سلام
ایا در نهی از منکر توجه به موقعیت اجتماعی و اگاهی افراد نیز حائز اهمیت است.چرا و در کجاست که توجه به موقعیت اجتماعی افراد اهمیت دارد.لطفا مثالی را بیاورید.
ممنون
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
يكي از اصول مهمه در تذكر و نقد و انتقاد از ديگران توجه به موقعيت اجتماعي و شخصيت افراد است. از اين رو در آداب نهي از منكر فرموده اند: مبادا اين مهم در ميان جمع و افرادي كه طرف پيش آن ها آبرو و حيثيت دارند باشد تا شخصيت و آبروي فرد مورد لطمه قرار بگيرد. در حقيقت زماني مقصود ما كه بهتر شدن وضعيت موجود است، رقم مي خورد كه تذكري سازنده باشد. تذكري كه سوز و سليقه همراه با همّت و دقت در آن، رهاوردي مفيد و مؤثر ايجاد ميكند؛ شخصيت مخاطب را از هر گونه آسيبي مصون ميسازد. ارزشهاي گفتاري و رفتاري را محترم ميشمرد. سبب جلب و گسترش اعتماد متقابل و استحكام پايههاي دوستي و روابط صادقانه و صميمانه ميگردد.
لذا قرآن مجيد خطاب به پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: "اي پيغمبر! به بندگانم بگو كه با مردم با نيكوترين وجه صحبت نمايند". (1)
خداوند از حضرت موسي (ع) مي خواهد با فرعوني كه ادعاي خدايي دارد، با نرمي و ملاطفت تكلم كند و به ايشان بگويد: آيا ميل داري كه پاكيزه شوي؟ آيا مي خواهي تو را به راه خداوند هدايت كنم تا به درگاه او خاشع شوي؟(2)
بنابراين هرگز نمي توان با خشم و خشونت ديگران را مورد نقد قرار داد و يا از گناه باز داشت؛ از اين رو بايد مواظب بود تا لطمه اي به شخصيت افراد وارد نشود. فرقي نمي كند كه چه موقعيت اجتماعي دارد. هر كس به نوبه خود داراي شخصيت و احترام است. از اين رو در تذكرات استفاده از جملاتي مانند "اين عمل در شأن شما نيست" و "شأن شما بالاتر از اين ها است" بسيار مؤثر است.
هم چنين در هنگام نهي از منكر بايد وضع روحي و رواني طرف مقابل را در نظر گرفت. اصل مهم در هدايت و راهنمايي يا امر به معروف و نهي از منكر«مخاطب‌شناسي» است. هر مبلّغ، مربّي، معلّم و يا فردي كه در موقعيت هدايت و تربيت قرار گرفته، لازم است پيش از هر اقدامي «مخاطب» خود را بشناسد، آن‌گاه بر پايه ويژگي‌هاي فكري، روحي و علمي مخاطب با وي سخن بگويد، تا زحمات و حرف هايش هدر نرود.
«مخاطب‌شناسي» بر پايه «ويژگي‌هاي» مخاطب سخن گفتن، يكي از خصايص و سنت‌هاي عملكردي همه پيام آوران آسماني است، چنان كه پيامبر (ص) مي‌فرمايد: «نحن معاشر الانبياء نكلّم الناس على قدر عقولهم؛ (3) ما پيامبران با مردم به اندازه عقل شان صحبت مي‌كنيم».
در اجراي صحيح امر به معروف و نهي از منكر بايد شرايط مخاطب را در نظر گرفت. اگر عصباني است، نمي توان نصيحت كرد. امام علي (ع) مي فرمايد:"براي دل هاي آدميان، علاقه و اقبال و گاهي تنفر و ادبار است. هنگامي كه مي خواهيد كاري را انجام دهيد، از طريق علاقه اشخاص وارد شويد، زيرا هنگامي كه كسي را مجبور بر كاري كنيد، نابينا مي شود". (4) يعني خود را به كوري و كري مي زند.
با توجه به آن چه گذشت و نيز نوع گفتار حضرت موسي با فرعون روشن مي شود توجه به ميزان آگاهي ها و دانستني هاي افراد در هنگام تذكرات و نهي از منكر امري اجتناب ناپذير بوده و بايد به آن توجه شود. زيرا بيشتر افرادي كه در انجام احكام الهي سستي مي كنند، نه به خاطر دشمني با خدا و بلكه به خاطر ضعف در خداشناسي و سستي در ايمان به خدا و پيامبر و اهل بيت، ضعف در شناخت حقايق امور و عدم شناخت پيامدهاي ناگوار دنيوي و اخروي ناديده انگاشتن دستورات الهي، ضعف در خودشناسي و نداشتن درك درست از خويشتن و غرق شدن در امور مادي و شهواني و ...، دچار انحراف و كج روي شده اند. از اين رو براي رهايي اين افراد از جهالت و ناداني، لازم است با استفاده از متون قوي ديني، اعتقادات ايشان تقويت و كم كم با مسائل ديني آشنا شوند.
فقط يك نكته باقي مي ماند كه در پايان به آن اشاره مي شود و آن اين كه:
همه افراد در اصل امر به معروف و نهي از منكر وظيفه واحدي دارند همه افراد از اين جهت مسئول اند. لكن نوع بيان و تذكر نسبت به هر فرد متفاوت است.
بر اين اساس اگر مراد شما اين باشد كه آيا انساني كه مسئوليتي ندارد مي تواند مسئولين را نهي از منكر كند يا نه؟ مثلا آيا يك دانش آموز مي تواند معلم خود را مستقيما امر به معروف و نهي از منكر نمايد يا بهتر است با فرد ديگري كه موقعيت اجتماعي او با معلم هم سطح است مثل معلم ديگري مطرح كند تا او به ايشان تذكر دهد؟ در پاسخ مي گوييم البته اگر كسي بتواند به صورت غير مستقيم مثل آن چه در مثال بيان شد به اين مهم بپردازد،البته موثرتر و بهتر خواهد بود.
پي‌نوشت‌ها:
1. بقره (2) آيه 83.
2. نازعات (79) آيه 18 و 19.
3. ثقة الاسلام كلينى، كافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365، ج 1، ص 23.
4. نهج البلاغه، انتشارات دار الهجره، قم، قصار 193.
موفق باشید.
