداريد و يا دسترسي داريد اما با همه سعي و تلاشي كه كرديد، توفيق هدايت و بازگشت به سوي خدا نصيب آنان نشد، سعي كنيد با افزايش معلومات و معرفت ديني خود، بر ميزان ايمان و تقواي خويش بيفزاييد. با عمل و گفتار خويش در هدايت و راهنمايي افراد ديگري به ويژه جوانان و نوجوانان تلاش كنيد تا هدايت آنان كفاره گناهان شما گردد. هر چه در اين زمينه بيش تر تلاش كنيد، رضايت خداوند را بيش تر تحصيل مي كنيد.
اگر انسان خطاكار توبه حقيقي كند، و با ايمان به خدا، كارهاي خوب مثل هدايت و راهنمايي ديگران يا كارهاي خوب ديگري انجام دهد، اولا- خداوند گناهانش را مي آمرزد . او را مورد عفو و بخشش خود قرار مي دهد. به گونه اي كه گويي هيچ گناهي را مرتكب نشده است. امام محمد باقر (ع) مي فرمايد: ‌"التائب من الذّنب كمن لا ذنب له؛ (3) توبه كننده از گناه مانند كسي است كه گناه نكرده است".
ثانيا آثار گناهش را مي پوشاند.حضرت امام صادق(ع) مي فرمايد: "هنگامي كه بنده اي توبه نصوح (توبه حقيقي) كرد، مواهب و نعمت هاي كم نظير الهي را متوجه خود مي سازد. اولين اثرش آن است كه محبوب نزد خدا مي شود.
دوم: خداوند در دنيا و آخرت گناهان او را مي پوشاند".
راوي حديث سؤال كرد كه چگونه خدا پرده پوشي مي كند ، فرمود:"هر چه از گناهان كه دو فرشته موكّل بر او، برايش نوشته اند، از يادشان ببرد. به اعضاي بدن، فرمان مي دهد كه گناهان او را پنهان كنيد. به نقاط زمين و هر كجايي كه گناهكار توبه كننده آنجا گناه كرده است، دستور مي دهد كه گناهان او را پنهان كنيد. آثار آن را پاك مي كند.
پس توبه كننده در حالي خدا را در قيامت ملاقات مي كند كه هيچ چيزي به ضرر او و بر گناهانش گواهي و شهادت دهنده نيست و چيزي از آن آشكار نخواهد شد".(4)
ثالثا - اگر توبه كننده، آن چنان تحول روحي و عملي پيدا كند كه حقيقتا گذشته شوم خويش را جبران كند، نه تنها همه گناهان وي بخشيده مي شود، و آثار آن محو مي گردد، بلكه گناهانش به عمل صالح تبديل مي شود. چنان كه در آيه شريفه آمده است:
إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛(5)
مگر كساني كه از گناه توبه كنند و با ايمان به خدا عمل صالح به جاي آورند. پس خدا گناهان آنان را به ثواب و كارهاي نيكو تبديل مي گرداند. (زيرا )خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.
اگر انسان به اندازه توان و امكاناتي كه دارد، به شرايط توبه و عهد و پيماني كه با خدا بسته وفادار بماند، خداوند كريم با كرم و فضل بي كران خويش هر گونه كسري و كمبودي كه دارد جبران مي كند. چنان كه در دعاي روز دوشنبه و دعاي سي نهم صحيفه سجاديه اين حقيقت از زبان حضرت امام سجاد(ع) بيان شده است. سعي كنيد با اين دو دعا براي جبران برخي از گناهان ما تأخر بيشتر مأنوس شويد.
پي نوشت ها:
1. محمد بن الحسن الحر العاملي، وسائل الشيعه، مؤسسه آل البيت، قم، 1409 ه.ق ، ج 11، ص 354.
2. المحدث النوري، مستدرك الوسائل، مؤسسه آل البيت، قم، 1408 ه.ق، ج 12، ص129.
3. ثقه الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 1365 ه.ش، ج 2، ص 425.
4. همان، ص 431.
5. فرقان (25)، آيه 70.
موفق باشید.